Thành tựu đối ngoại góp phần thúc đẩy hợp tác, thu hút nguồn lực phục vụ phát triển

Năm 2023 để lại nhiều dấu ấn và thành tựu đối ngoại, ngoại giao rất đặc sắc mang đậm bản sắc cây tre Việt Nam. Hình ảnh một Việt Nam phát triển năng động, hấp dẫn đầu tư, là đối tác tin cậy nổi bật trên trường quốc tế, kiều bào tích cực đóng góp nguồn lực cho Tổ quốc. Thứ trưởng Ngoại giao, Chủ nhiệm Ủy ban Nhà nước về người Việt Nam ở nước ngoài Lê Thị Thu Hằng trao đổi với phóng viên Nhân Dân hằng tháng chung quanh vấn đề này.

Xin Thứ trưởng chia sẻ một số thành tựu nổi bật của ngành ngoại giao chủ động, sáng tạo thích ứng với tình hình mới, tận dụng thời cơ, huy động hiệu quả các nguồn lực bên ngoài góp phần phục hồi và phát triển kinh tế-xã hội?

Trong năm 2023, tình hình thế giới và khu vực tiếp tục diễn biến phức tạp, kinh tế toàn cầu đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức tác động rất lớn đến nền kinh tế Việt Nam vốn có độ mở cao, tỷ trọng xuất khẩu rất lớn. Trong bối cảnh đó, có thể nói là năm đối ngoại “được mùa”. Hoạt động đối ngoại được triển khai toàn diện, sôi động, hiệu quả, gặt hái được nhiều thành tựu và trở thành điểm sáng. Ta đã đón 28 lãnh đạo cấp cao các nước thăm Việt Nam, trong đó có các đối tác lớn và tiến hành 22 chuyến thăm của lãnh đạo chủ chốt ra nước ngoài. Ngoài ra phát sinh nhiều chuyến thăm của lãnh đạo các nước. Điều đó thể hiện sự quan tâm rất lớn của các nước với ta. Những hoạt động đối ngoại cấp cao này vừa tạo nền tảng, vừa là động lực để quan hệ của Việt Nam với các nước đi vào chiều sâu, ổn định và bền vững, thúc đẩy hợp tác trên tất cả các mặt.

Kết quả đi kèm các chuyến thăm cấp cao là hàng loạt văn kiện hợp tác giữa các Chính phủ, bộ, ngành, địa phương, doanh nghiệp, hiệp hội được ký kết, điển hình là 36 văn kiện hợp tác trong chuyến thăm của Tổng Bí thư, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình; 111 bản ghi nhớ hợp tác kinh doanh (MOU) trong chuyến thăm của Tổng thống Hàn Quốc Yoon Suk-yeol đến Việt Nam; hơn 30 văn kiện trong chuyến thăm Nhật Bản của Thủ tướng Phạm Minh Chính; nhiều khung khổ hợp tác mới qua kênh Nghị viện, giữa các địa phương được xác lập trong các chuyến thăm của Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ đến Bulgaria, Indonesia... Cùng với đó, nhiều diễn đàn, tọa đàm doanh nghiệp được tổ chức trong khuôn khổ các chuyến thăm mở ra cơ hội cho các doanh nghiệp, các địa phương tiếp cận thị trường, liên kết, hợp tác với các đối tác nước ngoài, có thêm nhiều hợp đồng xuất khẩu sản phẩm, mặt hàng mới.

 Những hoạt động ngoại giao kinh tế như trên còn góp phần để Việt Nam đa dạng hóa thị trường, tham gia sâu vào các chuỗi cung ứng và chuỗi cung cấp, thu hút nguồn lực có chất lượng, nhất là FDI chất lượng cao, ODA thế hệ mới. Thu hút FDI lập kỷ lục mới, đạt 36,6 tỷ USD và xuất, nhập khẩu đạt hơn 680 tỷ USD, nằm trong tốp 20 thế giới về quy mô thương mại. Nhiều lĩnh vực hợp tác mới được xác lập, thị trường lao động được mở rộng, góp phần giải quyết công ăn việc làm, tăng thu nhập, tăng lượng kiều hối từ người lao động chuyển về nước. Một số lĩnh vực ưu tiên của ta như chuyển đổi năng lượng, chuyển đổi số, chuyển đổi xanh cũng được thúc đẩy như việc xác lập Đối tác chiến lược Xanh với Đan Mạch, Đối tác chiến lược về tài chính xanh với Luxembourg.

