Phóng viên:

Bên cạnh các mục tiêu vĩ mô, Chiến lược quốc gia về biến đổi khí hậu có những giải pháp cụ thể nào được triển khai trong đời sống và các lĩnh vực như nông nghiệp, lâm nghiệp? Đồng thời, ông có thể làm rõ hơn một số nỗ lực,giải pháp để giảm phát thải KNK nay mà Việt Nam đang triển khai?

TS, Nguyễn Sỹ Linh:

Hiện nay, chúng ta có thể dễ dàng thấy rằng một số nỗ lực để giảm phát thải KNK đã được lồng ghép vào đời sống hằng ngày, đặt biệt là hoạt động truyền thông, nâng cao nhận thức. Thí dụ như các hoạt động truyền thông dành cho thiếu nhi liên quan đến chuyển đổi sang "giao thông xanh", như sử dụng phương tiện giao thông công cộng, phương tiện giao thông điện. Chính phủ cũng đang triển khai Đề án 1 triệu ha lúc chất lượng cao, phát thải thấp, Đề án phát triển thị trường carbon trong nước, Đề án thí điểm chi trả dịch vụ hấp thu carbon rừng các tỉnh vùng Bắc Trung Bộ… Đây là một số thí dụ cụ thể về việc giảm phát thải KNK trong các lĩnh vực kinh tế-xã hội, cho thấy các giải pháp về giảm phát thải đang dần được thực hiện, huy động sự tham gia của toàn xã hội.

Trong lĩnh vực nông nghiệp, Chiến lược quốc gia về biến đổi khí hậu đã đề cập đến việc áp dụng các biện pháp quản lý và công nghệ tiên tiến, hướng đến phát triển nông nghiệp hữu cơ, bền vững, chuyển đổi cơ cấu cây trồng, quản lý cây trồng phù hợp, cũng như tái chế các sản phẩm phụ nông nghiệp. Những giải pháp này không chỉ góp phần giảm phát thải mà còn mang lại hiệu quả kinh tế tuần hoàn, tùy theo mô hình và điều kiện áp dụng cụ thể.

Đối với lĩnh vực lâm nghiệp và sử dụng đất, Chiến lược đã đề ra các nhiệm vụ, giải pháp liên quan đến bảo vệ diện tích rừng tự nhiên hiện có ở vùng đồi núi và ven biển nhằm kiểm soát nghiêm ngặt chuyển đổi rừng, mất rừng và suy thoái rừng để giảm phát thải khí nhà kính. Trồng mới rừng phòng hộ, rừng đặc dụng bằng các loài cây bản địa để tăng cường hấp thụ carbon. Nâng cao chất lượng, trữ lượng carbon rừng tự nhiên nghèo thông qua trồng bổ sung, làm giàu rừng nhằm tăng hấp thụ carbon. Nâng cao năng suất và chất lượng rừng trồng để tăng hấp thụ carbon và giảm phát thải thông qua áp dụng các tiến bộ kỹ thuật, chuyển đổi rừng trồng chu kỳ ngắn sang rừng trồng chu kỳ dài; giảm khai thác gỗ rừng trồng cho sản xuất gỗ dăm. Quản lý rừng bền vững và chứng chỉ rừng để giảm phát thải từ kiểm soát mất rừng và suy thoái rừng, cháy rừng và đốt sinh khối; tăng hấp thụ khí nhà kính thông qua tăng chất lượng rừng, bảo tồn đa dạng sinh học và nâng cao dịch vụ hệ sinh thái. Phát triển, nhân rộng các mô hình nông-lâm kết hợp thông qua trồng bổ sung cây lâm nghiệp, cây gỗ để tăng hấp thụ carbon và chống suy thoái đất, ưu tiên các vùng đất dốc.

Như vậy có thể thấy, giảm nhẹ phát thải KNK đang từng bước được triển khai bằng các hành động, giải pháp cụ thể trong nhiều lĩnh vực.

