1. Nhận diện đúng và rõ hơn về tham nhũng, tiêu cực

Trong bài viết mở đầu: Đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực: Một việc làm cần thiết, tất yếu, một xu thế không thể đảo ngược! của cuốn sách Kiên quyết, kiên trì đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, góp phần xây dựng Đảng và Nhà nước ta ngày càng trong sạch, vững mạnh, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng giải thích: So với “tham nhũng” thì “tiêu cực” có nghĩa rộng hơn, tham nhũng là một loại hành vi tiêu cực do người có chức vụ, quyền hạn thực hiện, là biểu hiện cụ thể của sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống.

Tại Hội nghị Trung ương 3 khóa X, Đảng ta mới chỉ xác định tham nhũng là “biểu hiện sự suy thoái về đạo đức, lối sống trong cán bộ, công chức”¹. Tham nhũng và tiêu cực, nhất là suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống có mối quan hệ gắn bó mật thiết, chặt chẽ với nhau; nguyên nhân cơ bản, trực tiếp của tham nhũng là do sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống; tiêu cực là môi trường làm nảy sinh tham nhũng; tham nhũng tác động trở lại làm trầm trọng hơn tình trạng tiêu cực.

Nếu chỉ phòng, chống tham nhũng về tiền bạc, tài sản thôi thì chưa đủ, mà nguy hại hơn là sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống của cán bộ, đảng viên và xác định đây là cái gốc của tham nhũng. Tổng Bí thư kết luận: “Phòng, chống tiêu cực, mà trọng tâm là phòng, chống sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống trong cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức, tức là trị tận gốc của tham nhũng”² .

Trước đây, Đảng chủ yếu quan tâm đến tác hại trước mắt, về vật chất (kinh tế, tiền bạc), nay Đảng nhìn rõ hơn tác hại tiềm ẩn, khôn lường của tham nhũng, tiêu cực là làm hư hỏng, mất cán bộ, mất niềm tin của nhân dân đối với Đảng, Nhà nước và cuối cùng là mất chế độ. Vị trí, vai trò của cuộc đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực ngày càng được Đảng coi trọng và nhận thức sâu sắc hơn, toàn diện hơn.

Trước đây, Đảng chủ yếu quan tâm đến tác hại trước mắt, về vật chất (kinh tế, tiền bạc), nay Đảng nhìn rõ hơn tác hại tiềm ẩn, khôn lường của tham nhũng, tiêu cực là làm hư hỏng, mất cán bộ, mất niềm tin của nhân dân đối với Đảng, Nhà nước và cuối cùng là mất chế độ.

Sau hơn 35 năm thực hiện đường lối đổi mới của Đảng, đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực được Đảng nhận thức là “một nhiệm vụ đặc biệt quan trọng trong công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng, xây dựng, củng cố hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh, củng cố khối đại đoàn kết toàn dân tộc”³.

Đảng đã từng bước mở rộng hoạt động phòng, chống tham nhũng, tiêu cực ra ngoài khu vực nhà nước để công tác phòng, chống tham nhũng, tiêu cực được thực hiện đồng bộ, hiệu quả. Đồng chí Tổng Bí thư chỉ rõ: “Nguyên nhân sâu xa của tham nhũng là do chủ nghĩa cá nhân, do sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống của một bộ phận cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức, trong đó có cả cán bộ lãnh đạo cấp cao. Vì vậy, phải chấn chỉnh, uốn nắn từ suy nghĩ, nhận thức mới có thể phòng, chống từ sớm, từ xa, cả ngọn lẫn gốc tình trạng tham nhũng”⁴ .

Đặc biệt, phòng, chống tham nhũng, lãng phí được gắn với phòng, chống tiêu cực, trọng tâm là phòng, chống sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống của cán bộ, đảng viên. Đây là lý do từ tháng 9/2021, Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng được bổ sung thêm chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn để chỉ đạo cả công tác phòng, chống tham nhũng và phòng, chống tiêu cực. Cuộc đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực ngày càng đi vào chiều sâu, gắn kết chặt chẽ giữa phòng và chống theo đúng tư tưởng chỉ đạo của Đảng.

Sức mạnh và động lực to lớn của cuộc đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực là sự đồng tình, ủng hộ, hưởng ứng, tham gia tích cực của nhân dân và cả hệ thống chính trị, báo chí, nòng cốt là các cơ quan có chức năng phòng, chống tham nhũng, tiêu cực. Tư tưởng, phương châm chỉ đạo xuyên suốt là kiên quyết, kiên trì, liên tục, bền bỉ, không nghỉ, không ngừng; chủ động, tích cực phòng ngừa, đấu tranh chống tham nhũng, tiêu cực, trong đó phòng là chính, là cơ bản, lâu dài, chống là quan trọng, cấp bách.

