Phát triển, mở rộng du lịch theo hướng du lịch xanh, du lịch tuần hoàn, du lịch trải nghiệm và đa dạng điểm đến, đa dạng sản phẩm du lịch theo chuỗi liên kết… để kéo giãn du khách nhằm giảm tải áp lực lên di tích là cách làm đã đem lại hiệu quả. Đồng thời những địa điểm du lịch vùng ven phố cổ như Duy Xuyên, Điện Bàn, Thăng Bình (cũ) cũng ngày một phát triển. Đời sống người dân được cải thiện, môi trường du lịch được bảo đảm.
Áp lực đè nặng lên di tích
Từ ngày Đô thị cổ Hội An được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa thế giới, năm 1999 đến nay, lượng khách du lịch ngày càng tăng lên; góp phần thúc đẩy kinh tế-xã hội phát triển. Thống kê cho thấy, năm 1999, lượng khách đến Hội An đạt 100 nghìn lượt, đến năm 2024, Hội An đón hơn 4,4 triệu lượt khách, trong đó, lượng khách quốc tế đạt khoảng 3,57 triệu lượt. Doanh thu từ du lịch cũng đạt con số kỷ lục 5.231 tỷ đồng, cho thấy sự phục hồi mạnh mẽ và triển vọng sáng sủa của ngành du lịch địa phương. Riêng trong 6 tháng đầu năm 2025, tổng lượt khách đến Hội An ước đạt 2,8 triệu lượt, tăng 17,4% so với cùng kỳ năm 2024.
Du lịch phát triển đã thúc đẩy thành nhiều hoạt động thương mại-dịch vụ của Hội An phát triển theo, góp phần hình thành các cơ sở kinh tế và thu hút nguồn lực cộng đồng. Tuy nhiên, tốc độ phát triển nhanh đang tạo áp lực lên không gian phố cổ.
Theo GS, TS Lâm Thị Mỹ Dung, Trưởng khoa Lịch sử, Trường đại học Khoa học xã hội và nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội cho biết, những năm gần đây, Hội An không chỉ là “over” mà là “over; over; over”, tức là “quá quá tải” về du lịch. Vì đây là một địa điểm rất là thuận tiện mà khách du lịch có thể đi từ Đà Nẵng vào, dừng lại xem, nghỉ dưỡng. Sau đó có thể đi lên Mỹ Sơn và đi những chỗ khác.
“Bởi vị trí địa lý của Hội An và những điểm du lịch vệ tinh chung quanh quá thuận lợi cho việc di chuyển mà du khách đến đây rất đông. Hơn nữa, trước đại dịch Covid-19, những điểm du lịch, các loại hình giải trí đính kèm ở vùng phụ cận chưa phát triển mà hầu hết các sản phẩm du lịch đều dồn về khu vực trung tâm phố cổ đã khiến không gian nơi đây vốn đã hẹp lại càng chật chội thêm”, Giáo sư, Tiến sĩ Lâm Thị Mỹ Dung chia sẻ.
Trước đây, tỉnh Quảng Nam và thành phố Hội An (cũ) đã đầu tư, tu bổ các di tích trong khu phố cổ. Nhờ thế, Hội An được UNESCO ghi nhận là một trong những nơi thực hiện tốt công tác bảo tồn các giá trị di sản văn hóa ở khu vực châu Á-Thái Bình Dương. Tuy nhiên, đô thị cổ Hội An hiện đang phải đối diện với nhiều bất cập trong bảo tồn và phát huy giá trị các di tích.
Theo thống kê, hiện có khoảng 200 ngôi nhà trong phố cổ đã được chuyển nhượng hoặc cho người nơi khác đến thuê nhà để phục vụ kinh doanh, khiến không gian, nếp sống phố cổ bị thay đổi, biến dạng. Ngày xưa, những ngôi nhà cổ là nơi thờ cúng, sinh hoạt gia đình, là không gian văn hóa, nhưng bây giờ đã bị dẹp bỏ, chỉ còn một chức năng duy nhất là bán hàng. Điều này làm cho hồn cốt phố cổ Hội An dần phôi pha, nên đòi hỏi phải sớm quy hoạch lại không gian kiến trúc phố cổ để giảm tải áp lực du lịch, nguy cơ cháy nổ, mật độ giao thông, môi trường, đặc biệt là hạn chế sự tác động của biến đổi khí hậu.
Ông Nguyễn Văn Sơn, nguyên Chủ tịch Ủy ban nhân dân thành phố Hội An, tỉnh Quảng Nam (trước đây) cho biết, từ khi trở thành Di sản văn hóa thế giới, Hội An là điểm đến hấp dẫn với du khách trong ngoài nước. Nguồn thu từ du lịch, dịch vụ tăng lên, cuộc sống người dân được cải thiện. Thế nhưng, để giữ được hồn cốt của khu đô thị cổ Hội An đặt ra nhiều thách thức.