Bên cạnh đó, xu hướng tiêu dùng đang thay đổi, người tiêu dùng hiện nay ngày càng ưu tiên các sản phẩm có tính bền vững cao, minh bạch về phát thải, được chứng nhận "carbon thấp”, “thân thiện với môi trường” và sẵn sàng trả giá cao hơn cho những sản phẩm đó. Đây là một trong những yêu cầu, tín hiệu từ thị trường, từ người tiêu dùng đòi hỏi doanh nghiệp phải hành động, chuyển đổi phương thức sản xuất, kinh doanh theo hướng carbon thấp, có trách nhiệm với hệ thống khí hậu.

Có thể nói doanh nghiệp đóng vai trò trung tâm trong quá trình hiện thực hóa các mục tiêu giảm phát thải, vì những lý do sau:

Thứ nhất, doanh nghiệp là chủ thể phát thải trực tiếp, dù ở cấp quốc gia, phát thải được phân chia theo ngành (như năng lượng, giao thông, xây dựng…), nhưng trên thực tế, các cơ sở sản xuất, doanh nghiệp mới là nơi trực tiếp sử dụng năng lượng, vận hành phương tiện, dây chuyền công nghệ, sử dụng tài nguyên, phát sinh chất thải… tức là nơi, nguồn phát sinh KNK.

Bên cạnh đó, doanh nghiệp là đối tượng có nguồn lực để chuyển đổi, triển khai các biện pháp giảm phát thải. Với năng lực tài chính, công nghệ và khả năng quản trị, doanh nghiệp có thể chủ động áp dụng các giải pháp tiết kiệm năng lượng, thay đổi nguyên liệu đầu vào, đầu tư công nghệ sạch, hoặc tham gia vào các cơ chế thị trường carbon góp phần thực hiện mục tiêu giảm phát thải KNK của ngành, quốc gia….

Doanh nghiệp cũng là đối tượng điều chỉnh của chính sách. Theo Quyết định số 13/2024/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ: Ban hành danh mục lĩnh vực, cơ sở phát thải khí nhà kính phải thực hiện kiểm kê khí nhà kính (cập nhật) có 2.166 cơ sở phát thải thuộc 5 lĩnh vực phát thải chính phải thực hiện việc kiểm kê KNK bắt buộc. Danh mục này sẽ được cập nhật 2 năm một lần và dự kiến trong những lần cập nhật tiếp theo số lượng cơ sở bắt buộc phải thực hiện kiểm kê KNK và triển khai các biện pháp giảm nhẹ sẽ tăng lên. Hiện nay, phần lớn các doanh nghiệp tiêu thụ nhiều năng lượng hoặc có quy mô lớn là đối tượng bắt buộc thực hiện kiểm kê, một số cơ sở

phát thải lớn thuộc lĩnh vực nhiệt điện, sản xuất sắt thép và xi-măng sẽ được phân bổ hạn ngạch phát thải để có thể trao đổi, giao dịch trên thị trường carbon trong nước.

Do đó, hành động của doanh nghiệp sẽ là yếu tố quyết định việc Việt Nam có đạt được các mục tiêu giảm phát thải theo cam kết quốc tế hay không. Cam kết và chính sách chỉ mang tính định hướng, nhưng để hiện thực hóa, cần chính doanh nghiệp vào cuộc bằng hành động cụ thể.

Một trong những động lực lớn để doanh nghiệp hành động là cơ hội kinh doanh xanh. Trong lĩnh vực năng lượng tái tạo, Việt Nam cần tới 59 tỷ USD để đầu tư các dự án mới; Trong lĩnh vực công trình xanh, nhu cầu đầu tư có thể lên tới 80 tỷ USD; Trong lĩnh vực giao thông vận tải, cơ hội đầu tư xanh có thể đạt khoảng 600 tỷ USD.

Bên cạnh đó, việc huy động tài chính xanh sẽ ngày càng gắn chặt với mục tiêu giảm phát thải khí nhà kính, từ tín dụng xanh, trái phiếu xanh, đến các tiêu chuẩn tín dụng quốc tế. Đây chính là xu hướng tất yếu trong điều kiện hội nhập sâu rộng và biến đổi khí hậu ngày càng diễn biến phức tạp.

