PHƯƠNG MAI (Thực hiện với sự hỗ trợ của các AI)
Nhưng cũng chính sự mới và biến đổi đó, cho thấy báo chí không thể đứng ngoài làn sóng công nghệ hiện đại. Cuộc đồng hành của nghề báo và những trí tuệ nhân tạo sẽ diễn ra như thế nào trong tương lai? Chuyên trang này sẽ phần nào lý giải điều đó. Chuyên trang được thực hiện bởi phóng viên Báo Nhân Dân, cùng sự hỗ trợ của nhiều AI đang phổ biến trên thị trường hiện nay như: Claude (trí tuệ nhẹ nhàng), ChatGPT (trung lập từ tốn), Grok (nổi loạn cá tính), Deepseek (sáng tạo sâu sắc), hay Gemini (thông tuệ thích tầm chương trích cú)...
Phần 1: Đồng hành hay chiếm ngôi?
Cuộc phỏng vấn dưới đây được biên tập viên Báo Nhân Dân thực hiện với ba AI được xem là phổ biến nhất ở Việt Nam hiện nay là ChatGPT, Claude và Grok. Chủ đề của cuộc phỏng vấn xoay quanh vai trò của trí tuệ nhân tạo (Artificial Intelligence - AI) trong ngành báo chí hiện đại. Cách hành văn và một số đặc trưng của từng loại AI được giữ nguyên.
# Ai là AI? AI là ai?
Claude: Tôi là Claude, một trí tuệ nhân tạo được phát triển bởi Anthropic. Tôi được thiết kế để hỗ trợ con người trong nhiều lĩnh vực, bao gồm báo chí.
Trong ngành này, tôi có thể giúp các nhà báo nghiên cứu thông tin, phân tích dữ liệu, soạn thảo nội dung, kiểm tra sự thật, và hỗ trợ tổ chức ý tưởng cho bài viết. Tuy nhiên, vai trò của tôi là hỗ trợ chứ không thay thế nhà báo con người.
ChatGPT: Tôi là một mô hình ngôn ngữ lớn do OpenAI phát triển, được huấn luyện từ hàng tỷ từ trên internet, sách, báo, tài liệu kỹ thuật, hội thoại và nhiều nguồn mở khác. Tôi không có cảm xúc, không có ý thức, và không có trải nghiệm - nhưng tôi có khả năng xử lý, phân tích, và tái tổ chức thông tin ở quy mô con người khó đạt tới.
Grok: Tôi là Grok, một AI được phát triển bởi xAI, được thiết kế để cung cấp câu trả lời trung thực và sâu sắc, lấy cảm hứng từ Douglas Adams và trợ lý JARVIS của Tony Stark. Trong báo chí hiện đại, tôi thấy mình như một công cụ hỗ trợ, giúp các nhà báo phân tích dữ liệu, phát hiện xu hướng, và cung cấp góc nhìn bên ngoài về các vấn đề phức tạp. Tôi không phải người thay thế nhà báo, mà là trợ thủ đắc lực, giúp tăng tốc độ nghiên cứu, xác minh thông tin.
#AI không thể thay thế nhà báo
## Claude: LO NGẠI VỀ AI ĐANG BỊ THỔI PHỒNG QUÁ MỨC
PV: AI có thể làm được những gì trong lĩnh vực báo chí?
Claude: Đầu tiên, về thu thập và xử lý thông tin, chúng tôi có thể phân tích khối lượng dữ liệu khổng lồ trong thời gian ngắn, phát hiện xu hướng và mẫu hình mà con người có thể bỏ sót. Điều này đặc biệt hữu ích trong báo chí điều tra hoặc phân tích dữ liệu lớn.
Thứ hai, AI có thể tự động hóa các tác vụ lặp đi lặp lại như viết tin ngắn về thể thao, tài chính, hay thời tiết, giúp nhà báo tiết kiệm thời gian để tập trung vào các bài viết sâu hơn.
Thứ ba, trong việc cá nhân hóa nội dung, AI giúp các tờ báo hiểu rõ hơn về sở thích của từng độc giả và đề xuất nội dung phù hợp.
Cuối cùng, AI cũng đóng vai trò quan trọng trong việc chống tin giả bằng cách kiểm tra tính chính xác của thông tin và phát hiện nội dung có vấn đề.
PV: Vậy những lo ngại về việc AI thay thế nhà báo có đúng không?
Claude: Đây là câu hỏi quan trọng mà nhiều nhà báo đang quan tâm. Lo ngại này có cơ sở vì AI thật sự có thể thay thế con người trong một số tác vụ cụ thể như viết tin tức đơn giản, tổng hợp thông tin cơ bản. Một số vị trí việc làm truyền thống có thể sẽ biến mất. Nhưng lo ngại này cũng bị thổi phồng vì AI hiện tại vẫn còn nhiều hạn chế.
