Vai trò của sáng kiến cộng đồng

Quá trình sản xuất, phân phối các hàng hóa, dịch vụ thuộc lĩnh vực văn hóa, có sự kết hợp giữa nghệ thuật, di sản với hoạt động kinh tế chính là những cấu phần quan trọng tạo nên diện mạo và sức sống của công nghiệp văn hóa. Trong sự vận hành đó không thể thiếu vai trò của cộng đồng - nơi mỗi cá nhân, tổ chức, doanh nghiệp đều đóng góp một phần trách nhiệm để tạo nên một hệ sinh thái văn hóa đa dạng, năng động. Trong mối quan hệ tương hỗ này, cộng đồng vừa đóng vai trò sáng tạo, sản xuất các sản phẩm văn hóa, vừa kiến tạo thị trường để lưu thông, tiêu dùng các sản phẩm đó, đóng góp vào sự phát triển kinh tế-xã hội.

Trong bối cảnh kinh tế thị trường, với những cơ chế, chính sách thông thoáng, vai trò của mỗi cá nhân trong cộng đồng càng có cơ hội được khẳng định, tỏa sáng. Mặt khác, do tính chất đặc thù của hoạt động văn hóa, sự tham gia, đóng góp của cộng đồng, thông qua những cá nhân tài năng, tâm huyết, dồi dào khả năng sáng tạo sẽ là ưu thế cạnh tranh vượt trội trong việc tạo ra các sản phẩm/dịch vụ văn hóa, từ đó tạo nên diện mạo, bản sắc văn hóa của một vùng đất. Hơn thế, các sáng kiến từ cộng đồng sẽ khơi nguồn sáng tạo, lan tỏa giá trị văn hóa trong đời sống hiện đại. Chính sự giao hòa giữa bản sắc văn hóa và hơi thở đương đại, giữa chiều sâu truyền thống và tinh thần đổi mới là yếu tố cốt lõi để công nghiệp văn hóa phát triển bền vững.

Chính sự giao hòa giữa bản sắc văn hóa và hơi thở đương đại, giữa chiều sâu truyền thống và tinh thần đổi mới là yếu tố cốt lõi để công nghiệp văn hóa phát triển bền vững.

Hà Nội có lợi thế là vùng đất “tinh hoa hội tụ”, với một cộng đồng yêu chuộng văn hóa, và đội ngũ đông đảo các nghệ nhân, cá nhân tài năng thuộc nhiều thế hệ. Đây là nguồn nhân lực dồi dào đóng góp vào các hoạt động văn hóa tại địa phương.

Thực tế những sáng kiến đa dạng của cộng đồng thời gian qua đã tạo động lực quan trọng góp phần bảo tồn bản sắc văn hóa, đồng thời thúc đẩy kinh tế sáng tạo phát triển. Như trong năm 2024, Lễ hội Áo dài Du lịch Hà Nội diễn ra tại Hoàng thành Thăng Long, chỉ trong 3 ngày (từ 4 -6/10), đã huy động sự tham gia của 150 đơn vị, quy mô 100 gian hàng, thu hút hơn 63.000 lượt khách. Trong khuôn khổ lễ hội, sự kiện Carnaval Áo dài "Phụ nữ Thủ đô hội nhập và phát triển” đã quy tụ 1.000 chị em phụ nữ tham gia trình diễn áo dài, truyền cảm hứng đến cộng đồng. Thông qua sự kiện, cùng với việc quảng bá áo dài như một di sản văn hóa phi vật thể, lan tỏa tình yêu áo dài và bản sắc Hà Nội, đồng thời tạo nên một không gian văn hóa sống động, vừa quảng bá các sản phẩm văn hóa mang giá trị kinh tế cao, vừa kích cầu du lịch hiệu quả.

Thêm một minh chứng khác về sức mạnh của cộng đồng trong việc phát triển công nghiệp văn hóa, đó là Lễ hội Thiết kế sáng tạo Hà Nội 2024, với chủ đề “Giao lộ sáng tạo”. Với hơn 110 hoạt động, từ trưng bày, triển lãm, tọa đàm đến các chương trình biểu diễn sân khấu, thời trang…, lễ hội kéo dài từ ngày 9-17/11/2024 đã thu hút gần 300 nghìn lượt người tham gia, tạo nên sự cộng hưởng đầy mầu sắc giữa di sản văn hóa và sáng tạo hiện đại.