Phương thức lãnh đạo, chỉ đạo của Đảng đối với công tác phòng, chống tham nhũng, tiêu cực không ngừng đổi mới cho phù hợp với yêu cầu, nhiệm vụ đặt ra.

Hội nghị Trung ương 5 khóa XI đã quyết định thành lập Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng trực thuộc Bộ Chính trị do đồng chí Tổng Bí thư làm Trưởng ban Chỉ đạo, lập lại Ban Nội chính Trung ương là cơ quan tham mưu cho Ban Chấp hành Trung ương, mà trực tiếp, thường xuyên là Bộ Chính trị, Ban Bí thư về chủ trương, chính sách lớn thuộc lĩnh vực nội chính và phòng, chống tham nhũng.

Năm 2022, tất cả các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương đã thành lập Ban Chỉ đạo phòng, chống tham nhũng, tiêu cực. Chức năng, nhiệm vụ, Quy chế làm việc của Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng cũng đã được sửa đổi, bổ sung để chỉ đạo cả phòng, chống tham nhũng và phòng, chống tiêu cực.

2. Chủ động phát hiện, xử lý nghiêm minh, đồng bộ nhưng rất nhân văn

Thực tiễn cho thấy, cuộc đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực càng đi vào chiều sâu, quan điểm chỉ đạo của Đảng ngày càng thể hiện sự quyết tâm, quyết liệt, mạnh mẽ với tham nhũng, tiêu cực. Các biện pháp chính trị tư tưởng, tổ chức hành chính, kinh tế, hình sự thể hiện sự kết hợp chặt chẽ giữa tích cực phòng ngừa với chủ động phát hiện, xử lý nghiêm minh, kịp thời những hành vi tham nhũng, tiêu cực; đồng bộ giữa xử lý kỷ luật của Đảng với kỷ luật hành chính của Nhà nước, kỷ luật của đoàn thể và xử lý hình sự; kỷ luật của Đảng thực hiện trước, tạo tiền đề để xử lý kỷ luật hành chính, đoàn thể và xử lý hình sự.

Trong những năm qua, cuộc đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực thể hiện rõ quan điểm: Mọi cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức sai phạm phải có hình thức xử lý kịp thời, nghiêm minh và công khai, làm nghiêm từ trên xuống dưới, thực hiện đúng quan điểm “không có vùng cấm, không có ngoại lệ, bất kể người đó là ai và không chịu sức ép của bất kỳ cá nhân nào”.

Trong những năm qua, cuộc đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực thể hiện rõ quan điểm: Mọi cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức sai phạm phải có hình thức xử lý kịp thời, nghiêm minh và công khai, làm nghiêm từ trên xuống dưới, thực hiện đúng quan điểm “không có vùng cấm, không có ngoại lệ, bất kể người đó là ai và không chịu sức ép của bất kỳ cá nhân nào”.

Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng khẳng định: “Mục đích của việc xử lý tham nhũng, tiêu cực là để “trị bệnh cứu người”, kỷ luật một vài người để cứu muôn người, truy tố một vụ để cảnh tỉnh cả một vùng, một lĩnh vực; từ đó để cảnh báo, răn đe, giáo dục, phòng ngừa là chính, nên cần phát hiện từ sớm, xử lý từ đầu, không để vi phạm nhỏ tích tụ thành sai phạm lớn; phải tăng cường giáo dục kỷ luật, siết chặt kỷ luật, kỷ cương, dùng kỷ luật nghiêm minh và giám sát nghiêm khắc để cán bộ, đảng viên biết giữ gìn, nhớ điều cấm, giữ giới hạn”⁵.

Cùng với xử lý nghiêm minh, phải đặt trong hoàn cảnh lịch sử cụ thể về tình hình thực tế và quy định của pháp luật tại thời điểm xảy ra sai phạm để xem xét kỹ động cơ, mục đích, hậu quả và nguyên nhân để đánh giá khách quan, toàn diện, từ đó xác định đúng bản chất của vụ việc. Xử lý nghiêm hành vi sai phạm; đồng thời khuyến khích sự tự giác nhận khuyết điểm, sai phạm, tự nguyện khắc phục hậu quả, bồi thường thiệt hại, từ chức của người có sai phạm; bảo vệ, khuyến khích những người dám nghĩ, dám làm, dám đổi mới, sáng tạo vì sự nghiệp chung.

