Cuba sâu đậm nghĩa tình... Lòng tôi nhớ mãi đinh ninh suốt đời…

Đó là hai câu trong bài thơ "Phần đời khó quên" mà nhà ngoại giao Nguyễn Văn Thọ sáng tác năm 2017, nhân kỷ niệm 50 năm ngày đầu tiên ông đặt chân đến Cuba. Ông chậm rãi đọc, từng lời thơ như thấm đẫm hoài niệm, mở ra cuộc trò chuyện về ký ức gắn bó với Cuba.

Theo lời ông Thọ, suốt quãng thời gian theo học tại Viện Quan hệ Quốc tế Moskva (Liên Xô), chuyên ngành Mỹ Latin, ông đã đọc và được nghe nhiều về cuộc cách mạng Cuba, cũng như về tình cảm thủy chung mà nhân dân hai nước Việt Nam và Cuba dành cho nhau trong những năm tháng gian khó. Từ những trang sách và câu chuyện ấy, ông đã sớm dành cho Cuba một thiện cảm đặc biệt, khởi đầu cho mối duyên gắn bó về sau.

Tháng 8/1965, ông Thọ về công tác tại Bộ Ngoại giao, chuyên trách về Cuba và Mỹ Latin. Sau đó, ông được cử sang La Habana để học tiếng Tây Ban Nha. Trong tâm trí ông, hành trình tới La Habana cùng đoàn 300 lưu học sinh Việt Nam trên tàu thủy Gruzia của Liên Xô vào tháng 8/1967 vẫn còn nguyên vẹn, rõ nét:

"Năm mươi năm đã trôi qua… Tàu Liên Xô chở chúng ta cập bờ… Mỗi lần nhớ về hành trình tới Cuba, tôi lại thầm đọc đôi câu thơ ấy. Khi đó, tôi được Bộ Đại học và Trung học chuyên nghiệp giao nhiệm vụ làm phiên dịch tiếng Nga cho đoàn 300 lưu học sinh Việt Nam trên tàu thủy Liên Xô Gruzia. Tôi vẫn không thể nào quên 16 ngày đêm lênh đênh trên biển, từ cảng Kaliningrad đến cảng La Habana. Với tôi, đó vừa là vinh dự, vừa là niềm vui, mở ra bước ngoặt quan trọng trong cuộc đời".

Cuba chắp mối tơ hồng... Gieo duyên thắm đượm, một lòng bên nhau

Cuộc trò chuyện giữa chúng tôi giống như một buổi đối thoại đầy chất thơ, với mỗi phần ký ức được ông Thọ kể lại một cách mượt mà, uyển chuyển, đôi khi còn pha chút hóm hỉnh. Ông tâm sự rằng ông không chỉ yêu mến mà còn mang ơn Cuba, bởi nơi đây đã nối duyên cho ông với bà Phạm Thị Nam, khi ấy là sinh viên khoa tiếng Anh, Đại học La Habana (khóa 1968 - 1972).

Gương mặt ông rạng rỡ khi nhắc đến người bạn đời đã đồng hành suốt bao năm qua. Sau khi tốt nghiệp, bà Nam được ở lại thực tập một năm tại Đài Phát thanh La Habana, rồi trở về nước công tác tại Đài Tiếng nói Việt Nam. Cuba chính là “sợi tơ hồng” xe duyên, nơi chứng kiến tình yêu của họ nảy mầm, đơm hoa kết trái.

Ngày ấy, họ đã có những kỷ niệm khó phai ở một nơi tuy cách xa Việt Nam về địa lý nhưng lại vô cùng gần gũi trong tim. Trời Cuba chan hòa ánh nắng, biển rì rào sóng vỗ, bạn bè thì nồng hậu, tất cả hòa cùng những khoảnh khắc lặng lẽ và riêng tư, dệt nên một miền nhớ đậm chất thơ.

Ông Thọ luôn biết ơn Cuba, bởi nơi đây không chỉ mang lại cho ông kiến thức chuyên môn mà còn bồi đắp những giá trị về lòng thủy chung, sự đồng điệu và sẻ chia – những điều đã trở thành nền tảng vững bền cho tình yêu. Sau này, con trai và con dâu của ông cũng học tập và nên duyên vợ chồng tại Cuba. Trong những cuộc sum họp gia đình, họ thường ôn lại những ngày sống, học tập và làm việc tại đất nước anh em thân thiết ấy.

Ông Thọ hóm hỉnh đọc đôi câu thơ trong lúc tìm lại những bức ảnh gia đình chụp từ rất lâu: "Con trai cũng ở Cuba. Cả con dâu nữa, thành ra bốn người…". Ông xúc động bày tỏ: "Cuba không chỉ là ký ức của riêng tôi, mà còn là sợi dây kết nối tâm hồn, tạo nên một gia đình với những thế hệ gắn bó và yêu mến Cuba."