Bà Phạm Thị Lan Anh, Trưởng phòng Quản lý di sản (Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội) cho biết: "Ý nghĩa của Lễ hội Thiết kế sáng tạo không chỉ nằm ở việc giới thiệu đến công chúng những hoạt động nghệ thuật, mà còn đưa nghệ thuật, sáng tạo đến gần hơn với tất cả mọi người. Từ đó, kích thích, nuôi dưỡng tinh thần sáng tạo của cộng đồng, nuôi dưỡng và tạo ra thị trường tiêu thụ các sản phẩm văn hóa-sáng tạo, hay nói cách khác, đó là nuôi dưỡng thị trường cho CNVH".

Bên cạnh việc tạo ra các sản phẩm văn hóa, sự tham gia của cộng đồng với các hoạt động văn hóa còn khơi dậy ý thức bảo tồn di sản và tinh thần sáng tạo. Từ những bức bích họa trên đường phố hay các khu tập thể, giàn cây xanh được chăm chút từ vật liệu tái chế, đến các triển lãm, biểu diễn nghệ thuật đường phố..., cộng đồng Hà Nội, từ những nghệ nhân cao niên đến thế hệ gen Z cùng nhau biến không gian đô thị thành một bảo tàng mở, nơi mỗi cá nhân góp phần định hình diện mạo văn hóa Thủ đô, tạo nên điểm đến hấp dẫn du khách.

Những nỗ lực này khẳng định vị thế của Hà Nội trong Mạng lưới Thành phố Sáng tạo UNESCO. Tuy nhiên, để phát huy tối đa tiềm năng, các sáng kiến cộng đồng rất cần có sự hỗ trợ từ các cơ chế quản trị hiệu quả và sự phối hợp chặt chẽ với chính quyền, cũng như các ngành chức năng. Đây cũng là những nhiệm vụ có tính cấp bách trong giai đoạn tới mà Hà Nội đang nỗ lực thực hiện.

Kiến tạo hệ sinh thái văn hóa năng động

Với khát vọng trở thành “thành phố sự kiện” tầm cỡ khu vực và quốc tế, những năm qua Hà Nội đã chủ động kiến tạo một hệ sinh thái văn hóa năng động thông qua các chính sách và hành động cụ thể. Phó Bí thư Thường trực Thành ủy Hà Nội Nguyễn Văn Phong khẳng định: “Nếu không có sự kiện tầm cỡ thì không thể có CNVH”.

Từ nhận thức rõ ràng về vai trò của CNVH trong kỷ nguyên mới, Hà Nội đang thể hiện vai trò tiên phong trong việc cụ thể hóa các chính sách thành hành động trên thực tế. Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội chủ động phối hợp với các hiệp hội, tổ chức phi lợi nhuận, cá nhân để tạo điều kiện trong việc tổ chức các lễ hội quy mô lớn, đồng thời hỗ trợ các sáng kiến cộng đồng thông qua cấp phép không gian, tài trợ và đào tạo.

Nếu không có sự kiện tầm cỡ thì không thể có công nghiệp văn hóa.
---------------
Đồng chí Nguyễn Văn Phong
_{Phó Bí thư Thường trực Thành ủy Hà Nội}

Thành phố cũng “mở đường”, tạo cơ chế cho tổ chức, doanh nghiệp tư nhân được tham gia cải tạo các di sản công nghiệp mang lại giá trị trong đời sống hiện đại, như Nhà máy In Công đoàn thành Complex 01, hay tu sửa lại nhà máy cũ ở ngõ 156, phố Phú Viên, phường Bồ Đề thành một không gian sáng tạo đa chức năng với tên mới là 282 Workshop. Đây là những điểm đến văn hóa ấn tượng, góp thêm vào bức tranh đa sắc của CNVH Thủ đô.

Tiến sĩ, kiến trúc sư Phan Đăng Sơn, Chủ tịch Hội Kiến trúc sư Việt Nam nhận định: “Với cách nhìn nhận từ lãnh đạo đến giới chuyên môn, cùng với mong muốn của cộng đồng, việc giữ lại nhà máy cũ và chuyển đổi thành các không gian sáng tạo là phù hợp xu thế quốc tế và tiến trình phát triển bền vững của Hà Nội”.

