Tại Hội nghị Thượng đỉnh về Biến đổi khí hậu của Liên hợp quốc lần thứ 26 (COP26) diễn ra tại Glasgow, Anh vào tháng 11/2021, Việt Nam đã đưa ra một loạt các cam kết quan trọng nhằm đối phó với biến đổi khí hậu và thúc đẩy phát triển bền vững. Trong đó, Việt Nam cam kết đạt được mức phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 (NetZero); cam kết không xây dựng thêm các nhà máy nhiệt điện than mới sau năm 2030, giảm dần tỷ trọng nhiệt điện than trong tổng cơ cấu năng lượng của quốc gia, đồng thời tăng cường phát triển và sử dụng các nguồn năng lượng tái tạo…

Những cam kết của Việt Nam tại COP26 thể hiện quyết tâm mạnh mẽ của chính phủ trong việc ứng phó với biến đổi khí hậu và chuyển đổi sang một nền kinh tế xanh, bền vững. Để thực hiện các cam kết này, Việt Nam sẽ cần sự hỗ trợ từ cộng đồng quốc tế, cũng như sự tham gia tích cực của tất cả các bên liên quan trong nước, trong đó việc thực hiện chuyển dịch năng lượng là yếu tố rất quan trọng.

Đạt mức phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 là mục tiêu phát triển tất yếu của thế giới, thực hiện chủ yếu thông qua chuyển đổi năng lượng mạnh mẽ, phát triển phát thải thấp. Đây cũng là “luật chơi” mới về thương mại, đầu tư toàn cầu được xác lập kể từ sau Hội nghị COP26. Việc giảm phát thải khí nhà kính, chuyển đổi năng lượng từ sử dụng nhiên liệu hoá thạch sang năng lượng sạch, năng lượng tái tạo là cơ hội để thúc đẩy tái cấu trúc nền kinh tế theo hướng bền vững, nâng cao sức cạnh tranh của nền kinh tế và tận dụng các cơ hội hợp tác thương mại, đầu tư cho phát triển.

TS. Tạ Đình Thi, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội, đại biểu Quốc hội Đoàn thành phố Hà Nội cho biết, Việt Nam nằm trong số 5 quốc gia dễ bị tổn thương nhất trên thế giới do biến đổi khí hậu và ngày càng chịu nhiều ảnh hưởng trực tiếp của biến đổi khí hậu, bao gồm mực nước biển dâng cao, các hiện tượng thời tiết cực đoan và lượng mưa thay đổi. Theo tính toán sơ bộ của Ngân hàng Thế giới vào năm 2022, nền kinh tế Việt Nam chịu thiệt hại khoảng 10 tỷ USD, tương đương 3,2% GDP hàng năm do tác động của biến đổi khí hậu. Nếu không có các biện pháp thích ứng và giảm nhẹ thích hợp, ước tính tác động của biến đổi khí hậu đối với Việt Nam vào khoảng 12% đến 14,5% GDP mỗi năm vào năm 2050.

Nhận thức được những tác động tiêu cực, khả năng dễ bị tổn thương do biến đổi khí hậu gây ra, trong thời gian qua Đảng và Nhà nước đã ban hành nhiều chủ trương, chính sách, pháp luật và thực hiện các biện pháp liên quan nhằm ứng phó hiệu quả với biến đổi khí hậu, bảo đảm phát triển bền vững, trong đó tập trung vào lĩnh vực năng lượng, cụ thể như Nghị quyết số 55-NQ/TW ngày 11/2/2020 của Bộ Chính trị về định hướng Chiến lược phát triển năng lượng quốc gia của Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045, các Quyết định Thủ tướng Chính phủ số 896/QĐ-TTg ngày 26/7/2022 về việc phê duyệt Chiến lược quốc gia về biến đổi khí hậu đến năm 2050, số 888/QĐ-TTg ngày 25/7/2022 về việc phê duyệt Đề án về những nhiệm vụ, giải pháp triển khai kết quả Hội nghị COP26.

Đặc biệt là Quyết định 500/QĐ-TTg ngày 15/5/2023 về việc phê duyệt Quy hoạch Điện VIII, trong đó đặt ra các mục tiêu tăng tỷ trọng năng lượng tái tạo và cải thiện hiệu quả sử dụng năng lượng để hỗ trợ đất nước đạt được mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050; Quyết định số 893/QĐ-TTg ngày 20/7/2023 về việc phê duyệt Quy hoạch tổng thể về năng lượng quốc gia giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050, trong đó đã lồng ghép Quy hoạch Điện VIII trong lộ trình rộng hơn cho ngành năng lượng, nhằm đạt được các mục tiêu phát triển của Việt Nam, đồng thời bảo đảm mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050.

