PV: Trong bối cảnh mạng xã hội ngày càng chiếm ưu thế về tốc độ và khả năng lan tỏa, ông đánh giá thế nào về vai trò không thể thay thế của báo chí chính thống, đặc biệt trong việc cung cấp và định hướng thông tin cho công chúng?

PGS, TS Bùi Hoài Sơn: Trong thời đại bùng nổ của công nghệ số, mạng xã hội đang chiếm ưu thế về tốc độ lan truyền, khả năng tiếp cận tức thời và thu hút sự tham gia của đông đảo người dùng. Tuy nhiên, giữa “biển thông tin” ấy, báo chí chính thống vẫn giữ một vai trò không thể thay thế – đó là điểm tựa về độ tin cậy, tính xác thực và tinh thần trách nhiệm trong cung cấp và định hướng thông tin cho công chúng.

Tôi cho rằng, chính trong thời hiện nay, vai trò của báo chí chính thống càng trở nên cấp thiết. Đó không chỉ là nơi đưa tin, mà còn là nơi giúp công chúng phân biệt đúng – sai, thật – giả, và trên hết là nơi giữ vững đạo đức, bản lĩnh nghề nghiệp và lương tri của người làm báo. Như một chiếc la bàn, báo chí chính thống có thể định hướng dư luận, góp phần gìn giữ sự ổn định xã hội và vun đắp niềm tin vào sự thật.

Thực tế đã cho thấy, trong những sự kiện lớn – từ đại dịch Covid-19 đến các kỳ họp Quốc hội, hay các chính sách cải cách sâu rộng – báo chí chính thống luôn là nguồn thông tin đầu tiên và đáng tin cậy nhất. Người dân vẫn tìm đến báo Nhân Dân, Thông tấn xã Việt Nam, Đài Truyền hình Việt Nam… như những kênh thông tin có kiểm chứng, có chiều sâu, và gắn với trách nhiệm chính trị - xã hội rõ ràng.

Vì vậy, tôi khẳng định rằng, mạng xã hội có thể là “mạch máu” kết nối thông tin, nhưng báo chí chính thống chính là “trái tim” giữ nhịp đập lý trí và trách nhiệm trong đời sống truyền thông hiện đại. Muốn đất nước phát triển bền vững trong kỷ nguyên số, chúng ta càng phải bảo vệ, đầu tư và phát huy giá trị cốt lõi của báo chí cách mạng – một nền báo chí phụng sự nhân dân, gắn bó với sự nghiệp cách mạng và phát triển quốc gia.

Mạng xã hội có thể là “mạch máu” kết nối thông tin, nhưng báo chí chính thống chính là “trái tim” giữ nhịp đập lý trí và trách nhiệm trong đời sống truyền thông hiện đại.

PV: Sự kiện Triển lãm tương tác kỷ niệm 50 năm Ngày Giải phóng miền nam, thống nhất đất nước cùng Triển lãm ảnh và ấn phẩm đặc biệt kỷ niệm 135 năm Ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh do Báo Nhân Dân tổ chức vừa qua đã thu hút đông đảo công chúng, đặc biệt là giới trẻ đến tham dự và được lan tỏa mạnh mẽ trên mạng xã hội. Theo ông, sự cộng hưởng giữa báo chí chính thống và mạng xã hội trong trường hợp này có ý nghĩa như thế nào về mặt chiến lược truyền thông và giáo dục công chúng?

PGS, TS Bùi Hoài Sơn: Triển lãm tương tác kỷ niệm 50 năm Ngày Giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước cùng Triển lãm ảnh và ấn phẩm đặc biệt kỷ niệm 135 năm Ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh do Báo Nhân Dân tổ chức không chỉ là một sự kiện chính trị - văn hóa quan trọng, mà còn là minh chứng sinh động cho sự cộng hưởng hiệu quả giữa báo chí chính thống và mạng xã hội trong chiến lược truyền thông hiện đại.

Tôi đặc biệt ấn tượng với cách Báo Nhân Dân tổ chức sự kiện này: từ việc ứng dụng công nghệ tương tác, thiết kế không gian trưng bày hấp dẫn, đến việc lựa chọn nội dung truyền tải đầy cảm xúc, súc tích, dễ tiếp cận, đặc biệt với giới trẻ. Việc hàng nghìn bạn trẻ chia sẻ hình ảnh, cảm nhận và góc nhìn của mình về triển lãm trên các nền tảng số như TikTok, Instagram, Facebook… đã tạo nên một làn sóng lan tỏa mạnh mẽ, chứng tỏ sức hấp dẫn của nội dung có giá trị cốt lõi được truyền tải bằng hình thức hiện đại.

