Việc tin giả, tin sai sự thật lan truyền nhanh chóng không chỉ gây hoang mang, lo lắng trong bộ phận những người thiếu hiểu biết mà còn là nguy cơ gây xói mòn niềm tin, những giá trị đạo đức truyền thống tốt đẹp trong xã hội và nguy hiểm hơn là dẫn dụ tới vi phạm pháp luật...
Nhờ khả năng lan truyền thông tin nhanh chóng, mạng xã hội được nhiều người lựa chọn để cập nhật tin tức hằng ngày. Tuy nhiên, do cơ chế kiểm soát chưa chặt chẽ của các nền tảng xuyên biên giới đã tạo kẽ hở cho tin giả phát tán rộng rãi.
Với đặc tính nhanh, có sức lan tỏa rộng, các thông tin trên mạng lại rất khó quản lý, kiểm soát, nếu người sử dụng, tiếp cận thông tin không có đủ năng lực nhận biết, kỹ năng xử lý thì mạng xã hội trở thành “con dao hai lưỡi”, gây ra những hậu quả khôn lường và hệ lụy là rất lớn, không chỉ ảnh hưởng đến một cá nhân, một gia đình mà còn cả xã hội.
Gần đây, liên quan đến một số vụ việc thời sự được dư luận quan tâm như vụ lật tàu ở Quảng Ninh hay tình hình mưa lũ ở Nghệ An cuối tháng 7, trên mạng xã hội đã xuất hiện vô số tin giả.
Thí dụ thông tin sai lệch về việc “vỡ đập thủy điện Bản Vẽ” lan truyền trên các nền tảng Facebook và TikTok, khiến nhiều người dân hoang mang, lo lắng. Thậm chí, hàng trăm hộ dân sinh sống ở các xã hạ du Nhà máy Thủy điện Bản Vẽ như xã Yên Na (tỉnh Nghệ An) đã bỏ nhà cửa, tháo chạy lên núi.
Người đăng tin sai sự thật sau đó đã gỡ nội dung trên trang cá nhân, và bị cơ quan chức năng xử lý theo quy định của pháp luật, tuy nhiên những ảnh hưởng tiêu cực, gây tổn thương về tinh thần cho các cá nhân bị tác động thì không thể nào bù đắp được.
Tương tự, trước đó, liên quan vụ lật tàu ở Quảng Ninh ngày 19/7, tài khoản mạng xã hội có tên D.N.Q. với hơn 260.000 người theo dõi dùng AI dựng ảnh hiện trường giả, kèm theo câu chuyện tang thương về “gia đình anh Quý” - mà theo mô tả là một trong số những nạn nhân của vụ tai nạn thảm khốc, thu hút hơn 22.000 lượt tương tác và hàng nghìn lượt chia sẻ.
Tuy nhiên, khi biết đây chỉ là chiêu trò câu view, câu like, nhiều người đã vô cùng phẫn nộ cho rằng, hành vi này là bất nhẫn vì chà đạp lên đạo đức và pháp luật, lợi dụng nỗi đau của người khác để trục lợi.
Theo các chuyên gia, tin giả lan truyền nhanh hơn thông tin xác thực do đánh trúng tâm lý tò mò của người dùng. Một nghiên cứu của Viện Công nghệ Massachusetts (MIT) cho thấy tin giả có tốc độ lan truyền gấp sáu lần sự thật, do chứa nội dung gây sốc hoặc kích động.
Nguy hiểm hơn, hiện nay các thế lực thù địch ở trong nước và nước ngoài đang ra sức sử dụng không gian mạng để chống phá, bôi nhọ hình ảnh và làm suy giảm vị thế đất nước cũng như hệ thống chính trị nước ta.
Tin giả đang bị các thế lực thù địch triệt để khai thác nhằm xuyên tạc, chống phá chế độ, đe dọa an ninh quốc gia. Chúng thường xuyên đăng tải thông tin chống Đảng, Nhà nước, truyền bá những tư tưởng thù địch, kích động hận thù, bất mãn, kích động gây rối an ninh, trật tự, kêu gọi biểu tình, bạo loạn, thực hiện “cách mạng màu”, “cách mạng đường phố”, làm nhiễu loạn đời sống và an ninh tư tưởng, chính trị trong nước...
