Tiến sĩ, Nhà báo, Thượng tá Đặng Huyền, nguyên Trưởng ban Kinh tế-Pháp luật, Báo Công an nhân dân - là một cây bút nổi bật từng ghi dấu tại Báo An ninh thế giới đầu những năm 2000 với các loạt bài về tội phạm mang góc nhìn nhân văn và sâu sắc. Chị đặc biệt dành nhiều tâm huyết cho việc phản ánh thân phận tử tù - những con người ở lằn ranh sống và chết, nơi cái giá của tội lỗi không chỉ là bản án nghiêm khắc mà còn là nỗi giày vò nhân tính.
Nhà báo Đặng Huyền (người ở giữa) trong một chuyến tác nghiệp ở trại giam của tỉnh Sơn La.
Nhà báo Đặng Huyền (người ở giữa) trong một chuyến tác nghiệp ở trại giam của tỉnh Sơn La.
Sinh nhật trong khu giam tử hình
Khi ấy, nhà báo Nguyễn Như Phong, Phó Tổng Biên tập Báo An ninh thế giới thường tổ chức nhiều loạt phóng sự, mỗi loạt chừng ba-bốn kỳ, chưa hết loạt này đã có một góc “bao diêm” giới thiệu loạt khác. Cái “góc bao diêm” có mấy chục chữ mà áp lực ghê lắm, giống như nghìn lời hối thúc, nhắc nhở.
Tôi được ông phân công triển khai loạt bài về cuộc sống của tử tù trong khu giam riêng ở Trại tạm giam Hà Nội - tên dân dã là “Hỏa Lò”. Tôi hiểu ngay từ lúc được giao việc, cho dù anh Phong không nói ra: sẽ phải làm sao sống được ở đó, ít nhất vài ngày thì mới có chuyện để mà viết ít nhất ba kỳ.
Thủ tục để được vào “trỏng” khá phức tạp. May là cuối cùng mọi thứ suôn sẻ. Cầm tờ công văn của tòa soạn có chữ ký phê duyệt đồng ý của Thiếu tướng Nguyễn Đức Nhanh - lúc đó đang là Giám đốc Công an thành phố Hà Nội, tôi lọ mọ vào Hỏa Lò từ đầu giờ sáng. Nhưng Trại hẹn, một tuần sau quay lại, để có thời gian hỏi ý kiến các tử tù xem họ có đồng ý gặp nhà báo hay không.
Sáng 31/3/2010, anh Như Phong lái xe chở tôi và phóng viên ảnh Trang Dũng vào Hỏa Lò. Lần đầu tiên trong đời, tôi đón sinh nhật ở... trong khu giam tử hình. Sau này mới biết, chúng tôi là những phóng viên đầu tiên có cơ hội được “sống” trong khu giam đặc biệt này.
Hà Nội năm đó tiết tháng 3 không còn lạnh. Ngoài đường, xống áo đã phong phanh. Nhưng khi tôi bước chân vào khu biệt giam thì bỗng nhiên, cảm giác ớn lạnh từ đâu xộc tới. Bốn cuộc trò chuyện với tử tù được thực hiện ngay trong khu giam tử hình, giữa bốn bề là song sắt lạnh lẽo và u buồn. Cuối tháng 3, hoa gạo trên đường ngoài cổng trại đã nở đỏ rực, còn ở trong này, dường như mùa đông chưa qua.
Tử tù hôm đó tôi gặp đều là người “quen”. Không phải vì họ là bạn bè hay dây mơ rễ má gì, mà quen vì đã từng gặp họ ở phiên tòa sơ thẩm hoặc ở Phòng Cảnh sát hình sự Hà Nội số 7 Thiền Quang, lúc họ bị bắt giam.
