Giải thưởng Hành động vì Cộng đồng:

Một nền tảng tập hợp những cách làm tốt nhất

Bà Anjanette Saguisag, thường được gọi là Ani, là Trưởng Chương trình Chính sách Xã hội & Quản trị tại UNICEF Việt Nam từ tháng 9 năm 2022.

Trước khi gia nhập UNICEF, Ani là một luật sư công bảo vệ quyền trẻ em và phụ nữ, vận động chính sách và lập pháp. Trong suốt nhiều năm làm luật sư, Ani thường xuyên giải quyết các vụ kiện liên quan đến trẻ em như trẻ bị xâm hại hoặc phạm tội. “Dù bạn có thắng kiện, giành được công bằng hay giúp trẻ tìm được một gia đình tốt nhận nuôi, thì mỗi lần ta cũng chỉ giúp được một trẻ thôi. Điều đó khiến tôi thấy mình làm không đủ” – Ani nói. Do đó, bà gia nhập UNICEF vào năm 2006 với vai trò Chuyên gia Bảo vệ Trẻ em và đã đảm nhận nhiều vị trí lãnh đạo quan trọng.

Bà Anjanette Saguisag là người nước ngoài duy nhất trong Ban Giám khảo Giải thưởng Hành động vì Cộng đồng (Human Act Prize 2024). Bà nhận định, Giải thưởng là một nền tảng tập hợp những cách làm tốt nhất. Bởi ban tổ chức đã xây dựng một quy trình nghiêm ngặt để đánh giá những tác động hữu hình đến các vấn đề xã hội. Phóng viên Báo Nhân Dân đã có buổi trò chuyện với bà về Giải thưởng Hành động vì Cộng đồng cũng như ưu và nhược điểm của các dự án đầu vào.

Một tập hợp những cách làm tốt nhất

PV: Theo bà, các tổ chức hỗ trợ xã hội tại một quốc gia đang phát triển như Việt Nam thường phải giải quyết những vấn đề nào?

Anjanette Saguisag: Tôi cho rằng, có ba nhóm vấn đề chính mà hầu hết các nước đang phát triển đều đang nỗ lực giải quyết. Một là, phát triển con người. Hai là, giảm thiểu suy thoái môi trường hoặc biến đổi khí hậu. Ba là, phát triển kinh tế-xã hội toàn diện.

Với vị thế là một quốc gia có thu nhập trung bình thấp, các tổ chức hỗ trợ xã hội của Việt Nam đang phát triển khá tốt. Lịch sử đã cho thấy rằng, Việt Nam xoay xở để giảm nghèo với một tốc độ đáng kinh ngạc.
Tuy nhiên, xã hội vẫn còn những nhóm người nghèo hoặc những người chưa được hưởng lợi từ sự phát triển của kinh tế.

PV: Với tư cách là một giám khảo, theo bà, Giải thưởng Human Act có thể góp phần giúp xã hội giải quyết những thách thức như thế nào?

Anjanette Saguisag: Giải thưởng Human Act là một nền tảng tập hợp những cách làm tốt nhất. Đó là một điều rất thú vị. Ban tổ chức đã xây dựng một quy trình nghiêm ngặt để đánh giá những tác động hữu hình đến các vấn đề xã hội.

Không chỉ vậy, Giải thưởng này còn có khả năng nâng cao nhận thức của công chúng về những dự án cần thêm nguồn lực và hỗ trợ.

Tôi nghĩ, rất nhiều mô hình đến từ lòng tốt, sự trắc ẩn. Nhưng để mở rộng quy mô, nhằm tiếp cận được nhiều người thụ hưởng hơn, những người làm dự án cần phải có một mô hình bền vững. Mô hình đó phải sao chép được và có khả năng điều chỉnh ở quy mô lớn.

Một mô hình bền vững là phải sao chép được và điều chỉnh được ở quy mô lớn.

Bà Anjanette Saguisag

PV: Bà đặc biệt tập trung vào những tiêu chí nào khi đánh giá những dự án tham gia Human Act Prize?

Anjanette Saguisag: Tôi dựa vào kinh nghiệm của bản thân mình với tư cách là một cán bộ dự án ở UNICEF. Khi phát triển một chương trình, chúng tôi sẽ bắt đầu bằng việc phân tích vấn đề một cách chuyên sâu. Nếu bạn không hiểu đầy đủ những nguyên nhân đằng sau biểu hiện, bạn sẽ không thể thực sự tìm ra giải pháp.

Hai là, sau khi phân tích kỹ càng, bạn cần phát triển chiến lược để giải quyết vấn đề. Chúng tôi thường gọi đó là “lý thuyết để thay đổi”. Chúng tôi sẽ xác định từng bước trong quá trình một cách khoa học, logic nhằm giải quyết vấn đề.

Điều thứ ba mà tôi luôn xem xét là bằng chứng về tác động.