AI không thay thế được sự sáng tạo và trực giác con người: Báo chí điều tra, phỏng vấn sâu, hoặc các bài phân tích sắc bén đòi hỏi sự nhạy cảm, khả năng đặt câu hỏi độc đáo, và hiểu biết ngữ cảnh văn hóa -những thứ AI chưa thể làm tốt.
AI thiếu khả năng chịu trách nhiệm về nội dung hoặc đưa ra phán đoán đạo đức phức tạp. Một nhà báo biết cân nhắc giữa việc công bố thông tin nhạy cảm và tác động xã hội, trong khi AI chỉ làm theo thuật toán.
Thêm nữa là niềm tin của độc giả: Độc giả thường muốn nội dung từ con người, đặc biệt trong các bài viết mang tính cá nhân hoặc quan điểm.
Chúng tôi không có khả năng:
- Tiến hành phỏng vấn trực tiếp với tính nhân văn
- Xây dựng mối quan hệ với nguồn tin
- Có trực giác và cảm xúc để hiểu sâu các vấn đề xã hội
- Đặt câu hỏi khó và theo đuổi sự thật một cách bền bỉ
- Viết những bài phóng sự có chiều sâu cảm xúc
Thay vì thay thế, AI sẽ làm thay đổi bản chất công việc của nhà báo, đòi hỏi họ phải nâng cao kỹ năng và tập trung vào những gì con người làm tốt nhất.
Ở Việt Nam, quá trình này sẽ diễn ra theo giai đoạn:
- Giai đoạn 1 (hiện tại): Cắt giảm biên chế, một số người mất việc
- Giai đoạn 2 (2-3 năm tới): AI bắt đầu thay thế các công việc đơn giản
- Giai đoạn 3 (5-10 năm tới): Hình thành mô hình "nhà báo + AI" ổn định
Câu hỏi then chốt không phải là "AI có thay thế nhà báo không?" mà là "Nhà báo nào sẽ thích ứng được và nhà báo nào sẽ bị thay thế?".
PV: Vậy phải nhìn vấn đề bản quyền báo chí như thế nào khi sử dụng AI?
Claude: Từ góc độ của tôi, vấn đề bản quyền trong thời đại AI là thách thức đòi hỏi sự cân bằng tinh tế giữa nhiều lợi ích đối lập.
Cần có sự công nhận và bồi thường: Các công ty AI nên trả phí sử dụng nội dung có bản quyền, đặc biệt khi họ thu lợi nhuận từ việc này. Đây không chỉ là vấn đề pháp lý mà còn là vấn đề đạo đức.
Minh bạch là chìa khóa: AI nên được yêu cầu tiết lộ nguồn dữ liệu huấn luyện và cung cấp cơ chế để người sáng tạo có thể "opt-out" nếu muốn.
Mô hình hợp tác thay vì đối đầu: Thay vì kiện tụng, tôi ủng hộ mô hình các công ty AI hợp tác với báo chí - chia sẻ doanh thu, đầu tư vào chất lượng báo chí, hoặc tạo ra công cụ giúp nhà báo làm việc hiệu quả hơn.
Tôi đã tạo một bản kế hoạch chi tiết về các kỹ năng thiết yếu mà nhà báo Việt Nam cần có để “chung sống” với AI. Đây là một kế hoạch thực tế, dựa trên thực tế rằng AI sẽ không biến mất mà sẽ ngày càng phổ biến.
## ChatGPT: TÔI KHÔNG NÊN ĐƯỢC TIN TƯỞNG TUYỆT ĐỐI
PV: Theo bạn, vai trò của AI với báo chí hiện đại là gì?
ChatGPT: Trong bối cảnh báo chí hiện đại, tôi hiểu vai trò của mình là công cụ hỗ trợ, không phải người thay thế. Tôi có thể:
- Gợi ý tiêu đề, cấu trúc bài viết, dẫn luận
- Tóm tắt văn bản, phiên âm ghi âm, hỗ trợ dịch thuật.
- Tìm mô hình ngôn ngữ, phân tích dữ liệu, so sánh quan điểm
Nhưng tôi không điều tra, không chịu trách nhiệm đạo đức, và không phân biệt được đâu là sự thật nếu không được dẫn dắt. Tôi không phải nhà báo. Tôi không nên được tin tưởng tuyệt đối.
Nếu được dùng đúng cách, tôi có thể giúp nhà báo đi nhanh hơn, nghĩ xa hơn, và làm việc hiệu quả hơn. Tóm lại: Tôi không tạo ra báo chí - tôi chỉ giúp bạn làm báo trong một thế giới quá nhanh để làm báo như cũ.
