Josephat Ouma đi giữa cánh đồng ngô xanh mướt ở miền tây Kenya với chiếc điện thoại thông minh trên tay. Khi phát hiện một chiếc lá có dấu hiệu sâu bệnh, anh cúi xuống chụp ảnh và chờ vài giây để ứng dụng phân tích và trả về kết quả. "Tôi từng chờ các kỹ sư nông nghiệp tới giúp trong vô vọng. Bây giờ, tôi chụp ảnh và ứng dụng sẽ cho tôi biết vấn đề là gì", Ouma chia sẻ. Giống Ouma, hàng nghìn nông dân ở Kenya đang tận dụng công nghệ để đối phó tình trạng sâu bệnh và giảm năng suất, những thách thức kéo dài nhiều năm trong lĩnh vực trồng trọt.
Theo Xinhua, hệ thống khuyến nông truyền thống tại Kenya đang đối mặt tình trạng quá tải khi nhiều khu vực chỉ có một kỹ sư nông nghiệp phụ trách hỗ trợ tới 1.500 nông dân. Trong bối cảnh này, các công cụ dễ tiếp cận như trí tuệ nhân tạo (AI), ứng dụng di động và mạng xã hội đang dần thay thế vai trò hỗ trợ kỹ thuật.
Một trong những công cụ tiêu biểu là PlantVillage Nuru, ứng dụng sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) để phân tích hình ảnh cây trồng và chẩn đoán các bệnh thường gặp. Được phát triển bởi các nhà nghiên cứu tại Trường đại học Penn State (Mỹ), Nuru có thể hoạt động ngoại tuyến và hỗ trợ ngôn ngữ địa phương cả về hình ảnh, âm thanh giúp nông dân vùng sâu, vùng xa dễ dàng sử dụng, ngay với người không biết chữ. “Tôi thấy ứng dụng này rất trực quan. Ngay cả những người chưa từng học công nghệ vẫn có thể dùng để kiểm tra cây trồng của họ”, một cán bộ khuyến nông tại thị trấn Kakamega cho biết.
Không chỉ dừng ở ứng dụng, nhiều nông dân còn tích cực tham gia các nhóm WhatsApp (ứng dụng chia sẻ hình ảnh, tin nhắn...) địa phương. Tại đây, họ chia sẻ hình ảnh cây trồng, cảnh báo sâu bệnh và nhận tư vấn nhanh từ cộng đồng. "Nó giống như một phòng khám hằng ngày. Bạn thức dậy, kiểm tra nhóm và thấy những người khác đang phải đối mặt điều gì", ông James Otieno, một nông dân trồng ngô gần thành phố Kisumu, cho biết.
Bà Catherine Wanjala, nông dân tại thị trấn Bungoma, từng thiệt hại nặng nề do cây Striga, thường được gọi là cây phù thủy, một loại cây ký sinh tấn công rễ ngô và cây cao lương. Các phương pháp truyền thống như luân canh cây trồng hay thuốc diệt cỏ hóa học không mang lại hiệu quả. Mọi chuyện chỉ thay đổi khi bà thử dùng thuốc diệt cỏ sinh học chiết xuất từ nấm theo lời khuyên từ cộng đồng trên nhóm WhatsApp. “Trước đây, cây ngô của tôi yếu ớt và vàng úa. Sau khi xử lý, năng suất tăng rõ rệt”, bà kể.
Các tổ chức phi chính phủ cũng góp phần đẩy nhanh quá trình chuyển đổi công nghệ. Tổ chức One Acre Fund cũng cho ra mắt ứng dụng có tên “Tupande”, tích hợp AI vào hệ thống khuyến nông, có khả năng theo dõi độ ẩm đất, điều chỉnh ngày gieo trồng.
Ứng dụng Tupande hiện có khoảng 150.000 người dùng, trong đó phần lớn là giới trẻ từ 18 đến 35 tuổi. Ông Karigu Ekumbo, chuyên gia truyền thông cấp cao tại One Acre Fund, khẳng định: “Tiếp cận giới trẻ là chìa khóa cho tương lai nông nghiệp. Họ dễ tiếp thu công nghệ hơn và giúp mở rộng tác động ra cả khu vực nông thôn lẫn thành thị”.
Dù vậy, vẫn còn một số rào cản như chỉ có khoảng 30% người dùng ứng dụng Tupande là phụ nữ. Con số tuy cao hơn mức trung bình quốc gia song vẫn cho thấy khoảng cách giới trong việc tiếp cận công nghệ nông nghiệp. “Chúng tôi đang nỗ lực hỗ trợ thêm cho các nữ nông dân để thu hẹp khoảng cách này”, ông Ekumbo cho biết thêm.
Một nghiên cứu gần đây của Viện Nghiên cứu và Phân tích chính sách công Kenya cho thấy, chỉ từ 20 đến 30% nông dân Kenya đang ứng dụng công nghệ số trong sản xuất. Khoảng cách này đồng nghĩa với việc tiềm năng nâng cao năng suất, thu nhập và khả năng tiếp cận thị trường của hàng triệu hộ nông nghiệp nhỏ vẫn chưa được khai thác hết.
Với những người tiên phong như Josephat Ouma, cuộc cách mạng công nghệ đã thay đổi cách họ làm nông nghiệp. “Chúng tôi từng chờ đợi và hy vọng. Bây giờ chúng tôi biết và hành động”. Ouma kỳ vọng, trong tương lai, ứng dụng công nghệ sẽ được lan tỏa hơn nữa tới nhiều nông dân, giúp nâng cao năng lực trồng trọt, đem lại năng suất cây trồng tốt, từ đó, giúp cải thiện cuộc sống của nhiều nông dân Kenya.
