Tôi cảm thấy run trước khi gặp được cụ ông 80 tuổi này. Nhưng bằng giọng nói và ánh mắt hiền hậu chất phác, lão nhà báo Phan Thanh Dũng, Chủ nhiệm Câu lạc bộ Truyền thống kháng chiến Đài Phát thanh Giải Phóng, đã giúp nhà báo thế hệ 4.0 hôm nay, được chiêm ngưỡng một “Dũng sĩ diệt xe tăng” bằng xương bằng thịt.

Chỉ hai năm sau ngày 01/02/1962, sau lời xướng “Đây là Đài Phát thanh Giải Phóng - Tiếng nói của Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền nam Việt Nam”, thì chàng thiếu niên 17 tuổi này đã được nhận vào làm việc dưới tán rừng chiến khu D, với nhiệm vụ là kỹ thuật viên của Phòng Bá âm thuộc Đài.

Khi ấy Phòng Bá âm gồm các thu âm viên, nhân viên tư liệu lưu trữ, nhân viên kỹ thuật… ngoài nhiệm vụ báo chí truyền thanh, còn phải cầm súng!

Bởi như Thượng tướng Trần Văn Trà, nguyên Tư lệnh các lực lượng võ trang  của Trung ương Cục Giải phóng miền nam Việt Nam, từng viết: “Trong các cuộc hành quân đánh sâu vào Căn cứ Trung ương Cục miền Nam (R), mục tiêu của địch đề ra không những tiêu diệt cơ quan đầu não ở R, mà còn là Đài Phát thanh Giải Phóng”. Vì đây là cơ quan chủ yếu chủ đạo thúc giục mạnh mẽ  tinh thần chiến đấu anh dũng, kiên cường của quân và nhân dân ta thời điểm đó.

“Dũng sĩ diệt xe tăng” kể bằng giọng Nam Bộ trầm ấm: “Đài chúng tôi luôn tự hào về truyền thống vinh quang của tờ báo cách mạng, ngay từ khi ra đời đã không phút nào ngơi nghỉ để thực hiện nhiệm vụ thông tin, tuyên truyền, cổ động nhân dân chiến đấu và trực tiếp chiến đấu.

Đó là mùa xuân năm 1967, khi báo chí Sài Gòn đưa tin: Quân Mỹ nhảy dù xuống Tây Ninh. 35 ngàn quân bộ binh khép chặt vòng vây, chặn đường Việt Cộng qua Campuchia, mở màn cuộc hành quân khổng lồ Junction City.

Khi ấy nhóm du kích báo chí chúng tôi đi 6 người, mang hai súng CKC, bốn súng trường K44. Chúng tôi dùng hai súng trường gắn bộ phóng trên nòng, dùng đạn mã tử tạo lực phóng đạn chống tăng (do không có súng B40 chuyên dụng).

Chúng tôi nép bên lòng suối, chờ đoàn xe tăng đi đầu khạc đại liên mở đường xong, đến chiếc thứ bảy thì “nó” khinh suất, nên hai súng K44 của mình đều nhả đạn, viên của tôi đánh cháy và diệt gọn xe tăng M113, đồng đội thì tiêu diệt nhóm lính trên xe.

Tôi thành 'Dũng sĩ diệt xe tăng' năm 21 tuổi, đơn giản vậy thôi!”.

Trong trận chống càn từ cuộc hành quân Junction City ấy, rừng Tây Ninh còn chứng kiến nhiều dũng sĩ khác đến từ… Đài Phát thanh Giải Phóng. Đó là “Dũng sĩ diệt máy bay” Kha Lương Ngãi, vừa chiến đấu vừa làm phát thanh viên kiêm biên tập viên của Đài. Khi ấy sau những trận mưa bom dọn đường, trực thăng bắt đầu chở lính đổ bộ, nhà báo Kha Lương Ngãi dưới giao thông hào bắn thẳng lên, tiêu diệt ngay một trực thăng.