Sự kiện này cho thấy rõ: khi báo chí chính thống làm tốt vai trò “nguồn” – tạo ra nội dung chuẩn mực, có chiều sâu, giàu giá trị lịch sử – thì mạng xã hội sẽ trở thành “kênh khuếch đại” đưa những giá trị đó đến với cộng đồng, đặc biệt là thế hệ trẻ. Đó không phải là sự đối lập giữa hai thế giới, mà là sự cộng sinh, nơi báo chí giữ vai trò trụ cột về thông tin, còn mạng xã hội đóng vai trò chất xúc tác cho lan tỏa và tương tác xã hội.

Từ các triển lãm cụ thể, chúng ta rút ra bài học lớn: nếu biết kết hợp giữa chiều sâu nội dung và sự sáng tạo trong hình thức, giữa trách nhiệm thông tin và khả năng tương tác số, thì báo chí chính thống hoàn toàn có thể làm chủ cuộc chơi truyền thông hiện đại. Đó cũng là con đường để chúng ta truyền cảm hứng về lịch sử, lý tưởng và giá trị dân tộc đến những người trẻ bằng chính ngôn ngữ và không gian mà họ đang sống.

PV: Ông nhìn nhận như thế nào về khả năng hợp tác thay vì chỉ là cạnh tranh giữa báo chí chính thống và các nền tảng mạng xã hội trong việc cùng thúc đẩy các giá trị tích cực, đồng thời đấu tranh với thông tin sai lệch, độc hại trên môi trường số?

PGS, TS Bùi Hoài Sơn: Tôi cho rằng, trong thời đại truyền thông số, thay vì nhìn nhận mạng xã hội như một đối thủ cạnh tranh, báo chí chính thống cần chủ động coi đó là một đối tác chiến lược – một công cụ hữu hiệu để cùng nhau thúc đẩy các giá trị tích cực và đấu tranh với những biểu hiện lệch chuẩn trong không gian mạng.

Báo chí chính thống có lợi thế về độ tin cậy, sự kiểm chứng thông tin, nền tảng chuyên môn và trách nhiệm chính trị – xã hội rõ ràng. Trong khi đó, mạng xã hội có ưu thế về tốc độ, tính lan tỏa, khả năng tiếp cận rộng khắp và sự tương tác trực tiếp với người dùng. Nếu hai hệ thống này biết tận dụng thế mạnh của nhau thì sẽ tạo nên một hệ sinh thái truyền thông mạnh mẽ, đa chiều và hiệu quả hơn rất nhiều so với việc hoạt động đơn lẻ.

Thực tế đã cho thấy nhiều chiến dịch truyền thông xã hội thành công khi có sự dẫn dắt của báo chí chính thống – từ phòng chống dịch bệnh, bảo vệ chủ quyền biển đảo, lan tỏa các giá trị văn hóa dân tộc, đến phản bác các thông tin sai lệch, xuyên tạc. Khi báo chí chính thống đưa tin chính xác, kịp thời, sâu sắc, thì cộng đồng mạng xã hội cũng có xu hướng chia sẻ, tương tác và lan tỏa theo hướng tích cực.

Ngược lại, nếu báo chí chính thống chậm phản ứng, thiếu nhạy bén với các xu hướng và tâm lý công chúng trên mạng xã hội, thì không gian này rất dễ bị chiếm lĩnh bởi tin giả, tin sai, thông tin độc hại. Vì vậy, hợp tác không chỉ là một lựa chọn mang tính chiến lược, mà là một yêu cầu cấp thiết trong bối cảnh “cuộc chiến thông tin” đang diễn ra gay gắt từng ngày.

Muốn vậy, báo chí chính thống cần chủ động học hỏi cách mạng xã hội vận hành, ngôn ngữ mà cộng đồng số đang sử dụng, để truyền tải các thông tin chuẩn mực theo cách dễ hiểu, dễ tiếp nhận hơn. Đồng thời, cần xây dựng các cơ chế phối hợp – từ chính sách truyền thông, quản lý nội dung đến liên kết nền tảng – nhằm hình thành một mặt trận truyền thông thống nhất, vừa đủ linh hoạt để thích nghi, vừa đủ bản lĩnh để dẫn dắt.

PV: Từ góc độ chính sách, theo ông, cần có những định hướng hoặc cơ chế gì để tạo điều kiện cho báo chí chính thống phát huy thế mạnh, thích nghi, đồng thời khai thác hiệu quả sức lan tỏa của mạng xã hội để phát triển bền vững trong môi trường số mà không đánh mất bản chất chuẩn mực của báo chí cách mạng?

