Hai lần được trao tặng Huy chương Felix Elmuza, danh hiệu cao quý nhất của Hội Nhà báo Cuba (UPEC), nhà báo lão thành Vũ Văn Âu năm nay đã 93 tuổi, nhưng ông vẫn luôn có nhiều đóng góp trong việc thúc đẩy hợp tác báo chí, tình hữu nghị giữa hai nước Việt Nam và Cuba.

Với ông, những ký ức, tình cảm của những người bạn, những người đồng nghiệp Cuba dành cho ông trong những năm học tập và làm việc tại Cuba là những kỷ niệm ông luôn mang theo trong tâm trí và trái tim mình.

Ông Vũ Văn Âu thuộc thế hệ các cán bộ Việt Nam đầu tiên sang Cuba học tiếng Tây Ban Nha (năm 1961), theo lời đề nghị của Chủ tịch Cuba Fidel Castro tại buổi tiếp Bộ trưởng Văn hóa Việt Nam Hoàng Minh Giám khi thăm Cuba tháng 5/1961.

Năm 1964, sau khi kết thúc học tập, ông trở về nước, công tác tại Thông tấn xã Việt Nam (TTXVN) và tham gia chuẩn bị cho việc thành lập cơ quan thường trú của TTXVN tại La Habana. Năm 1966, theo sự phân công, ông trở thành Trưởng phân xã TTXVN đầu tiên tại Cuba, và liên tục công tác tại nước bạn trong 7 năm liền. Năm 1992, ông quay trở lại Cuba công tác, kết thúc nhiệm kỳ năm 1996 và nghỉ hưu. Trong suốt thời gian đó, ông đã có nhiều tác phẩm báo chí và đóng góp tích cực vào thúc đẩy tình hữu nghị Việt Nam - Cuba và hợp tác báo chí giữa hai nước.

Nhớ lại kỷ niệm những ngày đầu tiên sang Cuba thành lập cơ quan thường trú, nhà báo Vũ Văn Âu không quên sự hỗ trợ nhiệt tình từ phía bạn. Ông kể: “Năm 1966, TTXVN và hãng Thông tấn Prensa Latina chính thức thiết lập quan hệ hợp tác, các đồng nghiệp Cuba ngỏ ý giúp chúng tôi tìm kiếm nơi đặt trụ sở, phương tiện di chuyển và tất cả những gì cần thiết cho công việc. Nhưng thấu hiểu tình hình Cuba sau Cách mạng, chúng tôi từ chối, nhưng sẽ không bao giờ quên thiện chí mà phía bạn đã dành cho chúng tôi”.

Để hỗ trợ việc thu phát tin của Phân xã TTXVN tại La Habana, Bộ trưởng Bộ Truyền thông Cuba Jesús Montané đã cử người đến dựng cột ăng ten đúng tiêu chuẩn trên sân thượng của trụ sở. Ông Âu nhớ lại: “Sau này, khi Đài phát thanh ở Mễ Trì bị trúng bom, việc thu phát tin gặp khó khăn, Cuba đã cho phép phóng viên Việt Nam vào Trung tâm Thông tin Quốc gia để thu và chuyển tin. Nhờ vậy, việc truyền tải thông tin đến Cuba và các nước khu vực Mỹ Latin chưa từng bị gián đoạn. Dù đây là cơ quan được bảo vệ nghiêm ngặt, nhưng với Việt Nam, Cuba sẵn sàng hỗ trợ”.

Ông Âu kể lại: “Mình và bạn phối hợp đưa tin rất nhịp nhàng. Những tin tức, sự kiện quan trọng về Việt Nam, sau khi được dịch sang tiếng Tây Ban Nha, được những người đồng nghiệp Cuba cố gắng phát đi bất kể thời gian nào”. Hầu như tất cả các bản tin hàng ngày của Prensa Latina đều có tin tức về Việt Nam.

Không chỉ vậy, nhiều lần, tờ báo Juventud Rebelde đã dành hơn một nửa trang để đăng các bài viết của nhà báo Vũ Văn Âu để nhân dân Cuba có thể hiểu thêm về cuộc đấu tranh của nhân dân Việt Nam.

Cuba cũng là nước đầu tiên trên thế giới công nhận Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam và thành lập Ủy ban Đoàn kết với Việt Nam. Từ đó, tại Cuba thai nghén nên một phong trào đoàn kết với Việt Nam. Dưới góc nhìn của một nhà báo lão thành, ông Âu cho biết, vào những năm 60 của thế kỷ 20, các phong trào Cuba đoàn kết với Việt Nam diễn ra rất phong phú, đa dạng. Ông đã được mời tham dự nhiều cuộc gặp gỡ và mít-tinh thể hiện tình đoàn kết với Việt Nam do chính quyền các tỉnh tổ chức, với sự tham gia từ 500 đến 700 người. 