Đó còn là “Dũng sĩ diệt máy bay” Lê Văn Dẳng, kỹ thuật viên Phòng Phát xạ của Đài đã chịu trận sau hàng chục loạt pháo, “chém vè” chờ máy bay vào đúng tầm ngắm. Nhà báo tay cầm bút với bút danh Hùng Dũng này đã chứng tỏ sự lợi hại khi cầm súng, khi đóng góp công lao vào thành tích hạ 5 trực thăng trong ngày 22/2/1967 của quân ta khi chống càn. Nhà báo Hùng Dũng đã xứng đáng với danh hiệu được vinh danh, và anh hy sinh gần như ngay sau đó, trong năm 1967, khi còn quá trẻ trung.

Và không thể không nhắc đến “Dũng sĩ diệt Mỹ” Huỳnh Văn Tức, chiến sĩ bảo vệ Đài khi chiến đấu tay bo, bắn từng viên tiêu diệt hàng chục lính Mỹ cao to gấp đôi bằng súng CKC. Anh hy sinh năm 1973 khi chưa biết mùi tình yêu, chưa biết mùi con gái!

Nói về mất mát, ông Phan Thanh Dũng ngậm ngùi: “Đài có 25 liệt sĩ, tên tuổi họ đều bất tử và khắc ghi tại R. Hằng năm, chúng tôi đều về Vườn quốc gia Lò Gò-Xa Mát (huyện Tân Biên, tỉnh Tây Ninh), dâng hương tại Bia tưởng niệm Đài Phát thanh Giải Phóng. Chúng tôi kết nối được gia đình 23/25 liệt sĩ và vẫn liên hệ nhang khói thường xuyên.

Trong Đài thời ấy giờ còn có anh Võ Văn Tòng, nguyên Trưởng Phòng Phát xạ, người từng nghe chỉ thị trực tiếp của đồng chí Bí thư Xứ ủy Nam Kỳ Nguyễn Văn Linh, từng nghiên cứu, thiết kế, lên bản vẽ để lắp ráp máy phát sóng phát thanh đầu tiên. Thời khắc lịch sử đó là lúc 19 giờ ngày 1/2/1962, khi tiếng nói chính nghĩa của Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền nam tỏa đi khắp cả nước, khi đó bãi ăng-ten được đặt giữa rừng, cột ăng-ten ngụy trang kỹ, có rờ-móc dây để nâng lên hạ xuống".

"Và với sự nỗ lực cùng sự giúp đỡ tích cực của cán Đài Giải phóng A (ở miền bắc), chỉ trong thời gian ngắn, Đài Phát thanh Giải Phóng đã phát 10 giờ mỗi ngày, bằng nhiều thứ tiếng Việt, Pháp, Anh, Hoa và Khmer phục vụ đồng bào và chiến sĩ. Chúng tôi còn tổ chức phát qua phía đối phương và truyền đi nhiều nơi trên thế giới. Hoạt động của Đài được duy trì liên tục, an toàn, ngày càng được củng cố về chất lượng, nâng công suất từ 150W lên 1KW, có cả máy phát dự phòng…".

Trong lịch sử báo chí cách mạng Việt Nam, Đài Phát thanh Giải Phóng cũng như các cơ quan báo chí khác đã chưa một lần có nhuận bút cho bài viết, song suốt 13 năm (1962-1975) thì không một buổi phát thanh nào ngưng nghỉ, dù chiến trường có ác liệt, chia cắt. Thành tích trong chiến đấu, những vết thương và cả sự hy sinh mất mát, khát vọng hòa bình của mỗi xóm làng, mỗi con người miền nam trong thời kỳ chống Mỹ cứu nước không bao giờ thiếu trên làn sóng của Đài Phát thanh Giải Phóng và trong từng người làm báo-chiến sĩ và cả những liệt sĩ mà thế hệ làm báo hôm nay phải biết ơn và ngưỡng mộ vì họ “đã sống một cuộc đời đáng sống!”.