Quy hoạch tổng thể năng lượng quốc gia có kế hoạch giảm sự phụ thuộc vào các nguồn năng lượng nhập khẩu và bảo đảm sử dụng hiệu quả các nguồn tài nguyên trong nước. Thủ tướng Chính phủ cũng đã ban hành Quyết định số 876/QĐ-TTg ngày 22/7/2022 về việc phê duyệt Chương trình hành động về chuyển đổi năng lượng xanh, giảm phát thải khí carbon và khí metan của ngành giao thông vận tải, với mục tiêu tổng thể là phát triển hệ thống giao thông xanh, vận hành hoàn toàn bằng điện hoặc năng lượng xanh vào năm 2050 theo hướng phù hợp với mục tiêu phát thải ròng bằng “0” của Việt Nam. Bên cạnh đó, vào tháng 12/2022, Việt Nam đã tham gia Thỏa thuận Đối tác chuyển đổi năng lượng công bằng (JETP).

Gần đây, Quyết định số 768/QĐ-TTg ngày 15/4/2025 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Điều chỉnh Quy hoạch Điện VIII đặt mục tiêu phát triển mạnh các nguồn năng lượng tái tạo (không bao gồm thuỷ điện) phục vụ sản xuất điện, đạt tỷ lệ khoảng 28-36% vào năm 2030; định hướng đến năm 2050 tỷ lệ năng lượng tái tạo lên đến 74-75%. Kiểm soát mức phát thải khí nhà kính từ sản xuất điện đạt khoảng 197-199 triệu tấn năm 2030 và còn khoảng 27 triệu tấn vào năm 2050. Hướng tới đạt mức phát thải đỉnh không quá 170 triệu tấn vào năm 2030 với điều kiện các cam kết theo JETP được các đối tác quốc tế thực hiện đầy đủ, thực chất.

Theo TS. Tạ Đình Thi, Việt Nam đã có thời kỳ tăng trưởng kinh tế mạnh mẽ, GDP bình quân đầu người tăng gấp 3,6 lần chỉ trong 2 thập kỷ, đạt 3.700 USD vào năm 2022 và đang nổi lên là một trong những nền kinh tế tăng trưởng nhanh nhất Đông Nam Á và trên thế giới. Xu hướng tăng trưởng dự kiến sẽ vẫn được tiếp tục, thúc đẩy nhu cầu năng lượng. Quá trình công nghiệp hóa, đô thị hóa, mở rộng sản xuất và sự phát triển của tầng lớp trung lưu dẫn đến nhu cầu năng lượng liên tục tăng cao.

Theo dự báo, trong những năm tới, nhu cầu điện năng sẽ tăng trưởng khoảng 8-10%/năm. Trong khi đó, các nguồn năng lượng hóa thạch như than đá, dầu mỏ và khí đốt đang dần cạn kiệt và gây hại cho môi trường, điều này đặt ra thách thức lớn trong việc bảo đảm nguồn cung năng lượng ổn định và bền vững, đồng thời làm gia tăng áp lực phải tìm kiếm các giải pháp năng lượng thay thế.

Trong quá trình chuyển đổi nền kinh tế, giảm phát thải khí nhà kính, hướng tới thực hiện mục tiêu NetZero của Việt Nam, lĩnh vực năng lượng đóng vai trò đặc biệt quan trọng khi phát thải từ lĩnh vực năng lượng năm 2018 chiếm 68% lượng phát thải khí nhà kính quốc gia. Theo Chiến lược quốc gia biến đổi khí hậu giai đoạn đến năm 2050, đến năm 2030, phát thải từ lĩnh vực năng lượng cần giảm 32,6% so với kịch bản phát triển thông thường với lượng phát thải không vượt quá 457 triệu tấn CO₂ tương đương (CO₂tđ) và đến năm 2050, giảm 91,6% với lượng phát thải không vượt quá 101 triệu tấn CO2tđ.

Chính vì vậy, theo TS. Tạ Đình Thi, chuyển đổi năng lượng không chỉ là một nhiệm vụ quan trọng mà còn là yếu tố then chốt để bảo đảm an ninh năng lượng, bảo vệ môi trường và thúc đẩy phát triển kinh tế-xã hội bền vững.

“Phát triển các nguồn năng lượng tái tạo là xu hướng tất yếu, không thể đảo ngược. Sự cần thiết phải chuyển đổi sang năng lượng xanh, sạch càng trở nên cấp bách khi những hậu quả của biến đổi khí hậu ngày càng trở nên rõ ràng và nghiêm trọng”, TS Tạ Đình Thi nhấn mạnh.