Tin giả thường cố tình dựng lên những câu chuyện hoàn toàn không có thật hoặc săn lùng một vài trường hợp cá biệt rồi ngay lập tức thổi phồng, lan truyền với tốc độ chóng mặt và quy chụp một cách ác ý rằng đó là bản chất của chế độ, phủ nhận những thành tựu to lớn, mang ý nghĩa lịch sử của đất nước ta. Thủ đoạn nguy hiểm không kém là kích động tâm lý bằng cách sử dụng những ngôn từ đầy hằn học, mang tính giật gân, tiêu cực như “hút máu dân”, “móc túi người nghèo”, “cướp giữa ban ngày”...
Tin giả thường cố tình dựng lên những câu chuyện hoàn toàn không có thật hoặc săn lùng một vài trường hợp cá biệt rồi ngay lập tức thổi phồng, lan truyền với tốc độ chóng mặt và quy chụp một cách ác ý rằng đó là bản chất của chế độ, phủ nhận những thành tựu to lớn, mang ý nghĩa lịch sử của đất nước ta.
Thủ đoạn nguy hiểm không kém là kích động tâm lý bằng cách sử dụng những ngôn từ đầy hằn học, mang tính giật gân, tiêu cực như “hút máu dân”, “móc túi người nghèo”, “cướp giữa ban ngày”...
Mục đích là khơi dậy sự phẫn nộ, làm lu mờ lý trí của người đọc, người xem, hướng sự chỉ trích, bức xúc của dư luận vào Đảng, chính quyền, tạo ra làn sóng hoài nghi, sự bất mãn trong xã hội.
Mưu đồ sâu xa, thực chất là tấn công trực diện, làm cho người dân mất niềm tin vào sự lãnh đạo của Đảng, vào hiệu quả quản lý của bộ máy nhà nước, gây chia rẽ, phá hoại sự gắn bó giữa nhân dân với Đảng và Nhà nước, từ đó tạo ra sự bất ổn về chính trị-xã hội.
Tại Hội nghị tổng kết công tác an ninh mạng năm 2024 diễn ra vào ngày 15/1/2025, báo cáo của Bộ Công an cho biết các đối tượng phản động đã phát tán hơn 95.000 bài viết trên Facebook, 50.000 video trên YouTube và 30.000 nội dung trên TikTok chứa thông tin sai lệch, bôi nhọ lãnh đạo, xuyên tạc chính sách của Đảng và Nhà nước, phá hoại đoàn kết dân tộc.
Đơn cử như tài khoản Telegram “Bờm”, đã bị Cục An ninh mạng và phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao triệt phá vào tháng 11/2024. Tài khoản này do một đối tượng tại Thành phố Hồ Chí Minh vận hành, thường xuyên đăng tải các video xuyên tạc công tác phòng, chống tham nhũng, gây hiểu lầm về tính minh bạch của các vụ án lớn.
Dù thông tin kiểu như trên thường mập mờ, thiếu tính xác thực với những suy đoán vô căn cứ song các nội dung này lại nhanh chóng đánh vào tâm lý tò mò, hiếu kỳ, thu hút hàng triệu lượt xem, nguy cơ gây hiểu nhầm, làm giảm niềm tin của một bộ phận người dân vào chính sách của Đảng, Nhà nước, tao cơ hội để các thế lực thù địch, phản động kích động, lôi kéo những ai nhẹ dạ cả tin hoặc thiếu hiểu biết tham gia các hoạt động chống phá đất nước.
Nhằm ngăn chặn những nguy cơ, hệ lụy từ nạn tin giả, Việt Nam đã thể hiện sự quyết tâm trong việc ngăn chặn và xử lý các hành vi vi phạm. Luật An ninh mạng ban hành năm 2018 và Nghị định số 15/2020/NĐ-CP ban hành ngày 3/2/2020 Quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực bưu chính, viễn thông, tần số vô tuyến điện, công nghệ thông tin và giao dịch điện tử đã thiết lập khung pháp lý chặt chẽ, giúp ngăn chặn các hành vi đưa tin giả, tin sai sự thật.