Vì nhận rõ tác dụng của Đài Phát thanh Giải Phóng, Mỹ ngụy không ngừng dùng mọi phương tiện hiện đại tìm dò địa điểm đặt Đài, dùng máy bay, pháo binh và cả bộ binh, biệt kích hòng tiêu diệt cho được. Tuy nhiên, cán bộ, nhân viên Đài Phát thanh Giải Phóng vừa khắc phục khó khăn về phương tiện, kỹ thuật, vừa chiến đấu vừa bảo đảm sóng phát thanh không đứt đoạn.

Đó là cái chết hóa bất tử của Đỗ Phước Đoàn, người luôn tiên phong đi trước, mở đường. Trong một chuyến nhận tiếp phẩm, cảm thấy nguy hiểm, anh đã bảo “Anh em ngừng lại ở đây để tôi đi tiên phong”. Sau một lúc, bổng người ta nghe la lớn: “Có giặc, các đồng chí ơi!” rồi sau đó là súng nổ điên cuồng. Anh Đoàn nằm xuống khi bị rất nhiều họng súng địch nhằm thẳng vào nhưng đã cứu thoát cho tất cả đồng chí, đồng nghiệp phía sau!

Đó còn như hình ảnh bi hùng của nhà báo Bùi Ngọc Ẩn (bút danh Hà Trung), phóng viên Ban Văn nghệ của Đài. Khi địch càn, anh cùng đồng đội chiến đấu suốt một ngày dài, bảo vệ an toàn các chị em phụ nữ, cán bộ cao tuổi trong khu vực trú đóng.

Đồng đội kể thêm, buổi chiều hôm chống càn, khi vừa chia cơm nắm xong, Trung dẫn đầu đoàn di chuyển tiếp nhưng không may lọt vào ổ phục kích toàn biệt kích Mỹ tinh nhuệ. Không nao núng, Trung chỉ huy anh em chiến đấu giáp lá cà, đánh cả dưới tiếng nổ và tầm sát thương của mìn Clay mo và hy sinh cùng lúc toán biệt kích cũng phải tháo chạy…

50 năm khi Thành phố được giải phóng, ôn lại kỷ niệm, ông Võ Văn Tòng (Tám Tòng), nguyên Trưởng Phòng Phát xạ, Đài Phát thanh Giải Phóng, kể: “Vẫn nhớ từng bước chân gian khổ đi tìm kiếm từng con ốc vít, mày mò, lắp ráp để góp sức cho miền nam có một đài phát thanh. Khi bắt đầu công việc gò, đục, khoan, hàn lắp các linh kiện, chúng tôi đều phải đưa xuống hầm, đậy kín miệng hầm lại...”.

Còn bà Lê Thị Hậu, nguyên Trưởng Phòng Biên tập Phụ nữ, Đài Phát thanh Giải Phóng, nhớ: “Biên tập phát thanh chương trình phụ nữ có may mắn được thường xuyên đi công tác thực tế ở các địa phương. Có dịp đi nhiều nơi mới thấy nhà nhà trong vùng giải phóng ai cũng tranh thủ nghe tin tức của Đài, một số gia đình trong vùng bị tạm chiếm cũng tìm mọi cách nghe đài để theo dõi hình hình, nhất là chiến sự”.

Còn nhà thơ Hoài Vũ từng kể, năm 1963, ông cùng nhà thơ Giang Nam đi công tác từ R theo dòng sông Vàm Cỏ. Khi chờ giao liên dẫn sang sông, Hoài Vũ rất xúc động và nhớ đến dòng sông Hồng nơi mình vừa rời xa, ông bật ra lời thơ… Ông đưa cho Giang Nam đọc, nhà thơ đàn anh khen hay và nói nên gửi về R đăng báo.

