Không gian lưu dấu những người tiên phong

Nằm giữa chiến khu Việt Bắc, ngay trong những ngày tháng cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp đang ở giai đoạn cam go, một ngôi trường đào tạo báo chí đầu tiên của cách mạng đã được thành lập - Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng. Hơn 76 năm qua, Di tích lịch sử quốc gia này đã trở thành “địa chỉ đỏ” về nguồn của những người làm báo trong cả nước, một dấu ấn đặc biệt của lịch sử báo chí cách mạng Việt Nam.

“... một thí nghiệm rất hay”

Ra đời theo chỉ đạo của Chủ tịch Hồ Chí Minh, Tổng bộ Việt Minh và Đoàn Báo chí kháng chiến, ngày 4/4/1949, tại thôn Bờ Rạ, xã Tân Thái, huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên, Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng trở thành cơ sở đào tạo cán bộ báo chí đầu tiên của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.

Khi ấy, Chủ tịch Hồ Chí Minh và Tổng bộ Việt Minh giao cho nhà báo Xuân Thủy chịu trách nhiệm triển khai thực hiện thành lập trường. Ban Giám đốc gồm 5 người: nhà báo Đỗ Đức Dục, Phó Bí thư Tổng bộ Việt Minh, Chủ nhiệm Báo Độc Lập, làm Giám đốc; nhà báo Xuân Thủy, Thường trực Tổng bộ Việt Minh, Chủ nhiệm Báo Cứu Quốc, làm Phó Giám đốc; nhà báo Như Phong, Chủ nhiệm Báo Cứu Quốc Liên khu X, làm Ủy viên thường trực; nhà văn, nhà báo Đồ Phồn, làm Ủy viên giám thị; nhà thơ, nhà báo Tú Mỡ, làm Ủy viên đôn đốc.

Lớp đầu tiên gồm 42 học viên. Và thật hiếm có một cơ sở đào tạo báo chí nào có các giảng viên tham gia giảng dạy đều là những đồng chí lãnh đạo giàu kinh nghiệm chính trị, phong phú cả lý luận và thực tiễn, những nhà hoạt động văn hóa văn nghệ tên tuổi như: Trường Chinh, Võ Nguyên Giáp, Hoàng Quốc Việt, Lê Quang Đạo, Tố Hữu, Nguyễn Thành Lê, Quang Đạm, Nguyễn Huy Tưởng, Nguyễn Tuân, Nguyễn Đình Thi, Nam Cao, Thế Lữ…

Hội Nhà báo Việt Nam phối hợp với tỉnh Thái Nguyên tổ chức khánh thành và bàn giao công trình tu bổ, tôn tạo Di tích lịch sử Quốc gia Địa điểm Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng, tại xã Tân Thái, huyện Đại Từ.

Tuy chỉ tồn tại được hơn ba tháng, phải rút ngắn thời gian vì tình hình chiến sự, song lớp học luôn nhận được sự quan tâm đặc biệt của Bác Hồ và Trung ương Đảng, vinh dự hai lần được Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi thư (ngày 9/6 và tháng 7/1949) động viên tinh thần giảng dạy cũng như học tập của cả giảng viên và học viên. Người căn dặn: “Lớp này là lớp học viết báo đầu tiên, tôi mong các chú và các cô thi đua nhau học và hành cho xứng đáng là những người tiên phong trên mặt trận báo chí. Báo chí cũng phải thực hiện khẩu hiệu: Tất cả để chiến thắng!”.

Đồng chí Trường Chinh đã ghi lại cảm tưởng trong cuốn sổ vàng lưu niệm của trường, ngày 22/6/1949, như sau: “Khóa thứ nhất Trường Huỳnh Thúc Kháng là một thí nghiệm rất hay. Tôi tin rằng sau khi rút tỉa kinh nghiệm của khóa này, Tổng bộ Việt Minh sẽ thành công hơn trong việc đào tạo cán bộ chiến đấu với quân thù bằng ngòi bút và hướng dẫn dư luận quốc dân”.