Lắng nghe câu chuyện của ông bà, tôi hiểu rằng quãng đời ở Cuba đã để lại biết bao kỷ niệm đủ để lắng đọng thành thơ. Dù giờ đây ở cách xa “quê hương thứ hai” nửa vòng trái đất, nhưng trong trái tim họ, Cuba vẫn luôn hiện hữu. Những năm tháng ấy, vì thế, ông Thọ đã nâng niu gửi vào thơ và đặt tên bằng một cụm từ giản dị mà sâu sắc: "Phần đời khó quên".

Nay về nghỉ dưỡng tuổi già… Làm thơ để nhớ Cuba một thời

Từ khi nghỉ hưu năm 1999, ông Thọ luôn tích cực tham gia các hoạt động giao lưu, đoàn kết giữa Việt Nam và Cuba. Say mê làm thơ, ông còn là Tổ trưởng Tổ thơ Câu lạc bộ Hưu trí Bộ Ngoại giao. Ông luôn mong muốn những vần thơ của mình sẽ là món quà tinh thần dành tặng bạn bè Cuba ở Việt Nam, góp phần nhỏ bé giúp thế hệ trẻ hai nước thêm hiểu và trân trọng mối quan hệ hữu nghị đặc biệt, thủy chung và trong sáng giữa hai dân tộc.

Năm 2022, ông được nhận Bằng khen của Bộ trưởng Bộ Ngoại giao vì có thành tích xuất sắc trong hoạt động của Câu lạc bộ Hưu trí, góp phần nâng cao đời sống tinh thần cho cán bộ hưu trí ngành ngoại giao. Cầm trên tay một tập thơ sáng tác trong những năm tháng nghỉ hưu, ông xúc động chia sẻ:

"Khi ở Cuba, tôi từng viết một số bài văn vần lục bát. Tuy nhiên, lúc đó tôi bận công tác nên không có nhiều thời gian dành cho thơ. Sau khi về hưu, tôi tham gia Hội Hữu nghị Việt Nam–Cuba. Trong những dịp kỷ niệm quan trọng của quan hệ hai nước, tôi làm thơ để thể hiện tình cảm, lòng biết ơn sâu sắc đối với lãnh đạo và nhân dân Cuba."

Đặc biệt, ông còn viết nhiều bài thơ tưởng nhớ lãnh tụ Fidel Castro như: "Mừng sinh nhật Chủ tịch Fidel Castro tròn 90 tuổi", "Fidel ngời sáng tấm gương", "Về Quảng Trị nhớ Fidel" và "Vô cùng thương tiếc Fidel kính yêu!". Trong bài thơ "Việt Nam – Cuba", ông đã gợi lại câu nói bất hủ của Fidel Castro: "Vì Việt Nam, Cuba sẵn sàng hiến dâng cả máu của mình!"

Bao năm chống Mỹ gian nan
Cuba ủng hộ Việt Nam nhiệt tình
Như anh em một gia đình
Sẵn sàng hiến cả máu mình quản chi...

Dù sáng tác nhiều, nhưng "nhà ngoại giao làm thơ" vẫn luôn giữ sự khiêm nhường đáng quý. Ông nói, miệng nở nụ cười hiền hậu:

"Thơ của tôi chỉ là những bài vần văn giản dị, chân thành, góp phần ca ngợi tình cảm gắn bó giữa nhân dân hai nước Việt Nam và Cuba. Tôi thường sáng tác bằng tiếng Việt, sau đó tự chuyển ngữ sang tiếng Tây Ban Nha. Các đồng chí Cuba rất thích và tôi rất vui vì có thể đóng góp một phần nhỏ bé vào việc tuyên truyền về mối quan hệ hữu nghị truyền thống giữa hai dân tộc."

Đặc biệt, ông nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tuyên truyền tới thế hệ trẻ hai nước về mối quan hệ Việt Nam–Cuba. Ông đánh giá cao việc Báo Granma, cơ quan ngôn luận của Đảng Cộng sản Cuba, và Báo Nhân Dân, cơ quan ngôn luận của Đảng Cộng sản Việt Nam, phối hợp ra mắt chuyên trang đặc biệt nhân dịp kỷ niệm 65 năm thiết lập quan hệ ngoại giao giữa hai nước, với nhiều hình ảnh và tư liệu quý về tình đoàn kết gắn bó giữa hai dân tộc.

Ông Thọ tự hào nhắc lại kỷ niệm lần được tháp tùng Tổng Biên tập báo Granma, ông Frank Agüero Gómez, sang thăm và làm việc tại Việt Nam vào năm 1999. Ông rất vui khi biết rằng hai tờ báo Đảng vẫn duy trì hợp tác tốt đẹp và tiếp tục góp phần vun đắp mối quan hệ đặc biệt giữa Việt Nam và Cuba, để nhân dân hai nước luôn dõi theo nhau, thấu hiểu và cùng nhau gìn giữ tình hữu nghị thủy chung, trong sáng, hiếm có trong quan hệ quốc tế.

"Thật vinh dự và tự hào khi được chia sẻ những ký ức về Cuba tới bạn đọc của Báo Nhân Dân. Đây là cơ hội quý báu để cá nhân tôi, cũng như nhiều thế hệ từng học tập, công tác tại Cuba, được bày tỏ lòng biết ơn và tình cảm sâu sắc đối với lãnh đạo và nhân dân Cuba anh em."