Bẵng đi một thời gian sau, trong một lần đi công tác trong vùng địch hậu, mở chiếc radio, Hoài Vũ sửng sốt nghe bản nhạc có giai điệu thiết tha từ làn sóng Đài Tiếng nói Việt Nam: “Ở tận sông Hồng em có biết, quê hương anh cũng có dòng sông. Anh mãi gọi với lời tha thiết. Vàm Cỏ Đông ơi Vàm Cỏ Đông…”.

Riêng nhạc sĩ Trương Quang Lục, người phổ nhạc bài thơ “Vàm Cỏ Đông” kể lại, năm 1964, ông tìm được tờ báo có đăng bài thơ này và chỉ chọn lựa một số đoạn để phổ nhạc. Bài hát được chuyển cho Đài Tiếng nói Việt Nam dàn dựng với giọng ca Trần Thụ cùng tốp nữ. Từ đó “Vàm Cỏ Đông” âm vang mãi khắp mọi miền, thông qua Đài Phát thanh Giải Phóng đến với nhân dân miền nam...

Như vậy, từ buổi phát thanh đầu tiên cất lên từ đầu nguồn sông Vàm Cỏ, chương trình phát thanh cuối cùng tạm biệt khán giả vào đêm 31/8/1976, Đài Phát thanh Giải Phóng đã hoàn thành nhiệm vụ lịch sử sau 14 năm 7 tháng đầy gian lao mà anh dũng.

Năm 1976, Ban Thường vụ Thành ủy Thành phố Hồ Chí Minh đã ban hành Quyết định số 10/QĐ-TV về việc thành lập Đài Tiếng nói nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh. Và chưa đầy một tuần sau, Ủy ban nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh đã ban hành Quyết định số 551/UB-QĐ  tiếp nhận Đài phát thanh Tiếng nói nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh do Ban Tuyên huấn Trung ương chuyển giao. Từ đó, Đài Tiếng nói nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh chính thức được thành lập (VOH – The Voice of Ho Chi Minh City), là tiếng nói của Đảng bộ, Chính quyền và nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh.

Quá trình hoạt động, VOH không ngừng cải tiến và phát triển lớn mạnh để ngày 01/9/1997 chính thức phát sóng FM 99,9 MHz cùng với sóng AM 610KHz , làm tăng thêm sức lan tỏa của tiếng nói nhân dân Thành phố. Không ngừng lại ở hệ phát thanh truyền thống, VOH đã phát triển radio online thông qua trang tin điện tử www.voh.com.vn để mọi người trên thế giới đều có thể nghe và đọc được các chương trình phát thanh của Đài.

Còn nhớ năm 1997, khi ra đời, Chương trình Làn Sóng Xanh đã trở thành một hiện tượng âm nhạc Việt được công chúng quan tâm và yêu thích, đặc biệt là công chúng trẻ. Làn Sóng Xanh ngay lập tức đã đóng góp lớn cho định hướng nghe nhạc Việt của công chúng trẻ vào những năm cuối thế kỷ XX, đầu thế kỷ XXI, đẩy lùi thói quen nghe nhạc hải ngoại, nhạc ủy mị, nhạc vàng của một bộ phận công chúng trẻ. Đặc biệt, năm 1999 chương trình Làn Sóng Xanh đã thực hiện công diễn tại Thủ đô Hà Nội.

Đến nay Làn Sóng Xanh đã thực hiện được 27 mùa giải. Giữa thời đại số hóa, nhiều bảng xếp hạng mọc lên như nấm, nhưng với nhiều người, Làn Sóng Xanh vẫn là một phần ký ức đẹp đẽ, nơi họ từng gửi thư bình chọn, chờ đợi mỗi tuần để nghe tên ca sĩ yêu thích được xướng lên qua làn sóng radio.