Đối với ông, để có thể hoàn thành công việc của mình, không thể không kể đến sự giúp đỡ chí tình chí nghĩa của những người đồng nghiệp Cuba. Ông tâm sự: “Vô vàn những người từ vùng đất ấy đã hỗ trợ tôi trong suốt 15 năm học tập và làm việc tại Cuba. Họ đã cho tôi những lời khuyên rất hữu ích về phong cách viết báo, gợi ý cho tôi những chủ đề về Việt Nam phù hợp và thu hút sự quan tâm của độc giả Cuba và Mỹ Latin. Ngoài ra, họ cũng dành nhiều thời gian để sửa các bài viết của tôi trước khi gửi đi xuất bản”.

Vào tháng 10/1962, khi vẫn còn là sinh viên của trường Đại học La Habana, ông Âu có cơ hội được đồng hành với các đơn vị quân đội Cuba để thực hiện các bài viết và gửi về Việt Nam. Những bài viết được đăng trên các báo Nhân Dân và Quân Đội Nhân Dân về Cuba trong những ngày khó khăn của Cuộc khủng hoảng tên lửa chính là thành quả đầu tiên của sự hợp tác không chính thức trong lĩnh vực báo chí hai nước.

Nhà báo Vũ Văn Âu cho biết, cùng là phóng viên nước ngoài, nhưng trong nhiều hoạt động, phóng viên Việt Nam thường được ưu ái hơn khi tác nghiệp. Ông nhớ như in những ngày tháng 10/1969, khi Cuba đang thực hiện kế hoạch sản xuất 10 triệu tấn đường, Chủ tịch Fidel cũng tham gia cắt mía trong suốt một tuần. Ông Âu kể: “Một hôm, đồng chí Võ Sơn Ca, của Hãng thông tấn Giải Phóng và tôi, lúc đó là phóng viên thường trú của TTXVN tại Cuba, được mời đến trò chuyện cùng Chủ tịch Fidel và khoảnh khắc đó đã được một phóng viên Cuba ghi lại. Chúng tôi không biết sự tồn tại của bức ảnh cho đến vài ngày sau, khi mỗi người nhận được một bức ảnh có chữ ký của Chủ tịch Fidel”.

Ông xúc động nói: “Đó không phải vì chúng tôi nổi bật hơn những người khác, mà đó là đặc ân mà chúng tôi được thừa hưởng từ tình hữu nghị giữa hai đất nước”.

Năm 1996, nhà báo Vũ Văn Âu kết thúc nhiệm kỳ cuối cùng tại La Habana và nghỉ hưu. Ông được Hội nhà báo Cuba trao tặng Huy chương Felix Elmuza lần đầu tiên, vì những đóng góp của ông trong 12 năm công tác tại quốc đảo này. Buổi lễ khi đó có sự góp mặt của bà Melba Hernandéz, Chủ tịch Ủy ban Cuba đoàn kết với Việt Nam. Cùng dịp, hãng thông tấn Prensa Latina cũng trao cho ông Vũ Văn Âu Bằng khen nghi nhận sự đóng góp của ông trong việc làm sâu sắc thêm mối quan hệ hữu nghị và đoàn kết chiến đấu giữa hai quốc gia anh em và sự hợp tác hữu nghị, hiệu quả giữa Prensa Latina và TTXVN.

Đến nay, gia đình ông Vũ Văn Âu có đến ba thế hệ học tập, làm việc và gắn bó với Cuba. Ông tâm sự: “Là người đã sinh sống tại Cuba, nên tôi nhận thấy chương trình đào tạo của Cuba rất nghiêm túc. Trình độ giáo dục và y tế Cuba đến nay không thua kém bất cứ nước tiên tiến nào trên thế giới. Vì thế, tôi luôn tin tưởng gửi gắm con cháu mình cho Cuba”.

Tuy nhiên, việc học tiếng Tây Ban Nha vào những năm 60 không hề đơn giản. Ông kể lại: “Ngày ấy, không có sách vở hay từ điển thuận tiện như bây giờ. Giáo viên và học sinh không hiểu được nhau. Chỉ học theo cách thủ công, cô giáo chỉ vào đồ vật và gọi tên, dần dần, chúng tôi cũng có thể giao tiếp và nhanh chóng làm chủ ngôn ngữ”.