“Điều mà chúng tôi lo lắng nhất hiện nay, ngoài việc một số trường hợp do nhu cầu kinh doanh cải tạo làm biến dạng ngôi nhà. Đó là tình trạng “chảy máu di tích”. Chúng tôi dùng từ như vậy, bởi vì đó là tình trạng mà những ngôi nhà do nhiều nguyên nhân người ta buộc phải bán ngôi nhà cổ đi. Hiện nay, giá trị của ngôi nhà cổ trong khu phố cổ từ 40 đến 50 tỷ/1 nhà, vì vậy, dẫn tới tình trạng thay đổi chủ di sản, chủ di tích. Việc chuyển đổi chủ di sản là một yêu cầu bất khả kháng, chúng ta không thể khắc phục được. Bởi vì đó là tài sản của người dân. Người ta có thể thực hiện cái quyền theo pháp luật quy định”, ông Sơn nói.
Hội An vốn dĩ mang trong mình những đặc tính phức tạp và độc đáo mà hiếm nơi nào có được. Tính phức tạp và độc đáo của Hội An được thể hiện trên phương diện vị trí địa lý và điều kiện tự nhiên của một vùng đất nằm ở cửa sông Thu Bồn, ven biển Cửa Đại và đảo Cù Lao Chàm. Hơn nữa, đặc tính ấy còn nằm ở lịch sử hình thành và là nơi bắt nguồn từ sự hợp cư của nhiều bộ phận cư dân dù có nguồn gốc khác nhau nhưng đã giao thoa, tiếp biến, hòa quyện trong suốt chiều dài lịch sử đến nay trên một diện tích khiêm tốn. Vì vậy, phát triển thành phố Hội An trước đây không thể tách rời mà yêu cầu phải dựa vào di sản để hoạch định đường hướng cho phù hợp, theo phương châm “bảo tồn để phát triển và phát triển để bảo tồn”.
Đa dạng các sản phẩm du lịch vùng phụ cận
Thời gian qua, bên cạnh huy động nguồn vốn đầu tư, hỗ trợ của các tổ chức trong và ngoài nước để thực hiện tu bổ hàng trăm công trình di tích, chính quyền thành phố Hội An trước đây cũng tạo ra nhiều sản phẩm du lịch độc đáo như: “Đêm phố cổ”, “Phố đi bộ”, các khu chợ đêm… gắn liền với nhiều lễ hội, hoạt động văn hóa truyền thống đã tạo ra sức hấp dẫn đối với du khách.
Trước áp lực về lượng khách đổ dồn về khu vực trung tâm, với lợi thế hơn 50 làng nghề truyền thống lâu đời chứa đựng những giá trị văn hóa phi vật thể như: làng mộc Kim Bồng, làng Triêm Tây, làng gốm Thanh Hà, làng trống Lam Yên, làng nghề dệt thổ cẩm của người Cơ Tu...
Cạnh đó, tỉnh Quảng Nam (cũ) còn có 128 điểm du lịch nông nghiệp nông thôn; trong đó, có nhiều điểm du lịch hoạt động hiệu quả như: làng rau Trà Quế, rừng dừa Bảy Mẫu Cẩm Thanh, Cù Lao Chàm, làng chài Tân Thành... địa phương đã tiến hành cải tổ cách làm du lịch bằng cách tận dụng tài nguyên nông nghiệp, nông thôn để phát triển du lịch sinh thái, du lịch cộng đồng, du lịch trải nghiệm… nhằm kéo giãn lượng khách ra vùng ven, vùng phụ cận. Đặc biệt từ sau đại dịch Covid-19, khách du lịch quốc tế tìm về các điểm du lịch gần gũi với thiên nhiên, sinh thái ngày một đông.
Để khai phóng tiềm năng bản địa, tỉnh Quảng Nam trước đây đã có nhiều chủ trương, chính sách, quy hoạch, đầu tư hạ tầng, xúc tiến quảng bá, hỗ trợ phát triển ngành du lịch. Trong đó có Nghị quyết số 13-NQ/TU ngày 20/7/2021 của Tỉnh ủy Quảng Nam về phát triển thương mại, du lịch tỉnh Quảng Nam đến năm 2025, tầm nhìn đến năm 2030; Kế hoạch phát triển du lịch xanh đến năm 2025. Đây cũng là địa phương đầu tiên trong cả nước công bố Bộ tiêu chí du lịch xanh.
