Đề cao hiệu quả phòng ngừa và tính hướng thiện trong xử lý người phạm tội

Sau một loạt các vụ hàng giả, sữa giả, thuốc giả, thực phẩm giả bị khởi tố khiến dư luận hoang mang, “dậy sóng”, thì đề nghị bỏ khung hình phạt tử hình đối với tội danh “Sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, thuốc phòng bệnh” theo đề xuất trong dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều Bộ luật Hình sự cũng nhận được nhiều ý kiến của các đại biểu. Một số ý kiến cho rằng, cần cân nhắc kỹ không chỉ với hành vi sản xuất, buôn bán thuốc giả mà cả với hành vi vận chuyển trái phép chất ma túy vì “nhân văn với tội phạm là chúng ta độc ác với đồng bào”.

Với các tội danh “Tham ô tài sản” và “Nhận hối lộ”, nhiều đại biểu đề nghị giữ mức án tử hình vì các hành vi này diễn biến ngày càng phức tạp, gây thiệt hại lớn cho xã hội, hình phạt phải đủ nghiêm khắc để răn đe và thu hồi tài sản hiệu quả hơn. Ngay như đối với dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Xử lý vi phạm hành chính, có ý kiến cho rằng mức phạt hành chính hiện nay là “chưa đủ”, cần tăng lên mức hàng trăm triệu đồng để tạo sức răn đe.

Đề xuất bỏ hình phạt tử hình với 8 tội danh

20/05/2025 10:57

Vậy tội phạm và hình phạt quy định như thế nào thì tương xứng? Cùng với giải trình của cơ quan soạn thảo, Phó Thủ tướng Lê Thành Long nêu rõ, đến năm 2024 đã có 142/193 quốc gia thành viên Liên hợp quốc bỏ án tử hình. Giảm bớt các tội danh có khung hình phạt tử hình không phải là nương nhẹ với tội phạm, mà phù hợp với xu thế chung của thế giới tiến bộ. Việc giảm các tội danh nhận án tử hình như lần sửa đổi này là hoàn thiện chính sách hình sự theo hướng hạn chế áp dụng hình phạt tử hình, đề cao hiệu quả phòng ngừa và tính hướng thiện trong xử lý người phạm tội; tôn trọng và bảo đảm thực thi đầy đủ các quyền con người, quyền cơ bản của công dân được ghi nhận trong Hiến pháp.

Thực tiễn cho thấy, với một số tội danh có khung hình phạt cao nhất là tử hình được áp dụng trong thời gian qua cũng không “kéo giảm” đáng kể số vụ bị đưa ra truy tố, xét xử, thí dụ như tội “Tham ô tài sản”, “Nhận hối lộ”. Đáng chú ý, tỷ lệ người có chức vụ, quyền hạn trở thành bị can, bị cáo không còn là con số “khiêm tốn”. Năm 2023, số vụ nhận hối lộ bị phát hiện tăng hơn 312%. Các vụ vi phạm thường có quy mô, tính chất ngày càng nghiêm trọng hơn, xâm phạm nhiều đến lợi ích của Nhà nước, nhân dân với những thủ đoạn tinh vi, phạm tội có tổ chức. Có những vụ án, số tiền thiệt hại cho Nhà nước lên đến con số hàng trăm tỷ đồng. Điều đó có nghĩa không phải cứ phạt “kịch khung”, tăng nặng là tội phạm được “đẩy lùi” mà cần có nhiều chính sách, giải pháp mang tính căn cơ.

Thiết nghĩ, đã đến lúc chúng ta cần chú trọng nhiều hơn đến công tác phòng ngừa, thay đổi tư duy về phổ biến, giáo dục pháp luật, nhất là chấp pháp phải nghiêm minh. Nếu độ “mờ” trong thực thi pháp luật còn tồn tại thì sẽ dẫn đến độ “mở” trong phạm pháp. Cơ chế nghiêm minh mới có tính răn đe nghiêm khắc. Buông lỏng, “núp bóng” quan hệ hay tận dụng các chiêu trò “lách” luật để giảm nhẹ, bỏ qua sẽ gây tâm lý coi thường luật pháp. Chính sách, quy định cần dễ hiểu, dễ áp dụng, được xây dựng từ thực tiễn cuộc sống chứ không phải là trở ngại cho người dân, doanh nghiệp.

Giáo dục, phổ biến pháp luật đến mọi tầng lớp nhân dân là hết sức quan trọng, bởi đó chính là kênh để chính sách, pháp luật của Nhà nước được lan tỏa. Tuy nhiên, giáo dục phổ biến không chỉ là một “đợt tuyên truyền”, “ra quân” mà là con đường bền bỉ, lâu dài mới phát huy hiệu quả; đồng thời, cũng cần có giải pháp phòng ngừa hành vi vi phạm, tạo “sức đề kháng” cho chính thế hệ tương lai, chủ nhân của đất nước ngay từ những giờ học thực tế, bài học ý nghĩa thay cho bài tuyên truyền chính sách khô khan.

Thời gian qua, đã có một số lớp học trải nghiệm cho học sinh tại trại tạm giam để giáo dục kỹ năng sống cho các em; hay như chương trình “Trải nghiệm để trưởng thành” do Hội Liên hiệp Thanh niên Việt Nam tỉnh Quảng Trị phối hợp Trại giam Nghĩa An tổ chức. Nhiều em học sinh đã được đưa đến các khu vực sản xuất, nơi ăn ở, sinh hoạt hằng ngày của phạm nhân để tận mắt chứng kiến môi trường sống, những giới hạn và mất mát mà phạm nhân phải đối mặt. Những bài học không cần sách vở khiến các em biết cách phòng tránh tội phạm, sống có ích cho xã hội.

Nếu kết hợp với các giải pháp minh bạch trong mọi khâu, mọi quy trình, nhất là ứng dụng công nghệ trong phòng ngừa, phát hiện, ngăn chặn hành vi sai phạm từ sớm từ xa thì chúng ta không cần sử dụng nhiều mức án cao nhất là tước đi sinh mạng một con người.