N.T.Đ cũng vậy. Khi Đ bị bắt, một điều tra viên đã gọi điện báo tin cho tôi. Anh bảo, Đ nghiện ma túy, cướp tài sản và giết người một cách dã man cũng vì ma túy. Nhưng cậu ấy là một đứa con hiếu thảo, một người cha tốt của hai cô con gái, lúc ấy vẫn còn chưa trưởng thành. Cha bị liệt, sáng nào Đ cũng cõng cha từ tầng ba xuống tầng một khu tập thể, dìu ông tập đi rồi lại cõng lên. Xong xuôi rồi mới đi chích ma túy. Hai đứa con gái không có mẹ sống cùng, Đ vừa làm cha lại vừa làm mẹ. Đ bị bắt cũng là lúc chỉ còn hai hôm nữa là khai giảng, một điều tra viên ở số 7 Thiền Quang đã cho bé lớn 500 nghìn đồng để hai đứa thêm vào mua sắm đồ dùng học tập cho năm học mới.
N.T.Đ kể chuyện đời mình, kể chuyện cuộc sống trong khu biệt giam. Nhưng nhiều nhất vẫn là chuyện về những đứa con.
N.T.Đ kể chuyện đời mình, kể chuyện cuộc sống trong khu biệt giam. Nhưng nhiều nhất vẫn là chuyện về những đứa con.
Như một sự tình cờ của số phận, ngày Đ gặp tôi cũng là ngày cưới của con gái lớn. Ngồi với tôi trong căn phòng nhỏ cách khu giam chỉ một hành lang hẹp, Đ khóc như mưa khi nói về hai đứa con mà số phận dường như đã ràng buộc chúng vào những đớn đau của cuộc đời cậu.
Tay Đ bị còng. Dù đang bị tạm giam, Đ vẫn thoáng ngần ngại khi phải để một phụ nữ mở chai nước Lavie cho uống, châm thuốc cho hút. Đ kể chuyện đời mình, kể chuyện cuộc sống trong khu biệt giam. Nhưng nhiều nhất vẫn là chuyện về những đứa con.
Và, Đ khóc. Tôi cũng khóc.
Sau này, khi bài viết lên khuôn, chị Như Lan, người đọc bản “bông” cuối trước ngày ra báo cũng nước mắt giàn giụa khi đọc những dòng cuối cùng của bài viết: “Rất nhiều nước mắt đã rơi trong cuộc trò chuyện này. Cửa buồng giam tử tù ở ngay phía sau lưng nơi Đ ngồi trò chuyện cùng tôi. Đ trở về phía đó và bảo rằng, ranh giới giữa sự sống và cái chết đối với những tử tù như Đ rất gần, chỉ là một buổi sáng thôi khi lệnh thi hành án được bắt đầu. Vì thế mà bây giờ, sám hối đã là quá muộn nhưng rất cần để được ra đi thanh thản”.
Cùng với Đ, tôi còn gặp thêm ba tử tù nữa. Những câu chuyện đời, buồn nhiều hơn vui, nuối tiếc, ân hận, dằn vặt nhiều hơn là trông mong, hy vọng.
Một ngày sống trọn vẹn ở nơi cuộc sống khác. Một ngày sinh nhật trọn vẹn ở nơi mà bốn bề, bên phải, bên trái, đằng trước, đằng sau, chỗ nào cũng là song sắt.
Sau này, theo lời nhờ cậy của Đ, tôi đã mấy lần định qua nhà để chuyển giúp một lời nhắn cho mẹ và các con cậu ấy, rằng Đ vẫn khỏe. Nhưng đắn đo mãi, tôi lại thôi, cho dù căn nhà ấy chỉ cách cơ quan tôi chừng 10 phút chạy xe máy. Tôi không muốn một lần nữa thấy nước mắt rơi trên gương mặt mà tôi chắc là rất buồn của người mẹ, của hai cô con gái mà cậu ấy đã yêu thương hết lòng.
Đ giờ đã về với đất.
Cuộc thi hành án diễn ra sau cuộc trò chuyện đó nhiều tháng. Hôm nghe tin, tôi chỉ biết cầu chúc cho linh hồn cậu ấy thanh thản. Những đoạn video quay toàn cảnh cuộc trò chuyện giữa tôi và Đ trong khu giam tử hình cũng mãi nằm lại, ở yên trong bộ nhớ máy tính của phóng viên ảnh Trang Dũng. Và, tôi tin rằng, một người biết sám hối như Đ sẽ thanh thản mà thôi...