Sau này, khi con trai, con dâu và các cháu trai, cháu gái ông sang Cuba học tập, dù sách vở hỗ trợ cho việc học tiếng Tây Ban Nha đã được cải tiến hơn thời của ông, nhưng vẫn chưa có một cuốn từ điển Việt- Tây Ban Nha chính thức nào. Xuất phát từ nhu cầu học tập và trau dồi kiến thức của cá nhân và gia đình, năm 2004, sau khi nghỉ hưu, nhà báo Vũ Văn Âu bắt tay soạn thảo cuốn Từ điển Việt-Tây Ban Nha, dựa trên cuốn Từ điển Việt-Pháp của cụ Nguyễn Lân và cụ Lê Khả Kế và tham khảo cuốn Từ điển tiếng Pháp Larousse.

Trong lời nói đầu cuốn sách ông có viết: “Do nhu cầu học tập và sử dụng tiếng Tây Ban Nha của gia đình và bạn bè cần kíp mà chờ có một từ điển Việt-Tây Ban Nha 'chuẩn' thì chưa biết đến bao giờ mới có nên tôi thực hiện biên soạn cuốn từ điển này. Tôi biết rằng ở tuổi tám mươi sức khỏe và trình độ mọi mặt đều có hạn, hơn nữa lại 'đơn thương độc mã' trong quá trình biên dịch, biên tập và đánh máy nên chắc chắn còn nhiều khiếm khuyết. Dịch được đến đâu tôi đã và vẫn gửi miễn phí qua hộp thư điện tử tới tất cả những ai có nhu cầu sử dụng từ điển này, chỉ với điều kiện các anh chị em hãy góp ý, bổ sung để cuốn sách này thêm phong phú và hoàn chỉnh”.

Không lâu sau, cuốn từ điển được ông Âu cần mẫn “mổ cò” trên máy tính từng chữ không chỉ phục vụ cho riêng “nhu cầu học tập của gia đình”, mà được truyền tay qua biết bao thế hệ học sinh Việt Nam tại Cuba sau này.

Sau gần 20 năm biên soạn, cuốn Từ điển Việt-Tây Ban Nha đầu tiên chính thức được phát hành ngày 9/12/2022. Số tiền nhuận bút biên soạn cuốn từ điển ông Âu nhận được là 136 triệu đồng. Ông dành 36 triệu đồng để cảm ơn những người đã giúp đỡ ông thực hiện cuốn sách. Phần còn lại, 100 triệu đồng, thông qua Hội cựu sinh viên Việt Nam tại Cuba, ông ủng hộ nhân dân Cuba khắc phục hậu quả cháy kho xăng dầu ở tỉnh Matanzas, Cuba, xảy ra cùng năm đó.

Ông Âu tâm sự: “Cái nợ với Cuba không ai đòi nhưng mình phải có ý thức trả. Tôi không có nhiều, chứ có thêm nữa tôi cũng mang ủng hộ cho nước bạn. Nếu có thể làm gì được cho Cuba thì tôi sẵn sàng làm hết sức mình”. 

Trong buổi ra mắt Từ điển Việt-Tây Ban Nha tại La Habana năm 2023, ông Vũ Văn Âu được Hội nhà báo Cuba vinh danh và một lần nữa trao tặng Huy chương Felix Elmuza cao quý.

Hai lần được trao tặng Huy chương cao quý nhất của Hội nhà báo Cuba chính là sự ghi nhận rõ nét nhất nỗ lực thúc đẩy tình hữu nghị giữa những người đồng nghiệp Việt Nam, Cuba và những cống hiến không ngừng nghỉ cho sự nghiệp báo chí nước nhà và Cuba của nhà báo Vũ Văn Âu.

Dù nay đã 93 tuổi, nhà báo Vũ Văn Âu vẫn tích cực tham gia các hoạt động hữu nghị với Cuba. Đối với ông, ngoài tình cảm, ông coi đó là trách nhiệm của bản thân, người đã trưởng thành nhờ tình nghĩa của những người anh em Cuba.

Bên chiếc máy tính cũ đã đồng hành cùng ông suốt gần 20 năm biên soạn cuốn từ điển, nhà báo Vũ Văn Âu vẫn giữ thói quen hàng ngày, mở báo Granma, tờ báo của Đảng Cộng sản Cuba, cập nhật tin tức nơi ông coi là quê hương thứ hai của mình.