Điểm mạnh và điểm yếu

PV: Vậy bà nghĩ gì về một số điểm mạnh và điểm yếu chung của những dự án này, đặc biệt là các dự án liên quan tới trẻ em, phụ nữ, người khuyết tật và bình đẳng giới?

Anjanette Saguisag: Thật khó để so sánh rạch ròi, nhưng tôi nghĩ các dự án có một số điểm chung mà tôi chú ý. Điểm mạnh mà hầu hết (nếu không muốn nói là tất cả) các dự án đều đạt được là sự song hành với các mục tiêu phát triển kinh tế-xã hội của Việt Nam.

Đặt trong bối cảnh Chính phủ Việt Nam đã xác định rất rõ các mục tiêu kinh tế, giáo dục, y tế,... cần đạt được, điều này rất quan trọng. Với tôi, nếu dự án không góp phần hiện thực hóa các mục tiêu rộng hơn của đất nước thì tác động xã hội của dự án đó có ý nghĩa gì nữa?

Về điểm yếu, một trong những điều mà Liên Hợp quốc đặc biệt chú trọng đó là trách nhiệm giải trình (accountability) của dự án với những người thụ hưởng. Tôi thấy, có rất ít bằng chứng về việc họ thực sự được tham vấn trong cả bốn giai đoạn thiết kế, triển khai, giám sát và đánh giá dự án.

Tôi cho rằng, nếu muốn một dự án có tác động, bạn nên bắt đầu hiểu vấn đề từ góc nhìn của những người thụ hưởng.

Nếu muốn một dự án có tác động, nên hiểu vấn đề từ góc nhìn của người thụ hưởng.

Chúng ta thường dựa vào các chuyên gia để đánh giá các dự án, đúng không? Họ là những cá nhân nổi tiếng, và tôi không đánh giá thấp những đóng góp của họ. Tuy nhiên, điều quan trọng hơn là chúng ta phải hỏi cả những người thụ hưởng. Nếu dự án là về trẻ em, hãy hỏi trẻ em; về phụ nữ hãy hỏi phụ nữ; về người khuyết tật hãy hỏi người khuyết tật. Họ có hài lòng với những gì dự án cung cấp không? Có điều gì họ muốn cải thiện trong dự án không? Thiết kế của dự án đã bao gồm những điều họ muốn bạn cung cấp chưa?

Theo kinh nghiệm của tôi, trẻ em sáng tạo đến nỗi nếu bạn hỏi, trẻ sẽ chỉ ra cho bạn một số giải pháp từ góc nhìn vấn đề của chúng.

Việc của bạn biến những giải pháp đó thành hiện thực. Tôi nghĩ đó là điều mà chúng ta thường không làm đủ.

Gần đây, UNICEF đang thực hiện một dự án hỗ trợ ứng phó với cơn bão Yagi. Vì muốn thực hiện trách nhiệm giải trình với những người dân bị ảnh hưởng, chúng tôi tiến hành một cuộc khảo sát: “Bạn có hài lòng với những gì dự án đã làm không?”

PV: Bà đánh giá thế nào về chiến lược ngân sách của các dự án tham gia Human Act Prize, đặc biệt là các dự án được vận hành bởi cá nhân hoặc một nhóm nhỏ?

Anjanette Saguisag: Như tôi thấy, hầu hết các dự án gây quỹ từ nguồn tài trợ của các tổ chức từ thiện hoặc hoạt động quyên góp. Quả thực, người Việt Nam có một tấm lòng rất lớn. Và chúng ta cũng không có lý do gì để ngăn cản các hoạt động quyên góp này.

Nhưng các dự án cần có một kế hoạch tài chính rõ ràng và bền vững hơn. Câu hỏi đặt ra là dự án của bạn sẽ kéo dài bao lâu? Nếu bạn đang đương đầu với một vấn đề cấp bách thì một dự án ngắn hạn với một lần gây quỹ là đủ. Nhưng nếu bạn muốn giải quyết những thách thức cố hữu như tình trạng nghèo đói hoặc khả năng tiếp cận giáo dục của người khuyết tật, một hoặc hai năm là không đủ. Điều đó đồng nghĩa với việc bạn cần nhiều hỗ trợ tài chính hơn.

Với các dự án nhỏ, người quản lý các dự án phải có mô hình kinh doanh để đảm bảo việc huy động nguồn lực nhằm tạo ra một cơ chế tài chính vững chắc và bền vững hơn.

Dự án nhỏ cần có mô hình kinh doanh.

Bà Anjanette Saguisag

Hợp tác công-tư: Minh bạch và giải trình

PV: Theo bà khu vực công và tư nhân nên hợp tác hiệu quả hơn như thế nào để tăng cường tác động xã hội của các dự án vì cộng đồng?

Anjanette Saguisag: Đối với tôi, trách nhiệm giải trình và tính minh bạch là hai điều quan trọng nhất trong hợp tác giữa công-tư. Việc này phải bắt đầu từ cả hai phía.