Cụ thể, tại Điều 101, Khoản 1, Điểm a quy định phạt tiền từ 10-20 triệu đồng đối với cá nhân lợi dụng mạng xã hội để cung cấp, chia sẻ thông tin giả mạo, sai sự thật, xuyên tạc, vu khống, xúc phạm uy tín của cơ quan, tổ chức, danh dự, nhân phẩm của cá nhân. Đối với tổ chức, mức phạt tương ứng từ 20-40 triệu đồng (Điều 4, Khoản 3). Trường hợp vi phạm trên trang thông tin điện tử, Điều 99, Khoản 3, Điểm a quy định mức phạt từ 20-30 triệu đồng cho tổ chức đưa thông tin sai sự thật, xuyên tạc hoặc xúc phạm danh dự. Trong trường hợp nghiêm trọng, các đối tượng có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo Điều 117 Bộ luật Hình sự, với mức phạt tù từ 5-12 năm nếu phát tán thông tin chống phá Nhà nước.
Theo báo cáo của Bộ Thông tin và Truyền thông tại Hội nghị tổng kết năm 2024 diễn ra ngày 29/12/2024, lực lượng chức năng đã xử lý hơn 5.200 vụ việc liên quan đến tin giả và thông tin sai sự thật trên không gian mạng, trong đó 142 đối tượng bị khởi tố vì tuyên truyền xuyên tạc, chống phá chính sách của Đảng và Nhà nước, đạt tỷ lệ xử lý và ngăn chặn tin xấu độc lên tới 92,7%, tăng 0,4% so với năm 2023.
Xác định rõ tầm quan trọng của an ninh mạng, nhất là trong thời đại số, ngày 20/9/2024, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định 1013/QĐ-TTg (Quyết định 1013) chọn ngày 6/8 hằng năm làm Ngày An ninh mạng Việt Nam. Cùng với việc thúc đẩy nhiệm vụ bảo đảm an ninh mạng quốc gia, Quyết định 1013 khuyến khích sự tham gia của toàn xã hội trong việc xây dựng một không gian số an toàn.
Theo đó, các hoạt động hưởng ứng Ngày An ninh mạng được tổ chức hằng năm góp phần nâng cao nhận thức, thúc đẩy hợp tác giữa các cơ quan, doanh nghiệp và cộng đồng. Hướng tới Ngày An ninh mạng Việt Nam năm 2025, nhiều sự kiện quan trọng đã được tổ chức.
Mới đây, vào ngày 28/7, tại Hà Nội, Hiệp hội An ninh mạng quốc gia (NCA) tổ chức Tọa đàm “Kiến tạo niềm tin số” và công bố kế hoạch ra mắt Liên minh KOL trong khuôn khổ Hội nghị KOL toàn quốc vào đầu tháng 8/2025. Mục tiêu của Liên minh là tập trung định hướng thông tin tích cực, khuyến khích KOL (người có ảnh hưởng trong xã hội) lan tỏa nội dung đáng tin cậy và giảm tác động của tin giả.
Cũng dịp này, NCA phối hợp với Công ty Công nghệ số SSI và Verichains tổ chức hội thảo GM Blockchain Security Forum vào ngày 1/8/2025 tại Trung tâm Hội nghị quốc gia nhằm chia sẻ kinh nghiệm về các vụ tấn công mạng, đề xuất giải pháp công nghệ mới và định hình khung pháp lý bảo vệ người dùng, khẳng định vai trò tiên phong của Việt Nam trong lĩnh vực an ninh mạng.