Ở tận cùng nơi con đường đen tối
Tôi, với tư cách là một nhà báo, đã từng gặp N. Đ. N - thủ phạm của vụ án giết bạn gái rồi phi tang xác gây rúng động dư luận hồi ấy, từ lúc anh ta bị bắt giam tại Phòng Cảnh sát Hình sự, Công an thành phố Hà Nội cho đến những ngày chờ xét xử, rồi phiên tòa sơ thẩm và phúc thẩm.
N, đối diện tôi, trong tất cả những lần ấy, đều ở khoảng cách rất gần. Có những cuộc trò chuyện khá thoải mái, có những cuộc đong đầy nước mắt của N mà tôi tin, đó là những giọt nước mắt sám hối, dù đã quá muộn mằn.
N.Đ.N tại phiên toà xét xử.
N.Đ.N tại phiên toà xét xử.
Nhưng lần nào, cảm giác lạnh người vẫn xộc đến trong tôi. Nhất là khi tôi nhìn vào đôi bàn tay N, trắng trẻo lắm, thư sinh lắm mà sao có thể ra tay giết người một cách tàn độc đến vậy. Nhìn đôi bàn tay ấy, tôi luôn luôn bị ám ảnh bởi gương mặt trong sáng của L - cô gái bị hại của vụ án và gương mặt cứ sau mỗi diễn tiến của vụ án là lại trở nên hốc hác hơn của cha cô.
Dự cảm về cái chết đến với N ngay từ sau khi gây án. Trong cuộc trò chuyện cùng tôi, bốn tuần sau tại Trại tạm giam Hà Nội, trong nước mắt chứa chan, N nói: “Em đã làm đơn xin được lĩnh án tử hình rồi. Tội ác của em gây ra là quá lớn, bản thân em cũng không thể tha thứ được cho mình”.
Trong cuộc trò chuyện cùng nhà báo Đặng Huyền, bốn tuần sau tại Trại tạm giam Hà Nội, trong nước mắt chứa chan, N nói: “Em đã làm đơn xin được lĩnh án tử hình rồi. Tội ác của em gây ra là quá lớn, bản thân em cũng không thể tha thứ được cho mình”.
Trong cuộc trò chuyện cùng nhà báo Đặng Huyền, bốn tuần sau tại Trại tạm giam Hà Nội, trong nước mắt chứa chan, N nói: “Em đã làm đơn xin được lĩnh án tử hình rồi. Tội ác của em gây ra là quá lớn, bản thân em cũng không thể tha thứ được cho mình”.
Tôi, khoảnh khắc ấy, dù cái lạnh chạy dọc sống lưng nhưng vẫn tin vào những giọt nước mắt lăn dài, lấp lóa sau cặp kính cận trên gương mặt nom rất khôi ngô kia...
Sau gần bốn năm kể từ án mạng kinh hoàng ấy, 17 giờ 20 phút chiều 22/7/2014, tại Trại tạm giam Công an thành phố Hà Nội, N đã phải đi trả án bằng tiêm thuốc độc - một hình thức thi hành án tử hình mới được áp dụng, thay cho xử bắn trước đó.
Tử tù gặp mặt gia đình - những cuộc gặp chỉ toàn nước mắt.
Tử tù gặp mặt gia đình - những cuộc gặp chỉ toàn nước mắt.
Sáng hôm sau, theo nguyện vọng, gia đình N được đến làm thủ tục nhận lại xác con. Ở tận cùng con đường đen tối mà N đã sai lầm lựa chọn, lại vẫn là người mẹ - người đã mang nặng đẻ đau và nuôi N khôn lớn - đón N. Trái tim người mẹ, tôi nghĩ, đau đớn không chỉ trong khoảnh khắc ấy. Nhưng có lẽ, trong những tổn thương lâu dài và sâu sắc, bà sẽ tha thứ cho đứa con tội lỗi khi biết rằng, những sám hối cuối cùng, cho dù có muộn màng với N nhưng sẽ là bài học có ích cho những ai đứng ở ngưỡng cửa con đường phạm tội...
Trình bày: Kiều Giang
Ảnh: Hoàng Long-Trang Dũng
Built with Shorthand