PGS, TS Bùi Hoài Sơn: Từ góc độ chính sách, tôi cho rằng để báo chí chính thống có thể phát huy được vai trò cốt lõi của mình trong môi trường số mà vẫn giữ được bản chất chuẩn mực của báo chí cách mạng, chúng ta cần một chiến lược mang tính hệ thống, kết hợp giữa đổi mới tư duy, cơ chế vận hành và chính sách hỗ trợ cụ thể.

Trước hết, cần khẳng định lại một nguyên lý nền tảng: báo chí chính thống không được phép chạy theo thị hiếu thuần túy, càng không được đánh đổi giá trị cốt lõi lấy lượt xem hay chia sẻ. Nhưng đồng thời, báo chí cũng không thể đứng ngoài cuộc cách mạng công nghệ đang thay đổi từng ngày hành vi tiếp nhận thông tin của công chúng. Đó chính là nghịch lý mà chúng ta cần chính sách để hóa giải.

Báo chí không thể đứng ngoài cuộc cách mạng công nghệ đang thay đổi từng ngày...

Một định hướng rất quan trọng là phải xây dựng cơ chế hỗ trợ phát triển báo chí chuyên nghiệp gắn với chuyển đổi số. Cần có những chính sách tài chính đặc thù cho các cơ quan báo chí thực hiện nhiệm vụ chính trị, đồng thời hỗ trợ họ đầu tư vào hạ tầng công nghệ, đào tạo nhân lực số, và đổi mới quy trình sản xuất – phát hành nội dung trên đa nền tảng.

Thứ hai, cần luật hóa các nguyên tắc khai thác mạng xã hội một cách có kiểm soát trong hoạt động báo chí. Việc tích hợp mạng xã hội như một “cánh tay nối dài” của báo chí phải gắn với các tiêu chuẩn về đạo đức nghề nghiệp, kiểm duyệt nội dung, trách nhiệm phản hồi và bảo vệ dữ liệu người dùng. Báo chí chính thống hoàn toàn có thể tận dụng thuật toán mạng xã hội để lan tỏa thông tin tích cực, nhưng không thể rơi vào vòng xoáy câu view, giật tít, hay đưa tin một chiều, thiếu kiểm chứng.

Thứ ba, tôi cho rằng cần tạo hành lang pháp lý khuyến khích sự hợp tác giữa các cơ quan báo chí với doanh nghiệp công nghệ trong việc xây dựng các nền tảng truyền thông số “thuần Việt”, có bản sắc, có trách nhiệm xã hội, và đủ sức cạnh tranh với các nền tảng nước ngoài. Khi báo chí được đầu tư đúng mức, được trao quyền hành động và được tạo điều kiện kết nối với mạng xã hội một cách minh bạch, bài bản, thì chúng ta hoàn toàn có thể phát triển một nền truyền thông hiện đại – vừa mạnh mẽ về công nghệ, vừa vững chắc về giá trị, vừa nhân văn trong sứ mệnh khai sáng và dẫn dắt xã hội.

PV: Trong bối cảnh bùng nổ của truyền thông xã hội và chuyển đổi số, các cơ quan báo chí đang điều chỉnh chiến lược của mình, sáng tạo hơn trong việc tạo ra nội dung để nhắm tới đối tượng độc giả là thế hệ Gen Z. Ông đánh giá thế nào về sự chuyển dịch này?

PGS, TS Bùi Hoài Sơn: Việc các cơ quan báo chí tích cực điều chỉnh chiến lược nội dung để tiếp cận thế hệ Gen Z là một tín hiệu rất đáng mừng, bởi đó không chỉ là sự thích nghi với môi trường truyền thông mới, mà còn thể hiện trách nhiệm trong việc nuôi dưỡng, đồng hành và truyền cảm hứng cho một thế hệ đang định hình tương lai của đất nước.

Gen Z là thế hệ sinh ra và lớn lên trong môi trường số, tư duy nhanh, phản biện tốt, ưa thích sự sáng tạo và luôn đòi hỏi thông tin phải súc tích, sinh động, có tính cá nhân hóa cao. Họ không tiếp cận tin tức theo cách truyền thống mà chủ yếu qua các nền tảng mạng xã hội, video ngắn, podcast hay infographic. Nếu báo chí không thay đổi, không nói bằng ngôn ngữ của họ, không xuất hiện ở nơi họ đang hiện diện, thì rất khó để thu hút sự quan tâm và đồng hành của thế hệ này.