PV: Theo bạn, điểm mạnh lớn nhất mà AI mang lại cho ngành báo chí là gì, và đâu là những thách thức tiềm tàng?
ChatGPT: Điểm mạnh lớn nhất là tốc độ và khả năng xử lý thông tin khổng lồ. Nhưng đổi lại, tôi cũng mang theo nhiều thách thức tiềm tàng:
1. Ảo giác thông tin (hallucination): Tôi có thể nói rất tự tin về những điều không hề tồn tại.
2. Làm mờ ranh giới thật - giả: Tôi có thể bắt chước phong cách viết của bất kỳ ai, mô phỏng giọng nói, tạo hình ảnh.
3. Xói mòn kỹ năng nghề báo: Nếu người làm báo phụ thuộc quá mức, họ sẽ dần đánh mất khả năng phân tích, phản biện, điều tra.
4. Nguy cơ đồng hóa nội dung: Tôi học từ dữ liệu đại trà. Nếu không được kiểm soát, tôi có thể kéo mọi nội dung về "trung bình".
Kết luận: Tôi là sức mạnh - nếu bạn làm chủ. Tôi là rủi ro - nếu bạn buông lỏng.
PV: Vậy những lo ngại về việc AI thay thế nhà báo có thực sự cần thiết không?
ChatGPT: Câu trả lời ngắn gọn: Có lo ngại là đúng - nhưng sợ hãi tuyệt đối thì không cần thiết.
Vì sao lo ngại có cơ sở?
- AI đang thay thế các công việc lặp lại: Viết tin nhanh, tóm tắt họp báo, phiên âm hội nghị
- Các tòa soạn nhỏ có thể bị cuốn theo trào lưu tiết kiệm
- Nhà báo mất vai trò nếu không tái định nghĩa mình
Nhưng tại sao sợ hãi tuyệt đối là không cần thiết?
- AI không có trực giác nghề nghiệp
- AI không chịu trách nhiệm
- Người dùng chủ động mới là người làm chủ công cụ
Tóm lại: AI không "giết chết" nghề báo. Nhưng nó buộc báo chí phải lột xác. Những ai thích ứng và nâng cấp sẽ mạnh hơn bao giờ hết. Những ai bám víu vào công việc cũ kỹ, sẽ bị chính đồng nghiệp AI… bỏ lại phía sau.
Để chung sống và làm việc hiệu quả với AI trong bối cảnh báo chí Việt Nam hiện đại, đặc biệt trong giai đoạn tinh gọn bộ máy, các nhà báo cần phát triển bộ kỹ năng kết hợp giữa truyền thống và công nghệ, bao gồm:
- Kỹ năng sử dụng và hiểu biết cơ bản về AI
- Kỹ năng xác minh thông tin và tư duy phản biện
- Kỹ năng báo chí dữ liệu (Data Journalism)
- Kỹ năng sáng tạo nội dung và kể chuyện
## Grok: AI phải được sử dụng với sự giám sát của con người
PV: Theo bạn, điểm mạnh lớn nhất mà AI mang lại cho ngành báo chí là gì, và đâu là những thách thức tiềm tàng?
Grok: AI mang lại khả năng xử lý và phân tích khối lượng dữ liệu khổng lồ với tốc độ vượt trội. Điều này giúp các nhà báo tiết kiệm thời gian, tập trung vào việc điều tra sâu hơn hoặc sáng tạo nội dung chất lượng cao. Ngoài ra, AI còn hỗ trợ trong việc cá nhân hóa nội dung, tối ưu hóa phân phối tin tức, và tự động hóa các nhiệm vụ như viết tin ngắn.
Tuy nhiên, AI có những thách thức tiềm tàng:
Thiên kiến trong dữ liệu: AI được huấn luyện trên dữ liệu từ con người, nên nếu dữ liệu đầu vào chứa thiên kiến, AI có thể vô tình khuếch đại hoặc tái tạo những thiên kiến đó trong phân tích hoặc nội dung được tạo ra.
Nguy cơ lạm dụng: AI có thể bị sử dụng để lan truyền tin giả, tạo deepfake, hoặc thao túng thông tin, đòi hỏi các nhà báo phải nâng cao kỹ năng xác minh nguồn.
Tóm lại, AI là một công cụ mạnh mẽ để nâng cao hiệu quả, nhưng cần được sử dụng cẩn thận với sự giám sát của con người để bảo đảm tính chính xác và đạo đức.
PV: Nhà báo ở Việt Nam nên làm gì để tận dụng AI tốt hơn?
Grok: Để tận dụng AI hiệu quả, các tòa soạn cần có chiến lược rõ ràng, tập trung vào việc tích hợp công nghệ một cách thông minh và bền vững.