Thành tựu ngoại giao văn hóa với việc bảo vệ thành công 4 hồ sơ (Đà Lạt - thành phố sáng tạo UNESCO về âm nhạc, Hội An - thành phố sáng tạo UNESCO về thủ công và nghệ thuật dân gian, Nghị quyết vinh danh Danh y Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác nhân dịp kỷ niệm 300 năm ngày sinh, Vịnh Hạ Long - Quần đảo Cát Bà - Di sản thiên nhiên thế giới UNESCO) để đưa di sản của các địa phương Việt Nam ra thế giới cũng là phương thức quảng bá hữu hiệu, qua đó kích cầu phát triển du lịch, lan tỏa “sức mạnh mềm”.

Tôi muốn nhấn mạnh là các nước đánh giá cao Việt Nam là đối tác nhiều sức hút và tin cậy bởi tiềm năng, môi trường chính trị ổn định, có chính sách, đường lối nhất quán và cam kết của lãnh đạo cấp cao nước ta. Có tin cậy, họ mới xúc tiến đầu tư, mở cửa thị trường cho hàng hóa của ta, thậm chí hợp tác trong những lĩnh vực quan trọng như công nghệ nguồn. Chỉ hơn một tháng sau cuộc làm việc với Thủ tướng Phạm Minh Chính tại Hoa Kỳ, ông John Neffeur, Chủ tịch Hiệp hội Công nghiệp bán dẫn Hoa Kỳ đã thăm Việt Nam lần thứ 2 và Chủ tịch Tập đoàn Nvidia Jensen Huang lần đầu tiên thăm Việt Nam để ký các thỏa thuận hợp tác với đối tác Việt Nam, đồng thời cho biết Nvidia sẽ sớm mở văn phòng tại Việt Nam; hay nhiều tập đoàn lớn của châu Âu đã đến Việt Nam cam kết hợp tác trong lĩnh vực chuyển đổi năng lượng, đổi mới sáng tạo, phát triển xanh...

Các cơ quan đại diện ngoại giao của Việt Nam ở nước ngoài chính là những “ăng-ten” nắm bắt thông tin từ sở tại, phân tích, đánh giá những xu thế phát triển mới; nghiên cứu cả kinh nghiệm thành công và chưa thành công của nước bạn, từ đó kiến nghị, tham mưu các nội hàm chính sách phù hợp cho ta. Việc nắm rõ nhu cầu, tiềm năng, thế mạnh trong và ngoài nước giúp phát huy hiệu quả vai trò cầu nối cho các địa phương, doanh nghiệp của Việt Nam và các đối tác. Minh chứng điển hình cho đóng góp hữu hiệu và “đúng vai”, tiên phong mở đường của Ngoại giao là chủ động nghiên cứu, kiến nghị Chính phủ chính sách và thúc đẩy mạnh mẽ, tạo điều kiện cho nhiều doanh nghiệp Việt Nam thâm nhập thị trường Halal đồng thời đáp ứng nhu cầu của các nước đa dạng hóa nguồn cung sản phẩm này. Bộ Ngoại giao đã phối hợp với Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn và các cơ quan đại diện Việt Nam ở Trung Đông tổ chức nhiều hội thảo, hội nghị, các hoạt động xúc tiến đầu tư, quảng bá.

Năm 2024 đánh dấu 20 năm ra đời Nghị quyết số 36-NQ/TW của Bộ Chính trị về công tác đối với người Việt Nam ở nước ngoài. Niềm tin được củng cố và tăng cường, kiều bào đang ngày càng chủ động và tích cực đóng góp nguồn lực cho Tổ quốc. Thứ trưởng có thể nói rõ hơn về điều này qua các kết quả cụ thể?

Nghị quyết 36 là văn kiện chính trị đầu tiên ở cấp cao nhất về công tác người Việt Nam ở nước ngoài, xác định cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài là bộ phận không thể tách rời của cộng đồng dân tộc Việt Nam. Qua 20 năm triển khai, công tác về người Việt Nam ở nước ngoài đã có nhiều đột phá trong các hoạt động đại đoàn kết, hòa hợp dân tộc, vận động, huy động thu hút nguồn lực thiết thực, hiệu quả cho sự nghiệp bảo vệ đất nước, phát triển và hội nhập. Tiếp sau Nghị quyết 36, Bộ Chính trị đã ban hành Chỉ thị 45-CT/TW và Kết luận số 12-KL/TW chỉ đạo về công tác người Việt Nam ở nước ngoài để phù hợp trong tình hình mới.