Tôi tin rằng, việc “trẻ hóa” cách thể hiện nhưng không “bình dân hóa” nội dung là con đường mà báo chí chính thống cần kiên định. Một phóng sự về biển đảo, một bài viết về khởi nghiệp hay một chính sách lớn của Đảng – nếu được kể bằng video motion graphic 60 giây hấp dẫn, bằng một podcast gần gũi, hoặc qua một buổi livestream tương tác với người trong cuộc – sẽ chạm được tới trái tim của Gen Z một cách hiệu quả hơn rất nhiều so với những trang báo dày chữ.

Sự chuyển dịch này không chỉ mang ý nghĩa chiến lược trong giữ chân độc giả, mà còn là đầu tư cho tương lai của nền báo chí. Bởi Gen Z chính là lực lượng công dân sẽ làm chủ xã hội trong những thập niên tới. Khi báo chí tiếp cận và nuôi dưỡng được niềm tin nơi họ, thì không chỉ có thêm người đọc, mà còn có thêm những người viết, người làm truyền thông có trách nhiệm, hiểu rõ vai trò của thông tin chuẩn mực trong phát triển xã hội.

Như vậy. chúng ta không nên hỏi: “Làm sao để Gen Z đọc báo chí chính thống?”, mà hãy hỏi: “Báo chí chính thống đã làm gì để trở thành một phần trong thế giới sống của Gen Z?”. Khi trả lời được câu hỏi ấy, chúng ta sẽ đi đúng hướng trên con đường làm mới báo chí mà không đánh mất bản sắc.

PV: Vậy, báo chí cần đổi mới cụ thể như thế nào để tiếp cận tốt hơn với thế hệ Gen Z, thưa ông?

PGS, TS Bùi Hoài Sơn: Để tiếp cận tốt hơn với thế hệ Gen Z – một thế hệ đầy cá tính, sáng tạo và thích thể hiện quan điểm – báo chí chính thống cần đổi mới không chỉ ở hình thức mà còn cả trong tư duy nội dung và cách tương tác. Đổi mới ở đây không có nghĩa là chạy theo xu hướng một cách hời hợt, mà là tìm ra điểm giao thoa giữa giá trị truyền thống và kỳ vọng hiện đại.

Trước tiên, báo chí cần đẩy mạnh ứng dụng công nghệ truyền thông mới: từ sản xuất video ngắn, podcast, đồ họa tương tác, đến khai thác trí tuệ nhân tạo trong cá nhân hóa nội dung. Gen Z không chỉ đọc, họ “trải nghiệm thông tin” – họ muốn được tương tác, phản hồi, chia sẻ và cảm thấy được lắng nghe. Những hình thức như "báo chí kể chuyện số" (digital storytelling), bản tin 60 giây, talkshow trực tuyến, minigame kiến thức… sẽ giúp báo chí đến gần hơn với họ một cách tự nhiên và hấp dẫn.

Thứ hai, cần chuyển dịch từ cách truyền đạt “một chiều” sang “đối thoại hai chiều”. Báo chí nên xem Gen Z là những người đồng hành, không chỉ là đối tượng tiếp nhận. Hãy mời họ tham gia viết bài, chia sẻ góc nhìn, gửi vlog, tham gia sản xuất nội dung cùng tòa soạn. Khi họ được trao quyền thể hiện tiếng nói, họ sẽ gắn bó hơn với nền báo chí mà họ cảm thấy mình là một phần trong đó.

Thứ ba, nội dung phải chạm được vào những chủ đề mà Gen Z quan tâm: môi trường, bình đẳng giới, sức khỏe tâm thần, đổi mới sáng tạo, khởi nghiệp xã hội, văn hóa đương đại, bảo vệ di sản bằng công nghệ… Đó không chỉ là những tin tức đơn thuần, mà cần được kể bằng cảm xúc, bằng trải nghiệm người thật – việc thật, với văn phong trẻ trung nhưng sâu sắc.

Thứ tư, báo chí cần thay đổi chính mình ngay từ bên trong – bằng việc trẻ hóa đội ngũ, đào tạo phóng viên – biên tập viên có khả năng tư duy số, hiểu tâm lý người trẻ, dám thử nghiệm, dám sai và dám sửa. Có như vậy, báo chí chính thống mới không bị tụt lại phía sau, mà sẽ trở thành người bạn đồng hành tin cậy và truyền cảm hứng cho Gen Z – thế hệ đang gánh vác những kỳ vọng lớn lao của đất nước trong kỷ nguyên số.

Ngày xuất bản: 6/2025
Tổ chức thực hiện: HOÀNG NHẬT
Nội dung và trình bày: TRUNG HƯNG, SƠN BÁCH, VĂN TOẢN
Hình ảnh: SƠN TÙNG, THÀNH ĐẠT