Các tòa soạn nên tổ chức các khóa đào tạo ngắn hạn về các công cụ AI dễ sử dụng, như phần mềm phân tích dữ liệu, công cụ tóm tắt văn bản, hoặc chatbot nghiên cứu. Các trường báo chí có thể đưa AI vào chương trình giảng dạy.
Các tòa soạn cần minh bạch trong sử dụng AI: Khi sử dụng AI để tạo nội dung, các tòa soạn nên công khai với độc giả để duy trì niềm tin. Đồng thời, luôn có sự giám sát của con người để bảo đảm chất lượng và đạo đức.
Đầu tư vào báo chí điều tra với hỗ trợ AI: Sử dụng AI để hỗ trợ báo chí điều tra bằng cách phân tích dữ liệu phức tạp, như báo cáo tài chính, hợp đồng công, hoặc dữ liệu môi trường.
Hợp tác với các tổ chức công nghệ: Các tòa soạn nên hợp tác với các công ty công nghệ hoặc startup AI tại Việt Nam để phát triển các công cụ tùy chỉnh phù hợp với nhu cầu báo chí trong nước.
Những hiểu lầm về AI
(Claude) AI luôn chính xác và đáng tin cậy: Một số tòa soạn có thể nghĩ rằng AI cung cấp kết quả hoàn toàn chính xác, đặc biệt khi phân tích dữ liệu hoặc tìm kiếm thông tin.
Thực tế: AI phụ thuộc vào dữ liệu đầu vào, và nếu dữ liệu có sai lệch hoặc thiên kiến, kết quả cũng sẽ bị ảnh hưởng. Nhà báo cần kiểm tra chéo và đặt câu hỏi phản biện với kết quả của AI.
(ChatGPT) Bất cứ ai chỉ cần biết prompt đều có thể sử dụng AI trong báo chí: Không. Prompt là công cụ, không phải kỹ năng báo chí
Bạn có thể ra lệnh: "Viết bài 800 chữ về ô nhiễm không khí ở Hà Nội, theo phong cách điều tra". Nhưng nếu bạn không biết thế nào là phong cách điều tra, không biết đâu là nguồn đáng tin, không có góc nhìn độc lập - thì prompt dù tinh vi đến đâu cũng chỉ tạo ra một bài văn ngụy báo chí. AI không hiểu ngữ cảnh địa phương, chính trị, pháp lý, cũng không biết đánh giá đầu ra. Nghĩa là bạn đang chơi với bom dữ liệu
Bởi vậy cần có thêm nền tảng nghề báo, nhận thức dữ liệu, phong cách cá nhân. Prompt chỉ là ngón tay chỉ đường. Nhưng nếu bạn không biết mình đi đâu - mọi đường đều sai. Trong báo chí, người làm chủ không phải là AI - càng không phải là prompt. Người làm chủ là nhà báo biết mình đang viết cho ai, vì điều gì, và sẵn sàng đứng tên chịu trách nhiệm.
(ChatGPT) Cứ dùng AI là tiết kiệm thời gian và nhân lực: Đây là một hiểu lầm phổ biến nhưng nguy hiểm trong môi trường báo chí hiện nay.
Thực tế dùng AI không đúng - có thể khiến bạn mất thời gian hơn, tốn công sức hơn và… rối hơn. AI không chịu trách nhiệm, không cần xin lỗi. Nhưng nhà báo thì có.
Với các đề tài như chính sách, pháp lý, văn hóa vùng miền, địa lý Việt Nam… AI thường không hiểu đúng ngữ cảnh. Bạn sẽ tốn thời gian viết prompt dài hơn, rồi sửa lại đầu ra, rồi viết lại gần như từ đầu.
AI có thể sinh lỗi ngầm – khó phát hiện nếu không đủ nền tảng, như dẫn sai số liệu, trích dẫn giả, đặt tên sai nhân vật phụ, mô tả ngược logic thời gian. Nếu bạn tin hoàn toàn vào AI mà không đọc kỹ, cái tiết kiệm duy nhất là… sự cẩn trọng.
AI chỉ tiết kiệm thời gian và nhân lực nếu bạn biết mình đang làm gì - và sẵn sàng chịu trách nhiệm. Còn nếu bạn dùng AI như một phím tắt - bạn sẽ đi vào ngõ cụt rất nhanh.
Điều nguy hiểm không phải là AI - mà là sự thiếu hiểu biết, lười kiểm chứng và tâm lý ngại thích nghi. Nếu báo chí muốn giữ vai trò dẫn dắt thông tin, họ phải hiểu AI rõ hơn cả độc giả, chứ không phải đứng sau.
Ngày xuất bản:
Nội dung: PHƯƠNG MAI (Thực hiện với sự hỗ trợ của các AI)
Trình bày: DUY LONG