Việt Nam đã tích cực tham gia các diễn đàn quốc tế như ASEAN Digital Ministers’ Meeting (Hội nghị Bộ trưởng Kỹ thuật số ASEAN-ADGMIN), nơi các quốc gia Đông Nam Á cam kết chia sẻ thông tin và kinh nghiệm chống tin giả. Tại ADGMIN lần thứ 5 tổ chức tại Bangkok, Thái Lan từ ngày 16 đến 17/1/2025, Bộ trưởng Thông tin và Truyền thông Nguyễn Mạnh Hùng, đại diện Việt Nam, đã tham dự. Hội nghị nhấn mạnh tầm quan trọng của việc thiết lập các dịch vụ kỹ thuật số đáng tin cậy, thể hiện những nỗ lực mạnh mẽ nhằm tăng cường an ninh mạng, trao quyền cho cộng đồng và nâng cao năng lực cho doanh nghiệp và người dân…
Liên quan đến công tác thi hành pháp luật về an ninh mạng, Bộ Công an đẩy mạnh hợp tác với các cơ quan thực thi pháp luật quốc tế, nhấn mạnh nguyên tắc không để tổ chức, cá nhân nước ngoài phát tán tin giả gây ảnh hưởng đến an ninh quốc gia.
Trong khuôn khổ Hội nghị Interpol về An ninh mạng khu vực châu Á-Thái Bình Dương (10/2024), Bộ Công an Việt Nam đã ký thỏa thuận hợp tác với lực lượng cảnh sát Hồng Công (Trung Quốc) và Cơ quan An ninh mạng Singapore (Cyber Security Agency of Singapore-CSA) để chia sẻ dữ liệu về các chiến dịch tin giả xuyên quốc gia. Thỏa thuận này đã hỗ trợ triệt phá một mạng lưới phát tán video deepfake từ nước ngoài, nhắm vào các tổ chức chính trị Việt Nam, nhằm xuyên tạc và gây bất ổn, với hàng nghìn nội dung sai lệch bị gỡ bỏ trong năm 2024.
Bộ Công an phối hợp với các nền tảng như Facebook, Google, và TikTok để gỡ bỏ hơn 20.000 bài viết và video vi phạm trong ba tháng đầu năm 2025, yêu cầu các doanh nghiệp xuyên biên giới tuân thủ pháp luật Việt Nam.
Đồng thời, Bộ Công an phối hợp với các nền tảng như Facebook, Google, và TikTok để gỡ bỏ hơn 20.000 bài viết và video vi phạm trong ba tháng đầu năm 2025, yêu cầu các doanh nghiệp xuyên biên giới tuân thủ pháp luật Việt Nam. Những nỗ lực này khẳng định quyết tâm của Việt Nam trong xây dựng không gian mạng an toàn, lành mạnh.
Tuy nhiên, cùng với quyết tâm của các cơ quan chức năng trong cuộc chiến chống tin giả, rất cần huy động sức mạnh của toàn xã hội, với những giải pháp toàn diện, đồng bộ, kết hợp chặt chẽ giữa pháp lý, công nghệ, giáo dục và trách nhiệm cộng đồng.
Theo đó, cần tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý liên ngành để quản lý hiệu quả không gian mạng. Các quy định về bảo vệ dữ liệu cá nhân, trách nhiệm của nền tảng mạng xã hội và xử lý tài sản số cần được làm rõ, bảo đảm tính minh bạch và trách nhiệm giải trình. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ như AI, blockchain, phân tích dữ liệu lớn để phát hiện và ngăn chặn tin giả.
Cần triển khai rộng rãi các chương trình giáo dục kỹ năng số từ tiểu học đến cộng đồng, giúp mỗi người chủ động hình thành cơ chế nhận biết và kỹ năng phòng vệ trước tin giả.
Người dân cần luôn kiểm chứng nguồn gốc của bất kỳ thông tin nào trước khi đọc, nghe, xem tin và chia sẻ, đặc biệt là những thông tin có tính chất giật gân, tiêu cực hoặc liên quan đến các vấn đề nhạy cảm. Cần biết nói không với việc chia sẻ thông tin chưa được kiểm chứng, chủ động phản ánh và tố giác khi phát hiện các thông tin sai sự thật, tin giả có dấu hiệu vi phạm pháp luật.
Đối với cộng đồng, đặc biệt là KOL, cần nâng cao ý thức sử dụng mạng xã hội có trách nhiệm, lan tỏa thông tin tích cực. Chỉ khi các bên cùng cam kết hành động, phát huy ý thức trách nhiệm thì mới thật sự lấy lại được không gian lành mạnh, an toàn, văn minh, từ đó thúc đẩy sự phát triển bền vững của xã hội.