Khóa thứ nhất Trường Huỳnh Thúc Kháng là một thí nghiệm rất hay. Tôi tin rằng sau khi rút tỉa kinh nghiệm của khóa này, Tổng bộ Việt Minh sẽ thành công hơn trong việc đào tạo cán bộ chiến đấu với quân thù bằng ngòi bút và hướng dẫn dư luận quốc dân.
Đồng chí Trường Chinh

Với sự giảng dạy, chỉ bảo tận tình của những người thầy, nhiều học viên của khóa học lịch sử đó sau này đã trở thành những cây bút có thẩm quyền, giữ nhiều trọng trách trong nghề như: nhà báo Trần Kiên, nguyên Phó Tổng Biên tập Báo Nhân Dân; nhà báo Ngô Tùng, nguyên Tổng Biên tập Báo Lao Động; nhà báo Phạm Viết Thiệu, nguyên Tổng Biên tập Báo Hòa Bình, Tạp chí Tuyên truyền; nhà báo Lý Thị Trung, nguyên phụ trách đầu tiên Báo Phụ nữ Thủ đô,...

Trong ký ức của nhà báo Lý Thị Trung, chỉ mấy tháng ngắn ngủi đó, vì là thời chiến, nên học viên cũng phải học cả về quân sự, sử dụng vũ khí, vừa cầm bút vừa chiến đấu. “Khó khăn là thế, gian khổ là thế, song ai cũng hăng hái thi đua học tập, muốn nhanh chóng trang bị cho mình kiến thức, rèn luyện bản lĩnh làm báo để phục vụ Tổ quốc, phụng sự nhân dân”, bà Lý Thị Trung tâm sự.

Sự khởi đầu và tiếp nối

Dù chỉ hoạt động trong thời gian ngắn ngủi, lại đúng giai đoạn khó khăn của cách mạng, nhưng Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lịch sử báo chí cách mạng Việt Nam.

Qua thời gian, địa điểm chính xác của di tích đã nằm dưới lòng hồ Núi Cốc. Các cán bộ Bảo tàng Báo chí Việt Nam, cán bộ địa phương, cán bộ tỉnh Thái Nguyên, đã bền bỉ, lặn lội khảo sát, nghiên cứu, triển khai phục dựng lại “địa chỉ đỏ” ý nghĩa này.

Ngày 28/3/2019, Bộ trưởng Văn hóa, Thể thao và Du lịch ban hành Quyết định số 1182/QĐ-BVHTTDL xếp hạng Di tích quốc gia Địa điểm Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng. Ngày 4/4/2019, Hội Nhà báo Việt Nam phối hợp tỉnh Thái Nguyên tổ chức Lễ khánh thành Bia Di tích. Ngày 18/1/2024, nhân kỷ niệm 75 năm Ngày thành lập Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng, Hội Nhà báo Việt Nam phối hợp UBND tỉnh Thái Nguyên và các cơ quan liên quan khởi công Công trình tu bổ, tôn tạo Di tích Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng. Đến ngày 9/8/2024, công trình được khánh thành, từ đó đã có nhiều cá nhân, tổ chức, đoàn thể đến tham quan, giáo dục truyền thống ngành báo chí, nhất là cho các bạn trẻ.

Đồng chí Lê Quốc Minh, Ủy viên Trung ương Đảng, Tổng Biên tập Báo Nhân Dân, Phó Trưởng ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam, trong bài diễn văn tại Lễ Khánh thành công trình, đã đề nghị Bảo tàng Báo chí Việt Nam phối hợp Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Thái Nguyên, UBND huyện Đại Từ, Ban Quản lý Di tích và các đơn vị liên quan tiếp tục nghiên cứu hoàn thiện kế hoạch, đề án quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di tích; gắn kết với các địa danh lịch sử, văn hóa, hình thành tuyến du lịch về nguồn ý nghĩa.