Sự phát triển về nhận thức, tư duy của Đảng còn thể hiện ở việc đề ra các nhiệm vụ, giải pháp phòng, chống tham nhũng, tiêu cực ngày càng đồng bộ, có trọng tâm, trọng điểm với bước đi, lộ trình phù hợp cho từng giai đoạn phát triển của đất nước, từ tuyên truyền, giáo dục; hoàn thiện thể chế; công tác cán bộ; kiểm tra, giám sát; công khai, minh bạch, trách nhiệm giải trình; kiểm soát tài sản, thu nhập; cải cách hành chính đến phát hiện, xử lý, xây dựng cơ quan, đơn vị và cán bộ chuyên trách phòng, chống tham nhũng, tiêu cực,...

Điểm đột phá và cũng là dấu ấn nổi bật đó là công tác phát hiện và xử lý tham nhũng, tiêu cực đã được Đảng chỉ đạo và thực hiện một cách bài bản, đồng bộ, quyết liệt, hiệu quả, nghiêm minh từ trên xuống dưới, có trọng tâm, trọng điểm. Nhiều vụ án lớn, đặc biệt nghiêm trọng, phức tạp với nhiều cán bộ cấp cao bị xử lý hình sự, kể cả ủy viên Bộ Chính trị, Bộ trưởng, Thứ trưởng, Bí thư, Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh, tướng lĩnh...

Công tác điều tra, truy tố, xét xử các vụ án tham nhũng, kinh tế cũng đã được tiến hành một cách kiên quyết, kiên trì, không khoan nhượng, không nương nhẹ, không oan, sai, không bỏ lọt tội phạm; rất nghiêm minh, nhưng cũng rất nhân văn, nhân ái, có lý, có tình.

Điều đó cho thấy rõ quyết tâm rất cao, nỗ lực rất lớn, nói đi đôi với làm của Đảng, Nhà nước trong việc phát hiện, xử lý tham nhũng, tiêu cực; đẩy mạnh đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực không chỉ là tuyên ngôn mà đã trở thành quyết tâm chính trị và hành động thực tế.

3. Phòng ngừa chặt chẽ, kiểm soát quyền lực, xây dựng văn hóa liêm chính

Cùng với việc kiện toàn cơ chế nhằm phát hiện, xử lý tham nhũng, tiêu cực, Đảng cũng đã rất chú trọng công tác xây dựng, từng bước hoàn thiện thể chế để “không thể”, “không dám”, “không muốn”, “không cần” tham nhũng, tiêu cực; trước hết là cơ chế “không thể” tham nhũng, tiêu cực.

Từ năm 2012 đến nay, Trung ương Đảng và các cơ quan tham mưu, giúp việc của Trung ương đã ban hành hơn 250 văn bản về xây dựng, chỉnh đốn Đảng và phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, trong đó có nhiều chủ trương, quy định cho thấy sự mạnh mẽ, quyết liệt, triển khai thực hiện nghiêm túc, tạo chuyển biến rõ rệt.

Đó là các quy định về phòng, chống suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”; về trách nhiệm nêu gương của cán bộ, đảng viên, người đứng đầu các cấp, các ngành; về kiểm tra, giám sát, kỷ luật của Đảng; về kiểm soát tài sản, thu nhập của cán bộ, đảng viên; về công tác cán bộ, miễn nhiệm, từ chức; về kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ và một số lĩnh vực trọng yếu khác; về trách nhiệm và thẩm quyền của Ban Chỉ đạo và các cơ quan có chức năng phòng, chống tham nhũng, tiêu cực; về cơ chế chỉ đạo phối hợp trong hoạt động kiểm tra, giám sát, thanh tra, kiểm toán, điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án; về phát hiện, điều tra, xử lý các vụ việc, vụ án tham nhũng; về bảo vệ người phát hiện tố giác, đấu tranh chống tham nhũng, tiêu cực...

Quốc hội, Chính phủ, các bộ, ngành cũng đã tập trung rà soát, sửa đổi, bổ sung, ban hành hàng nghìn văn bản quy phạm pháp luật; khắc phục được một bước những sơ hở, bất cập làm phát sinh tham nhũng, tiêu cực. Có thể khẳng định, cho đến nay, các chủ trương, quy định của Đảng, pháp luật của Nhà nước về phòng, chống tham nhũng, tiêu cực đã tương đối đầy đủ, cần sự thống nhất cao về ý chí, hành động và tổ chức thực hiện để bảo đảm hiệu quả.