Đáng ghi nhận, còn có Chương trình “Sát cánh cùng gia đình Việt” được coi là một mô hình phát thanh thực tế rất thành công. Hàng chục năm qua, chương trình đã để lại một dấu ấn đậm nét trên chặng đường phát triển của VOH: Vận động được hơn 100.000 lượt ủng hộ của thính giả gần xa với gần 150 tỷ đồng, hàng chục tấn hàng hóa cứu trợ. Qua đó, đã có 30.000 người già được sáng mắt, 300 người nghèo được mổ tim, 200 cây cầu nối liền đôi bờ miền quê, 20 ngôi trường cho thầy trò vùng xa, hàng chục tấn nhu yếu phẩm cho bà con đón Tết, các em thiếu nhi đón Trung thu, cho người dân chống giặc Covid-19...

Với ý thức trách nhiệm luôn phấn đấu để hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ tuyên truyền, VOH đã không ngừng đổi mới các chương trình phát thanh, cả nội dung và thời lượng. Mỗi một thể loại báo chí, như: chính luận, phóng sự, ghi nhanh, phỏng vấn đều được Ban biên tập chỉ đạo sát nội dung và mỗi phóng viên khi tác nghiệp có sự chuẩn bị chu đáo. Đến năm 2025, Đài đã có 4 kênh phát thanh, hàng trăm chuyên mục với các thể loại báo chí mang đặc trưng phát thanh, phục vụ cho từng đối tượng người nghe, với tổng cộng 92 giờ phát sóng trong một ngày và 1 trang web.

Để đạt mục tiêu tổng hợp sản xuất hơn 150 nội dung hàng ngày từ các bản tin, bài viết thường thức cho đến hệ Podcast, voh.com.vn đã phát triển mở rộng đội ngũ chuyên gia đồng hành, cộng tác viên năng động, đam mê và những đối tác truyền thông tin cậy. Và không đứng ngoài cuộc chuyển mình của truyền thông hiện đại, VOH đã có những bước đi táo bạo và hiệu quả trong công cuộc số hóa. Website VOH hiện đạt hơn 10 triệu lượt truy cập mỗi tháng, xếp thứ 25 trong hệ thống các trang tin tức tại Việt Nam. Fanpage thu hút gần 1 triệu người theo dõi, kênh TikTok có hơn 400.000 followers, và YouTube ghi nhận gần 8 triệu lượt xem.

Những ngày hướng đến 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam năm 2025, chúng tôi đến viếng và thắp hương cho nhà báo Xuân Thạnh tại quận Bình Tân, Thành phố Hồ Chí Minh. Ngày đó, khi đang là một học sinh giỏi của đất Sài Gòn-Gia Định, anh đã thoát ly vào R rồi được cử đi đào tạo phóng viên bài bản. Bị phục kích trên đường đi đưa tin tại Suối Đá (huyện Dương Minh Châu, tỉnh Tây Ninh hiện nay), anh đã bình tĩnh chiến đấu đến lúc bị bắn gãy một chân, rồi hai chân. Khi địch tiến đến gần gọi hàng, dù không còn có thể chiến đấu, với bản tính bộc trực và lòng dũng cảm, anh đã mắng thẳng vào mặt kẻ thù. Đổi lại, vì quá nhục nhã với cấp dưới, tên chỉ huy bắn gần 20 phát đạn vào cơ thể anh!

Và trên bàn thờ, thật bất ngờ khi chứng kiến các di ảnh mờ nhòa, lỗ chỗ bụi thời gian và có cả các ảnh phải họa lại. Rõ ràng, như triệu gia đình khác trên dải đất hình chữ S, gia đình này đã sản sinh những con người bình dị, những nhà báo chiến sĩ, mà làm nên cái bất khuất của Đài Phát thanh Giải Phóng, cái vĩ đại của Tổ quốc. Trên gian thờ, có bốn liệt sĩ, họ là con của Mẹ Việt Nam Anh hùng Tạ Thị Thủy, là cháu nội của Mẹ Việt Nam Anh hùng Hồ Thị Chứt. Trong đó, nhà báo Xuân Thạnh chính là Liệt sĩ Nguyễn Đức Hồng, phóng viên Đài Phát thanh Giải Phóng.