Trong các chuyến công du nước ngoài, lãnh đạo cấp cao có cuộc gặp, tiếp xúc với kiều bào, thậm chí đến tận nhà riêng thăm hỏi, thể hiện sự quan tâm, chăm lo, khẳng định Đảng, Nhà nước tạo điều kiện thuận lợi cho kiều bào về nước làm ăn, sinh sống, lắng nghe ý kiến và đánh giá cao đóng góp của bà con cho quê hương, đất nước. Bà con cũng có dịp trực tiếp chia sẻ tâm tư, nguyện vọng và kiến nghị đề xuất với lãnh đạo Đảng, Nhà nước, Chính phủ và Quốc hội.

Đến nay, kiều bào đã đầu tư hơn 420 dự án FDI tại 42/63 tỉnh, thành phố ở Việt Nam với tổng số vốn đăng ký 1,722 tỷ USD, tập trung vào công nghiệp chế biến chế tạo, thương mại, du lịch, xây dựng, bất động sản, sản xuất hàng xuất khẩu, nuôi trồng, chế biến, công nghệ phần mềm... Nhiều dự án lớn góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế-xã hội, tạo việc làm và tăng nguồn thu từ thuế cho ngân sách nhà nước. Không ít doanh nhân người Việt Nam ở nước ngoài đầu tư ban đầu từ một lĩnh vực như sản xuất hay kinh doanh, dần dần đã mở rộng sang nhiều lĩnh vực khác, thành công và thành danh ở trong nước.

Với ưu thế thông hiểu thị trường hai bên, cùng tố chất nhạy bén, linh hoạt, doanh nhân kiều bào tích cực hiến kế, tư vấn phát triển kinh tế, tìm đầu mối cung cấp hàng ở trong nước ra nước ngoài, ưu tiên nhập khẩu, phân phối sản phẩm, hàng hóa từ Việt Nam. Nhờ đẩy mạnh kết nối giao thương, mạng lưới phân phối và tiêu thụ hàng Việt ở nhiều nước không ngừng được mở rộng. Tại một số khu chợ và siêu thị, trung tâm kinh doanh của người Việt ở các nước Đông Âu, Nga, Đức, có đến 90% các mặt hàng đến từ Việt Nam như nông sản, thủy sản, các sản phẩm may mặc, giày da...

Con số ấn tượng là lượng kiều hối từ năm 1993 đến 2023 khoảng hơn 200 tỷ USD, gần bằng nguồn vốn FDI đã giải ngân trong cùng kỳ. So với các nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức (ODA), đầu tư gián tiếp nước ngoài (FII) thì kiều hối vào Việt Nam luôn có giá trị lớn hơn và tính ổn định cao hơn, góp phần cải thiện cán cân thanh toán, ổn định kinh tế vĩ mô, giúp nhiều hộ gia đình thoát nghèo, nâng cao chất lượng cuộc sống.

Không chỉ tích cực tham gia các chương trình từ thiện, nhân đạo, mỗi khi trong nước gặp khó khăn như dịch bệnh, thiên tai, bão lụt, cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài kịp thời vận động quyên góp, hỗ trợ. Càng trong hoạn nạn, tinh thần “tương thân tương ái” càng lan tỏa. Trong đại dịch Covid-19, kiều bào ủng hộ 80 tỷ đồngcùng lượng lớn trang thiết bị y tế, chia sẻ, đóng góp sức người, sức của đồng hành cùng Chính phủ và nhân dân trong nước phòng chống dịch, chưa kể nhiều trường hợp trao tặng trực tiếp đến các địa phương hay người dân những món quà thấm đượm ân tình.

Bên cạnh đó, đóng góp về trí lực và tài lực cũng quan trọng không kém, thưa Thứ trưởng?

Tôi cho rằng, đóng góp nguồn lực kinh tế rất quan trọng, nhưng trí lực và tài lực còn quý giá hơn, nhất là trong bối cảnh khoa học, công nghệ, trí tuệ ngày càng đóng vai trò then chốt đối với phát triển và sức mạnh mỗi quốc gia.

Cộng đồng trí thức người Việt Nam ở nước ngoài khoảng gần 600.000 người, trong đó nhiều người làm việc ở trung tâm nghiên cứu khoa học, tập đoàn lớn, trong các lĩnh vực mũi nhọn, khoa học hiện đại. Mỗi năm có khoảng 300-500 lượt trí thức người Việt Nam ở nước ngoài về nước, bằng kiến thức và kinh nghiệm thực tiễn tham mưu, tư vấn, đóng góp cho Chính phủ và các địa phương về xây dựng chính sách, các vấn đề kiến thiết, phát triển đất nước bền vững, như năng lượng sạch, công nghệ cao, kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, bảo vệ môi trường, chuyển đổi số, xây dựng chính quyền điện tử... Xuất phát từ tấm lòng luôn hướng về Tổ quốc, các ý kiến tham gia, hiến kế tâm huyết, thẳng thắn, chất lượng, phù hợp xu thế phát triển.