Phóng viên:

Từ góc độ chuyên gia, ông có khuyến nghị gì để các doanh nghiệp chủ động tham gia vào quá trình giảm phát thải khí nhà kính và thích ứng với các yêu cầu ngày càng khắt khe từ thị trường quốc tế?

TS, Nguyễn Sỹ Linh:

Để đáp ứng yêu cầu hội nhập, tuân thủ các yêu cầu từ thị trường quốc tế và đồng hành cùng lộ trình giảm phát thải quốc gia, tôi đề xuất một số khuyến nghị trọng tâm đối với cộng đồng doanh nghiệp như sau:

Thứ nhất, thực hiện kiểm kê khí nhà kính định kỳ, kể cả trong trường hợp chưa thuộc diện bắt buộc. Việc này giúp doanh nghiệp chủ động đo lường và xác định các nguồn phát thải chính, đồng thời công bố thông tin một cách minh bạch trên website hoặc nhãn sản phẩm, từ đó tạo niềm tin với khách hàng và đối tác quốc tế.

Thứ hai, xây dựng kế hoạch giảm phát thải cụ thể, lồng ghép mục tiêu giảm phát thải vào chiến lược sản xuất-kinh doanh của doanh nghiệp. Cần phân kỳ kế hoạch thành các giai đoạn rõ ràng, xác định nguồn phát thải chủ yếu để có giải pháp, biện pháp phù hợp. Cách làm này giúp doanh nghiệp giảm áp lực về vốn đầu tư một lần, đồng thời dễ dàng huy động thêm nguồn lực từ bên ngoài cũng như lồng ghép trong các quyết định đầu tư, mở rộng sản xuất.

Thứ ba, đẩy mạnh đầu tư vào công nghệ xanh, công nghệ ít phát thải, áp dụng các giải pháp sản xuất sạch hơn, tiết kiệm năng lượng, nâng cao hiệu suất vận hành. Mặc dù chi phí đầu tư ban đầu có thể lớn, song hiệu quả dài hạn sẽ rất rõ rệt, nhất là trong việc giảm chi phí sản xuất, tăng năng lực cạnh tranh và đáp ứng các tiêu chuẩn của thị trường.

Thứ tư, chủ động tìm hiểu, tham gia thị trường carbon, sàn giao dịch tín chỉ carbon, nhất là với các doanh nghiệp có thể tạo lập tín chỉ carbon như trong năng lượng tái tạo, tiết kiệm năng lượng... Chuẩn bị, chuẩn hoá cơ sở dữ liệu hoạt động sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp phục vụ việc kiểm kế phát thải NNK, chuẩn bị hồ sơ dự án tạo lập tín chỉ carbon theo hướng dẫn nếu doanh nghiệp có kế hoạch tham gia thị trưởng carbon trong nước và quốc tế. Đối với một số ngành đặc thù như lúa gạo, việc xây dựng tín chỉ carbon phức tạp hơn, nhưng vẫn cần nghiên cứu để từng bước tham gia, nâng cao năng lực tiếp cận các biện pháp kỹ thuật và yêu cầu về MRV (Đo lường-Báo cáo-Thẩm tra) tín chỉ carbon.

Cuối cùng, nâng cao năng lực nội bộ là điều kiện tiên quyết. Doanh nghiệp cần quan tâm đến đào tạo nhân sự chuyên trách, cập nhật thường xuyên các chính sách quốc tế như CBAM (Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon) hay EUDR (Quy định chống phá rừng của châu Âu). Đây là nền tảng để doanh nghiệp nâng cao khả năng tuân thủ, đáp ứng các tiêu chuẩn kỹ thuật và tiếp cận hiệu quả các thị trường xuất khẩu lớn như EU, Mỹ, Nhật Bản.

Phóng viên: Xin cảm ơn ông!