Khách sạn Silk Sense Hoi An River Resort ở phường Hội An Tây, thành phố Đà Nẵng là một trong 11 đơn vị đạt chứng nhận tiêu chuẩn du lịch xanh theo Bộ tiêu chí Du lịch xanh Quảng Nam vào cuối năm 2022. Tiếp đến đầu tháng 9/2023, đơn vị này trở thành khách sạn không rác thải nhựa đầu tiên của Việt Nam. Ông Trần Thái Do, chủ đầu tư Silk Sense Hoi An River Resort cho hay, với định hướng phát triển bền vững, chúng tôi đã theo đuổi “Hành trình bảo vệ môi trường” bằng cách sử dụng những vật liệu thân thiện môi trường và bằng những chương trình giảm thiểu rác thải nhựa tại khách sạn. Chúng tôi đã đặt ra những tiêu chí và giải pháp cụ thể cho từng vấn đề của rác thải và áp dụng một cách đồng bộ, tích cực để bảo đảm hoàn toàn loại bỏ rác thải nhựa tại khách sạn.
“Khi công bố là khách sạn không rác thải nhựa thì chúng tôi tự đặt mình vào một áp lực phải luôn luôn tuân thủ và duy trì. Điều này ngoài đem lại lợi nhuận cho doanh nghiệp còn minh chứng rằng khách sạn rất thân thiện với môi trường và đáp ứng được nhu cầu của khách hàng du lịch có trách nhiệm. Đồng thời là để chúng tôi thực hiện sứ mệnh cũng như hành trình phát triển bền vững của mình cùng ngành du lịch Việt Nam”, ông Do chia sẻ.
Còn Khu nghỉ dưỡng phức hợp Hoiana Resort & Golf được xây dựng bên bờ biển dài 4km của xã Duy Nghĩa, thành phố Đà Nẵng. Trước kia, khu vực này toàn cát trắng hoang hóa, nhà cửa xập xệ. Mặc dù ngay bên cạnh là một Hội An tấp nập dịch vụ du lịch nhưng người dân quanh năm bám biển để mưu sinh. Nhưng, khi dự án khu nghỉ dưỡng phức hợp Hoiana được khởi công và đi vào hoạt động, những ngư dân vốn quen với ngư lưới cụ đã chuyển dần công việc.
Ông Alan Teo, Tổng Giám đốc điều hành Hoiana Resort & Golf chia sẻ, quá tải du lịch là tình trạng mà nhiều nơi trên thế giới đang gặp phải. Tại Việt Nam, du khách vẫn tập trung vào một vài địa danh nổi bật, trong khi các khu vực lân cận chưa được đầu tư đúng mức để chia sẻ dòng khách. Việc hiểu du lịch xanh chỉ đơn thuần là bảo vệ môi trường là chưa đủ mà cần nhìn nhận đúng bản chất, biết điểm đến đang chịu tải đến đâu, có chiến lược phân bổ dòng khách và tạo ra giá trị cho cộng đồng địa phương. Đây là hướng đi tất yếu nếu Việt Nam nói chung, du lịch Đà Nẵng và Hội An nói riêng muốn phát triển du lịch theo chiều sâu thay vì chỉ đếm lượt người đến.
“Hoiana lựa chọn cách phát triển song hành bổ trợ cho hệ sinh thái du lịch Đà Nẵng nói chung và Hội An nói riêng. Chúng tôi kiến tạo một không gian vừa thân thiện với môi trường, vừa đậm đà bản sắc địa phương, nơi du khách không chỉ nghỉ dưỡng mà còn có kết nối với văn hóa và con người nơi đây. Điều này góp phần phân bổ hợp lý dòng khách, giảm áp lực cho phố cổ, đồng thời kéo dài thời gian lưu trú và gia tăng giá trị chi tiêu. Hơn nữa, với Hoiana, du lịch xanh không chỉ là phân tán dòng khách, mở rộng không gian trải nghiệm và gìn giữ tài nguyên văn hóa mà còn cách để chúng tôi góp phần vào hướng đi giúp du lịch Hội An phát triển bền vững”, ông Alan Teo nói.
Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch thành phố Đà Nẵng Văn Bá Sơn cho biết, đa dạng hóa các sản phẩm du lịch, chú trọng đến phát triển du lịch cộng đồng sẽ làm cho du lịch của thành phố Đà Nẵng mới trở thành một điểm du lịch hết sức đặc biệt và độc đáo với sản phẩm du lịch đặc trưng.
“Mở rộng không gian để phát triển du lịch cộng đồng ra không gian vùng ven, vùng phụ cận phố cổ sẽ góp phần mở rộng không gian phát triển, du lịch. Hoạt động du lịch không chỉ tập trung xoay quanh khu vực trung tâm mà được mở ra các làng nghề, làng quê với khoảng cách không quá xa mà có nhiều điểm du lịch hấp dẫn. Điều này tạo ra một không gian du lịch thoáng đãng và có điều kiện để xây dựng cơ sở vật chất và mở rộng phạm vi người dân được hưởng lợi từ hoạt động du lịch”, ông Sơn nói.