Định hướng phát triển khoa học và công nghệ cho chuyển dịch năng lượng tại Việt Nam là một yếu tố quan trọng để thúc đẩy quá trình chuyển đổi từ năng lượng truyền thống sang năng lượng tái tạo và bền vững hơn. Chính sách phát triển khoa học và công nghệ cho chuyển dịch năng lượng cần một chiến lược toàn diện, bao gồm hỗ trợ tài chính, ưu đãi thuế, phát triển hạ tầng, đào tạo nguồn nhân lực, và nâng cao nhận thức cộng đồng. Sự cam kết mạnh mẽ từ Chính phủ, sự tham gia tích cực của các doanh nghiệp, viện nghiên cứu và hợp tác quốc tế là chìa khóa để đạt được mục tiêu chuyển dịch năng lượng bền vững và hiệu quả.

Các chuyên gia cho rằng, tỷ lệ công suất đặt năng lượng tái tạo, đặc biệt là điện gió và điện mặt trời trong hệ thống điện Việt Nam đã tăng nhanh trong các năm gần đây và tiếp tục được đẩy mạnh trong thời gian theo các mục tiêu được đề ra trong Quy hoạch Điện VIII. Sự gia tăng nhanh chóng các nguồn năng lượng tái tạo biến đổi đòi hỏi hệ thống điện cần có tính linh hoạt cao hơn. Ngoài các công nghệ truyền thống, hệ thống điện cần được đầu tư thêm các công nghệ mới để tăng cường tính linh hoạt hệ thống.

Hiện nay, chi phí sản xuất điện từ các nguồn tái tạo ngày càng cạnh tranh hơn, góp phần thúc đẩy chuyển dịch năng lượng toàn cầu. Theo dữ liệu từ Bloomberg New Energy Finance (Bloomberg NEF) - tổ chức nghiên cứu, tư vấn toàn cầu về lĩnh vực năng lượng sạch, chi phí sản xuất điện quy dẫn (LCOE - Levelized Cost of Electricity) của các nhà máy điện mới ở Việt Nam năm 2022 cho thấy xu hướng giảm đáng kể, đặc biệt là ở các nguồn năng lượng tái tạo như điện mặt trời và điện gió.

Cụ thể, chi phí phát điện quy dẫn của điện mặt trời tại Việt Nam đã giảm mạnh nhờ sự tiến bộ trong công nghệ và sự tăng trưởng của quy mô thị trường. Số liệu của BloombergNEF cho thấy, LCOE cho một nhà máy điện mặt trời ở mức 53-105 USD/MWh (theo giá thực tế năm 2022), khiến đây có thể trở thành nguồn phát điện quan trọng mới, rẻ và cạnh tranh nhất tại Việt Nam.

Tương tự, đối với các nhà máy điện gió, LCOE của điện gió cũng đã giảm đáng kể, ở mức 65-154 USD/MWh. Công nghệ turbine gió ngày càng hiệu quả, cùng với sự cải thiện trong khâu lắp đặt và bảo trì, đã giúp giảm chi phí tổng thể. Đặc biệt, điện gió ngoài khơi đang trở thành một lĩnh vực tiềm năng lớn với chi phí ngày càng hợp lý và khả năng sản xuất điện ổn định.

Bên cạnh đó, theo ông Philipp Munzinger, Giám đốc Chương trình Hỗ trợ năng lượng của Tổ chức Hợp tác quốc tế Đức (GIZ) tại Việt Nam, công nghệ sản xuất và lưu trữ điện mặt trời đang dẫn đầu thị trường công nghệ năng lượng tái tạo với quy mô ngày càng mở rộng, mang lại lợi ích cho nhà đầu tư cũng như góp phần bảo đảm an ninh năng lượng và ổn định lưới điện. Do vậy, công nghệ sản xuất và pin lưu trữ điện mặt trời cần có những chính sách để phát triển.

Đối với việc đầu tư vào công nghệ năng lượng, ông Munzinger cho rằng, Việt Nam nên dành ưu tiên hàng đầu vào điện mặt trời. Theo ông Munzinger, đổi mới công nghệ là động lực cho nhiều đổi mới hơn nữa trong ngành năng lượng. Những tiến bộ trong công nghệ pin, điện phân và các giải pháp năng lượng sạch đang tạo ra một hiệu ứng chuỗi, mở ra những khả năng mới trong giao thông vận tải, quy trình công nghiệp và sử dụng năng lượng trong các tòa nhà.

Những thay đổi này, cùng với sự phát triển của cơ sở hạ tầng và các nguyên lý khử carbon, điện khí hóa, đang thúc đẩy sự chuyển dịch năng lượng toàn cầu và định hình tương lai ngành năng lượng. Mặt khác, những đổi mới này lại thúc đẩy nhu cầu phát triển cơ sở hạ tầng mới như lưới điện thông minh, mạng lưới trạm sạc xe điện, hệ thống đường ống dẫn và kho lưu trữ hydrogen.