Bên cạnh đó, nhiều sản phẩm du lịch khai thác yếu tố văn hóa lịch sử ra đời từ sự chủ động của cơ quan chức năng cùng với việc huy động nguồn lực xã hội hóa tạo được tiếng vang như tour đêm “Đêm thiêng liêng” tại Nhà tù Hỏa Lò; “Ngọc Sơn - đêm huyền bí” tại đền Ngọc Sơn; “Tinh hoa đạo học” tại Văn Miếu-Quốc Tử Giám; “Giải mã Hoàng thành Thăng Long” tại Hoàng thành Thăng Long; “Chữ Tâm, chữ Tài” tại Bảo tàng Văn học Việt Nam… Không chỉ giới hạn các hoạt động văn hóa mang tính địa phương, vùng miền, Hà Nội còn tích cực hợp tác với các cơ quan chức năng, tổ chức quốc tế, tổ chức các sự kiện mang tầm cỡ quốc tế.

Tổ chức lần đầu vào năm 2010, với thông lệ hai năm một lần, đến nay Liên hoan Phim Hà Nội (Hanoi International Film Festival - Haniff) đã trở thành sự kiện thương hiệu của Thủ đô với sự hiện diện của các đoàn làm phim đến từ nhiều quốc gia, nhiều gương mặt nghệ sĩ nổi tiếng. Sự kiện không chỉ thuần túy là hoạt động chuyên môn trong lĩnh vực điện ảnh mà đã trở thành cầu nối quảng bá văn hóa Thủ đô nói riêng, văn hóa Việt Nam nói chung ra thế giới.

Tương tự, Liên hoan Âm nhạc Gió mùa - nơi hội tụ của các nghệ sĩ trong nước và quốc tế, tạo nên một lễ hội âm nhạc đầy mầu sắc, có tính kết nối cộng đồng, góp phần xây dựng hình ảnh của một thành phố năng động, sáng tạo, hội nhập quốc tế.

Mặc dù các sáng kiến cộng đồng đã mang lại sức sống mới cho CNVH Hà Nội, nhưng quá trình triển khai cũng đặt ra những khó khăn, thách thức. Hà Nội còn thiếu nguồn nhân lực sáng tạo chất lượng cao để đáp ứng yêu cầu phát triển trong thời gian tới.

Vẫn còn tình trạng thiếu đồng bộ trong phối hợp tổ chức sự kiện giữa chính quyền và doanh nghiệp, cá nhân, tổ chức. Không ít sự kiện còn gặp khó khăn trong việc tiếp cận không gian công cộng do các quy định về cấp phép và quản lý.

Bên cạnh đó, một số hoạt động, sự kiện văn hóa có biểu hiện thương mại hóa quá mức có thể làm mai một bản sắc văn hóa, đặc biệt trong các dự án nghệ thuật đường phố, khi lợi nhuận được ưu tiên hơn giá trị di sản, đòi hỏi cần được chấn chỉnh kịp thời.

Để từng bước tháo gỡ những vướng mắc kể trên, có nhiều yêu cầu đặt ra cần được giải quyết. Trước hết, thành phố cần đầu tư đào tạo nhân lực chất lượng cao, khơi dậy tiềm năng sáng tạo ở thế hệ trẻ, thông qua hợp tác giữa ngành chức năng, hiệp hội và tổ chức phi lợi nhuận. Các chương trình đào tạo quản trị văn hóa, như workshop về tổ chức sự kiện hoặc quản lý di sản, sẽ giúp các cá nhân và tổ chức, cộng đồng nâng cao năng lực.

Các sáng kiến phi lợi nhuận cần được xem xét mở rộng mức và điều kiện hỗ trợ, phù hợp với bối cảnh thực tế.

Đồng thời, việc thiết lập các diễn đàn đối thoại cởi mở giữa chính quyền và cộng đồng sẽ đảm bảo sự hài hòa lợi ích xã hội cũng như lợi ích của các đơn vị tổ chức. Các sáng kiến phi lợi nhuận cần được xem xét mở rộng mức và điều kiện hỗ trợ, phù hợp với bối cảnh thực tế.

Từ những việc làm thiết thực, cụ thể, sẽ không ngừng củng cố sự gắn bó, hợp tác giữa chính quyền và cộng đồng, hướng tới một nền công nghiệp văn hóa Thủ đô bứt phá trong kỷ nguyên mới.

Ngày xuất bản: 31/7/2025
Tổ chức thực hiện: Ngọc Thanh, Phong Điệp, Kiều Hương
Nội dung: Phong Điệp, Kiều Hương, Ngọc Liên, Xuân Bách
Trình bày: Ngọc Diệp
Ảnh: Duy Linh, Quang Thái

TẦM NHÌN CHIẾN LƯỢC, CHÍNH SÁCH ĐỘT PHÁ CHO CÔNG NGHIỆP VĂN HÓA THỦ ĐÔ
***