Đồng chí Lê Quốc Minh, Ủy viên Trung ương Đảng, Tổng Biên tập Báo Nhân Dân, Phó Trưởng ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam

Đồng chí Lê Quốc Minh, Ủy viên Trung ương Đảng, Tổng Biên tập Báo Nhân Dân, Phó Trưởng ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam

Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng ra đời là mốc son của báo chí cách mạng Việt Nam; Trường được tu bổ, tôn tạo là công trình văn hóa, lịch sử quan trọng nhằm tôn vinh di sản báo chí to lớn mà Chủ tịch Hồ Chí Minh và các nhà báo cách mạng tiền bối đã để lại cho các thế hệ nhà báo hôm nay và mai sau.

Nhiều lần có dịp đến thăm di tích, đồng chí Hoàng Anh Trung, Phó Bí thư chuyên trách Đảng ủy các Cơ quan Đảng tỉnh Thái Nguyên chia sẻ: “Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng là một địa chỉ đỏ quan trọng không chỉ cho các thế hệ những người làm báo, mà cả với du khách gần xa khi về với Thái Nguyên, với ATK Việt Bắc. Mỗi khi đến đây, chúng tôi đều cảm nhận rõ sự quan tâm đặc biệt và tầm nhìn chiến lược của Bác Hồ đối với sự nghiệp báo chí cách mạng ngay từ khi điều kiện rất khó khăn. Đây cũng là địa chỉ để cho các thế hệ báo chí của ta, nhất là sinh viên ngành báo chí tìm hiểu và bồi đắp quyết tâm cho mình khi bước vào nghề báo”.

Mới đây, trong khuôn khổ các hoạt động thiết thực hướng tới Kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam, Bảo tàng Báo chí Việt Nam phối hợp Ban quản lý Di tích lịch sử quốc gia Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng, UBND xã Tân Thái (huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên) và các đối tác tổ chức chương trình “Truyền thông, trải nghiệm thực tế: Lịch sử và di sản Báo chí cách mạng Việt Nam”. Theo nhà báo Trần Thị Kim Hoa, Phụ trách Bảo tàng Báo chí Việt Nam, chương trình nhằm thực hiện hiệu quả hoạt động tuyên truyền, giới thiệu rộng rãi đến công chúng trong và ngoài nước về những di sản vô giá của báo chí cách mạng Việt Nam mà các thế hệ làm báo đã nỗ lực xây dựng và phát triển.

Trao đổi ý kiến với phóng viên Báo Nhân Dân, ông Thân Quang Minh - Trưởng phòng Nghiệp vụ - Bảo tàng Báo chí Việt Nam, thành viên Ban Quản lý Di tích quốc gia Địa điểm Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng, cho biết: “Di tích này mang một ý nghĩa lịch sử đặc biệt không chỉ đối với nền báo chí cách mạng Việt Nam, mà còn là niềm tự hào của tỉnh Thái Nguyên - cái nôi của căn cứ địa cách mạng ATK. Đây chính là nơi lần đầu tiên trong lịch sử báo chí cách mạng nước ta, một lớp đào tạo bài bản về nghiệp vụ báo chí được tổ chức do chính Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ đạo và theo dõi. Sự kiện ấy không chỉ khẳng định vai trò của báo chí trong kháng chiến mà còn mở ra một nền tảng lý luận, tư tưởng và phương pháp làm báo cho lớp người cầm bút cách mạng thời kỳ đầu”.

Di tích cũng trở thành địa điểm thường xuyên được các trường học, đoàn thể, nhiều cơ quan báo chí tổ chức các đợt về nguồn, các buổi tọa đàm nghiệp vụ, như một cách nuôi dưỡng tình yêu nghề nghiệp. Nhà báo Nguyễn Liên, phóng viên Báo Công lý, thường trú tại Thái Nguyên và các tỉnh thuộc chiến khu Việt Bắc xưa tâm sự: “Hầu như tôi không bỏ sót sự kiện nào được tổ chức ở đây. Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng hôm nay vẫn như đang hoạt động chứ không hẳn là một di tích lịch sử, ngày càng lan tỏa sâu rộng, truyền cảm hứng về tinh thần học tập, phụng sự và khát vọng đổi mới cho nhiều thế hệ làm báo”.