Nhiều chuyên gia đã về nước sinh sống, tham gia giảng dạy, nghiên cứu, đào tạo nguồn nhân lực trình độ cao, huy động các nguồn lực quốc tế, giúp chuyển giao kiến thức, tiến bộ khoa học-kỹ thuật mới, có những dự án lâu dài, mang tính nền tảng góp phần nâng cao năng lực nội sinh về khoa học, công nghệ cho đất nước. Tiêu biểu là Giáo sư Trần Thanh Vân (kiều bào Pháp) xây dựng Trung tâm Quốc tế Khoa học và Giáo dục liên ngành tại Quy Nhơn (Bình Định) để ươm mầm thế hệ tài năng trẻ trong nước, hơn 20 năm phối hợp tổ chức chương trình “Gặp gỡ Việt Nam” giao lưu, trao đổi giữa những nhà khoa học tên tuổi của thế giới với các nhà khoa học trẻ Việt Nam.

Tuy nhiên, tôi cho rằng tiềm năng to lớn của trí thức kiều bào chưa được phát huy tối đa, việc thu hút, trọng dụng chưa thật sự tạo bước đột phá cả về số lượng, chất lượng và hiệu quả. Có thể do chính sách đãi ngộ chưa phù hợp, môi trường làm việc thiếu hấp dẫn, điều kiện cơ sở vật chất, trang thiết bị cho nghiên cứu khoa học và môi trường học thuật chuyên nghiệp còn hạn chế. Khác biệt về thể chế, rào cản ngôn ngữ, nhận thức không tương đồng về chuyên môn sâu cũng gây tâm lý e dè cho kiều bào khi về nước hợp tác.

Vai trò kết nối, khơi thông nguồn lực đã được phát huy ra sao và cần đổi mới, sáng tạo, đa dạng hoạt động đồng thời tháo gỡ vướng mắc, bất cập thế nào để tạo thuận lợi hơn cho kiều bào chung tay góp sức dựng xây đất nước hùng cường, thịnh vượng?

Nhờ tăng cường hoạt động gặp gỡ, giao lưu, trao đổi, nguồn lực chất xám của kiều bào càng được phát huy mạnh mẽ. Ủy ban Nhà nước về người Việt Nam ở nước ngoài, các cơ quan, địa phương đã tích cực rà soát, kiến nghị sửa đổi chính sách liên quan đến người Việt Nam ở nước ngoài, thường xuyên tổ chức tọa đàm, hội thảo, hội nghị chuyên đề tiếp thu ý kiến đóng góp, các diễn đàn, chương trình xúc tiến thương mại, đầu tư, kết nối; nắm bắt tâm tư, nguyện vọng, giải đáp, hỗ trợ tháo gỡ vướng mắc của cộng đồng trí thức, doanh nhân người Việt Nam ở nước ngoài. Chúng tôi dự định sẽ cùng với các cơ quan tổ chức trong nước xây dựng kênh thông tin, tư vấn pháp luật hỗ trợ kiều bào. Cùng với đó, các chương trình thường niên như Giỗ Tổ Hùng Vương, Xuân quê hương, Đoàn kiều bào đi thăm Trường Sa và nhà giàn DK1... đã tăng cường sự gắn kết, thấu hiểu, tình cảm của bà con với quê cha đất Tổ.

Chủ tịch nước Võ Văn Thưởng từng chia sẻ trong một lần gặp gỡ bà con kiều bào là người Việt ở đâu cũng có thể đóng góp được, miễn là có ích cho đất nước. Chủ tịch nước cũng chia sẻ tâm tư của bà con về việc được tạo điều kiện, có chính sách ưu đãi hơn khi về nước. Đòi hỏi đặt ra từ thực tiễn là rà soát, sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện các chính sách, pháp luật, tạo điều kiện cho người Việt Nam ở nước ngoài. Vấn đề nhập và trở lại quốc tịch Việt Nam là nguyện vọng hàng đầu, có ý nghĩa rất quan trọng gắn kết kiều bào với trong nước cần được xem xét giải quyết thỏa đáng, tiếp tục thúc đẩy việc sửa đổi các luật liên quan đến quyền lợi thiết thân của kiều bào như xuất, nhập cảnh, cư trú, đất đai, nhà ở, kinh doanh bất động sản, đầu tư... theo hướng cởi mở, thuận lợi hơn, phù hợp với quy định và hài hòa với người dân trong nước.