Trách nhiệm giải trình có nghĩa là nếu dự án nhận được bất kỳ phản hồi nào, bạn phải hành động để giải quyết phản hồi đó. Điều này chứng tỏ tính minh bạch và khả năng quản lý các nguồn lực một cách có trách nhiệm của dự án.

Minh bạch có nghĩa là cách dự án nhận được tiền và chi tiền để đạt được kết quả đặt ra. Ví dụ, nếu bạn là một tổ chức nhỏ nhận tiền từ cả khu vực công và tư, bạn phải báo cáo, giải trình, công khai kết quả và cởi mở nhận phản hồi.

Với tôi quá trình cần được thực hiện trên tinh thần hợp tác hơn chứ phải gây ra sự phiền hà. Do vậy, phản hồi từ cả khối công và tư cần phải rõ ràng, khả thi và thể hiện sự tôn trọng với dự án.

Bên cạnh đó, bằng chứng hoặc phân tích dữ liệu là những gì dự án thực sự cần. Trên thực tế, khối công thường có rất nhiều dữ liệu và thông tin mà khối tư không có được. Do đó, nhiều dự án tư nhân không được xây dựng và phát triển từ những dữ liệu hay bằng chứng chính xác. Do vậy, chúng ta cần tới hợp tác công-tư trong quá trình cung cấp thông tin, dữ liệu, thậm chí là thiết kế dự án.

Trong đó tham vấn hai chiều là một việc cần được chú ý. Ý chí của khối công rất quan trọng cho nên khối tư cũng cần phải lắng nghe. Với tôi, hợp tác có nghĩa là bạn cần cởi mở lắng nghe cả những điều bạn muốn và không muốn, sự phê bình.

Thứ ba là hợp tác công-tư về tài chính hay các hoạt động gây quỹ. Hiển nhiên, mọi tổ chức đều cần sự ổn định và bền vững về tài chính. Một số tổ chức được thành lập để tìm kiếm các tổ chức mà họ có thể đầu tư.

PV: Theo bà, các dự án tham gia Giải thưởng Human Act có thể và góp phần phát triển hệ sinh thái cộng đồng và tăng cường hợp tác quốc tế bằng cách nào?

Anjanette Saguisag: Tôi nghĩ mình có ba điểm mấu chốt cho câu trả lời này. Thứ nhất, các dự án tham gia Giải thưởng Hành động vì Cộng đồng phải xác định rõ các 17 Mục tiêu Phát triển Bền vững (SDG). Bởi đây là các mục tiêu toàn cầu mà mỗi quốc gia đều cam kết thực hiện, trong đó, có Việt Nam. Do vậy, nếu các dự án muốn nhận được nhiều sức hút từ quốc tế hơn, hãy liên kết mục tiêu của mình với 17 mục tiêu SDG.

Thứ hai, Giải thưởng Hành động vì Cộng đồng có thể nâng cao tiêu chí và đánh giá dự án đầu vào một cách nghiêm ngặt hơn. Quá trình này yêu cầu đơn vị tổ chức phải minh bạch và có trách nhiệm giải trình. Chúng ta cần đảm bảo ứng cử viên hiểu rõ các tiêu chí của giải thưởng, đặc biệt là sự minh bạch trong phép đo hiệu quả dự án.

Thứ ba, tôi cho rằng chúng ta cần có những quan điểm đa dạng hơn trong quá trình đánh giá. Như tôi đã nói, chúng ta thường nghĩ rằng chuyên gia là những giám khảo giỏi nhất, nhưng thành thật mà nói, tôi chỉ là chuyên gia về trẻ em và phụ nữ. Do đó, tôi sẽ đánh giá dự án liên quan đến trẻ em và phụ nữ tốt hơn là dự án liên quan tới môi trường hay các lĩnh vực khác.

Chính những người thụ hưởng sẽ là những giám khảo tốt. Giải thưởng có thể mời họ trở thành một phần trong quá trình đánh giá. Ví dụ, nếu Giải thưởng muốn đo lường hiệu quả của một dự án phục vụ cộng đồng dân tộc thiểu số, chúng ta có thể mời chính người dân cộng đồng đó làm giám khảo: “Sáng kiến/dự án này đã tạo nên sự khác biệt trong cuộc sống của những người như tôi như thế nào?”.

Chính những người thụ hưởng sẽ là những giám khảo tốt.

Bà Anjanette Saguisag

Ngoài ra, tôi nghĩ chúng ta có thể chọn ra ba đến năm mô hình tốt nhất – những mô hình mà chúng ta tin là các quốc gia khác có thể học hỏi để trình bày tại một số hội nghị quốc tế. Việc này sẽ giúp Giải thưởng Hành động vì Cộng đồng đóng góp cũng như nâng cao sự hiện diện trong cộng đồng toàn cầu.

PV: Xin cảm ơn bà về cuộc trò chuyện này.

Ngày xuất bản: 14/12/2023
Tổ chức sản xuất: Việt Anh
Thực hiện: Thi Uyên
Hình ảnh: Sơn Tùng