Để tận dụng nguồn năng lượng mặt trời có tiềm năng và tương lai phát triển trong thời gian tới, ông Markus Bissel, Giám đốc Dự án Đối tác năng lượng Việt Nam-Đức của GIZ cho rằng, Việt Nam nên đầu tư cho hydrogen và công nghệ PtX (Power-to-X), vì đây cũng là một nguồn năng lượng tiềm năng và phù hợp với điều kiện phát triển của Việt Nam. Hydrogen có thể được sử dụng trong ngành giao thông, vận tải, hoá chất và rất cần các cơ chế chính sách phát triển cũng như tạo điều kiện cho thị trường công nghệ PtX.

Ông Nguyễn Mai Dương - Cục trưởng Cục Đổi mới sáng tạo (Bộ Khoa học và Công nghệ) cho biết, để thúc đẩy công nghệ năng lượng tái tạo tại Việt Nam, cần sự hợp tác từ 3 phía là các cơ quan quản lý, các đơn vị nghiên cứu và doanh nghiệp, trong đó doanh nghiệp đóng vai trò quan trọng, đối tượng áp dụng các chính sách vào hoạt động sản xuất kinh doanh. Bên cạnh đó, ông Dương cũng nhấn mạnh đến sự hỗ trợ từ đối tác quốc tế trong việc chia sẻ kinh nghiệm chuyển dịch năng lượng nhằm giúp Việt Nam tăng cường năng lực nội địa về công nghệ để chuyển dịch năng lượng thành công.

Về phía Bộ Khoa học và Công nghệ, bộ đã ban hành Quyết định số 1217/QĐ-BKHCN ngày 8/7/2022 phê duyệt Chương trình Khoa học và Công nghệ cấp quốc gia giai đoạn đến năm 2023 “Nghiên cứu ứng dụng và phát triển công nghệ năng lượng” (Chương trình KC.05/21-30). Mục tiêu của chương trình nhằm ứng dụng và làm chủ các công nghệ, thiết bị tiên tiến trong thăm dò, khai thác, sản xuất và sử dụng hiệu quả các nguồn năng lượng sơ cấp, sạch, sinh học, tái tạo, góp phần giảm phát thải khí nhà kính.

Đồng thời, phát triển công nghệ, thiết bị tiên tiến nhằm nâng cao chất lượng, độ an toàn, tin cậy trong sản xuất, truyền tải, phân phối và sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả. Chương trình cũng đặt ra mục tiêu tiếp thu, ứng dụng, phát triển công nghệ lò phản ứng hạt nhân nghiên cứu và công nghệ bức xạ, đồng vị phóng xạ trong các ngành, lĩnh vực.

Để ngăn chặn thiết bị, công nghệ lạc hậu trong lĩnh vực năng lượng, Bộ Khoa học và Công nghệ đã trình Thủ tướng Chính phủ ký ban hành Quyết định số 14/2023/QĐ-TTg ngày 24/5/2023 ban hành Quyết định Danh mục và lộ trình phương tiện, thiết bị sử dụng năng lượng phải loại bỏ và các tổ máy phát điện hiệu suất thấp không được xây dựng mới.

Ngoài ra, để thực hiện mục tiêu bảo vệ môi trường, giảm phát thải khí nhà kính và đạt mức phát thải ròng bằng 0 tại Việt Nam, Bộ Khoa học và Công nghệ đã xây dựng các chương trình nghiên cứu khoa học và công nghệ trong các lĩnh vực năng lượng, môi trường…, trong đó có Chương trình khoa học và công nghệ cấp quốc gia giai đoạn 2023-2030 “Nghiên cứu khoa học và công nghệ phục vụ mục tiêu đạt phát thải ròng về 0 tại Việt Nam” (NETZero).

Thực hiện cam kết tại COP26 về đạt mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050, Việt Nam đã có những bước triển khai rất chủ động và tích cực ở các cấp độ khác nhau để đẩy nhanh quá trình chuyển đổi mô hình kinh tế từ nâu sang xanh, phát triển phát thải carbon thấp. Việc tiếp tục thống nhất nhận thức và hành động vì mục tiêu chung, tạo điều kiện thuận lợi cho quá trình chuyển đổi năng lượng thành công là điều cần phải làm để góp phần tiếp tục triển khai thực hiện các chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước trong lĩnh vực năng lượng, vừa thể hiện quyết tâm cùng với cộng đồng quốc tế giải quyết một trong những vấn đề cấp bách toàn cầu hiện nay, đó là vấn đề biến đổi khí hậu, bảo vệ môi trường.

Ngày xuất bản: 7/2025
Tổ chức thực hiện: NAM ĐÔNG
Nội dung: TRUNG HƯNG
Trình bày: THÙY LÂM
Ảnh: Báo Nhân Dân, TTXVN, Cổng thông tin điện tử Quốc hội