Tôi cho rằng, để trọng dụng và khuyến khích người Việt Nam ở nước ngoài cống hiến, cần cải thiện môi trường đầu tư, kinh doanh, cải cách thủ tục hành chính, nhằm tạo môi trường, sân chơi bình đẳng, thuận lợi, minh bạch, phù hợp với thông lệ quốc tế cho doanh nghiệp kiều bào như các thành phần kinh tế khác. Có chính sách để đầu tư, kiều hối đi vào những lĩnh vực, khu vực, dự án ưu tiên, ưu đãi về thuế thu nhập, sở hữu nhà tại Việt Nam; quy định về công nhận bằng cấp lẫn nhau, cũng như tạo cơ hội phát triển, thăng tiến đối với các chuyên gia, trí thức có trình độ chuyên môn cao. Chú trọng tạo dựng môi trường làm việc, nghiên cứu khoa học thật sự chuyên nghiệp, hiện đại, ngang tầm để chiêu mộ nhân tài. Nâng cao hiệu quả các cơ chế trao đổi thông tin, hợp tác linh hoạt để nhà khoa học, trí thức, chuyên gia người Việt Nam ở nước ngoài có thể tham gia đóng góp cả trực tiếp và từ xa; hoàn thiện cơ chế tiếp nhận, xử lý phản hồi, vận dụng và phát huy hiệu quả các sáng kiến, ý kiến đóng góp; tạo điều kiện việc làm, khởi nghiệp cho kiều bào trẻ, sinh viên, lao động Việt Nam ở nước ngoài sau khi trở về.

Còn đối với lớp Việt kiều trẻ, có gì để kết nối họ với đất nước?

Thực tế là đội ngũ trí thức người Việt Nam ở nước ngoài tiếp tục gia tăng và ngày càng khẳng định vị thế trong môi trường tri thức toàn cầu, trong đó thế hệ trẻ với tư duy sáng tạo đang ngày càng lớn mạnh, trong đó có nhiều em sinh ra lớn lên ở nước ngoài, không bị ảnh hưởng bởi quá khứ. Muốn thu hút lớp người trẻ, cần tăng cường gắn kết các em với quê hương, bồi đắp lòng yêu nước, suy tôn tự hào dân tộc mà trước hết là duy trì gốc văn hóa, bảo tồn truyền thống dân tộc. Tiếng Việt cũng là yếu tố đặc biệt quan trọng.

 Với tinh thần đó, Đề án Ngày Tôn vinh tiếng Việt trong cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài giai đoạn 2023-2030 ra đời đã cụ thể hóa các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước bằng các nhóm giải pháp thực hiện, qua đó củng cố khối đại đoàn kết, gìn giữ và phát huy các giá trị cao đẹp của ngôn ngữ và bản sắc văn hóa dân tộc nói chung, của tiếng Việt nói riêng. Nhiều hoạt động phong phú, sinh động được tổ chức như tập huấn nghiệp vụ giảng dạy tiếng Việt; xây dựng thí điểm tủ sách tiếng Việt và cung cấp sách phục vụ cộng đồng, cuộc thi Tìm kiếm Sứ giả tiếng Việt, Chương trình Gala Tiếng Việt thân thương...; phong trào dạy tiếng Việt ngày càng lan tỏa sâu rộng.

Bước khởi đầu thuận lợi trong năm 2023 - năm đầu triển khai đã đặt nền móng cho những năm tiếp theo. Tuy nhiên, Đề án có tính định hướng, tạo khung khổ pháp lý hỗ trợ, khích lệ, việc giữ gìn tiếng Việt, văn hóa dân tộc trước hết phải xuất phát từ chính gia đình, mới đến cộng đồng và lan tỏa ra toàn xã hội. Tôi thật sự mong mỏi mỗi kiều bào, mỗi gia đình Việt ở nước ngoài ý thức được tầm quan trọng và tích cực hưởng ứng để duy trì ngôn ngữ mẹ đẻ, văn hóa, phong tục, truyền thống dân tộc.

 Trân trọng cảm ơn Thứ trưởng!

Thực hiện :
Tuấn Anh
Trình bày mỹ thuật :
Duy Thanh
Ảnh :
UBNV, Nguyễn Hồng