Cùng với việc kiện toàn cơ chế nhằm phát hiện, xử lý tham nhũng, tiêu cực, Đảng cũng đã rất chú trọng công tác xây dựng, từng bước hoàn thiện thể chế để “không thể”, “không dám”, “không muốn”, “không cần” tham nhũng, tiêu cực; trước hết là cơ chế “không thể” tham nhũng, tiêu cực.

Đảng xác định công khai, minh bạch, trách nhiệm giải trình là điều kiện đầu tiên để kiểm soát quyền lực, tạo điều kiện cho các chủ thể giám sát có hiệu quả công tác phòng, chống tham nhũng, tiêu cực.

Do vậy, việc tăng cường kiểm soát quyền lực cũng được chú trọng, đồng thời với giám sát việc tu dưỡng, rèn luyện đạo đức, lối sống và nêu gương của cán bộ, đảng viên, nhất là người đứng đầu và cán bộ lãnh đạo quản lý các cấp; phát huy quyền làm chủ của nhân dân. Mọi cán bộ, đảng viên đều phải nâng cao ý thức phục vụ nhân dân, chịu trách nhiệm trước nhân dân và tự giác chịu sự giám sát của nhân dân.

Kết quả thanh tra, kiểm tra, kiểm toán, xử lý các vụ việc, vụ án tham nhũng, tiêu cực được Đảng thực hiện công khai; chủ động cung cấp thông tin đối với những vấn đề nhạy cảm, dư luận quan tâm, qua đó góp phần định hướng dư luận xã hội và thể hiện sự công khai, minh bạch trong xử lý tham nhũng, tiêu cực.

Các cơ quan thông tấn, báo chí đã đồng hành cùng Đảng, Nhà nước và các cơ quan chức năng trong phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, vừa tuyên truyền, vừa tích cực đấu tranh, phát hiện tham nhũng, tiêu cực, phản bác những luận điệu xuyên tạc của các thế lực xấu, thù địch về công tác phòng, chống tham nhũng, tiêu cực.

Quốc hội, các cơ quan của Quốc hội và Hội đồng nhân dân, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp và các tổ chức thành viên cũng tập trung giám sát các lĩnh vực dễ phát sinh tham nhũng, tiêu cực, giám sát việc tu dưỡng, rèn luyện phẩm chất, đạo đức của cán bộ, đảng viên.

Cấp ủy, tổ chức đảng, chính quyền các cấp lãnh đạo, chỉ đạo xây dựng văn hóa liêm chính, tiết kiệm trong cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức và toàn xã hội; xây dựng ý thức tự giác chấp hành nghiêm các quy định của Đảng, Nhà nước; xây dựng và thực hiện các quy tắc ứng xử, quy tắc đạo đức nghề nghiệp; tích cực đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực; trọng liêm sỉ, danh dự, biết xấu hổ khi bản thân và người thân tham nhũng, tiêu cực.

Đảng đã chỉ đạo từng bước đẩy mạnh đàm phán, ký kết các hiệp định tương trợ tư pháp, các thỏa thuận về hợp tác đấu tranh phòng, chống tội phạm với các nước; phối hợp chặt chẽ với cơ quan tư pháp các quốc gia, các tổ chức quốc tế để truy bắt, dẫn độ các đối tượng phạm tội tham nhũng, chuyển giao tài liệu, chứng cứ và thu hồi tài sản tham nhũng tẩu tán ra nước ngoài. Trong những năm qua, Việt Nam đã tích cực tham gia nhiều sáng kiến, diễn đàn quốc tế nhằm nghiên cứu, trao đổi kinh nghiệm về phòng, chống tham nhũng và thực thi Công ước của Liên hợp quốc về chống tham nhũng theo đúng lộ trình, phù hợp với điều kiện và pháp luật của Việt Nam.

Cuốn sách của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng Kiên quyết, kiên trì đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, góp phần xây dựng Đảng và Nhà nước ta ngày càng trong sạch, vững mạnh đã nêu nhiều gợi mở, định hướng và góp nhiều giải pháp có giá trị quan trọng trong công tác phòng, chống tham nhũng, tiêu cực hiện nay. Cuốn sách là “cẩm nang” giúp cán bộ, đảng viên và nhân dân nắm vững, quán triệt và quyết tâm thực hiện có hiệu quả cuộc đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, xây dựng chỉnh đốn Đảng.

Trình bày: BÔNG MAI
Ảnh: TTXVN