30 năm kỳ tích “mở rộng” bầu trời

Sau quá trình đấu tranh ngoại giao khôn khéo, bền bỉ, ngày 7/12/1994, Tổ chức Hàng không dân dụng quốc tế (ICAO) đã quyết định giao quyền điều hành FIR Hồ Chí Minh cho nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

Đây là sự kiện đặc biệt quan trọng đối với ngành hàng không dân dụng Việt Nam cũng như Tổng công ty Quản lý bay Việt Nam (VATM), đánh dấu sự trưởng thành và phát triển vượt bậc của công tác quản lý bay dân dụng Việt Nam.

“Cuộc chiến” cân não trên bàn đàm phán

Vùng thông báo bay (FIR) là vùng trời có kích thước xác định mà ICAO giao cho các quốc gia thành viên chịu trách nhiệm trước cộng đồng hàng không dân dụng quốc tế để cung cấp các dịch vụ bảo đảm hoạt động bay. Trước giải phóng, FIR Hồ Chí Minh gọi là FIR Sài Gòn, được thiết lập năm 1959, diện tích khoảng 918.000 km2.

Ngày 28/4/1975, dự đoán chính quyền Sài Gòn thất thủ, ICAO đã chia FIR Sài Gòn thành 3 vùng trách nhiệm tạm thời, giao cho Bangkok, Singapore và Hong Kong (Vương quốc Anh) điều hành; phần còn lại do Trung tâm Kiểm soát đường dài Hồ Chí Minh đảm nhiệm.

Anh hùng Lao động Trần Xuân Mùi, nguyên Tổng Giám đốc Trung tâm Quản lý bay dân dụng Việt Nam (VATM ngày nay) nhớ lại: Ðể giành lại FIR Hồ Chí Minh, ngành hàng không buộc phải đầu tư hệ thống radar hiện đại, nhưng vấp ngay vấn đề đầu tiên:

Tiền đâu? Phó Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng Võ Văn Kiệt lúc đó đã lập tức phê duyệt cho ngành hàng không được giữ lại toàn bộ số tiền thu phí các chuyến bay quá cảnh trong 3 năm (tổng cộng hơn 8 triệu USD) đầu tư xây dựng 2 trung tâm ở Thành phố Hồ Chí Minh và Hà Nội, chuyển điều hành bay từ phương thức cổ điển sang hiện đại (nói và nghe qua vệ tinh).

Với kinh nghiệm gần 40 năm là phi công, ông Trần Xuân Mùi hiểu rằng, phải đầu tư hệ thống radar hiện đại, điều hành bay bằng phương pháp “nói-nghe-giám sát”, Việt Nam mới đủ điều kiện bảo đảm bay an toàn. Ông Mùi và lãnh đạo Trung tâm Quản lý bay Việt Nam mạnh dạn đề xuất đầu tư 5 tổ hợp radar giám sát hiện đại nhất thế giới lúc bấy giờ, tổng mức gần 40 triệu USD của hãng Thomson CSF (Cộng hòa Pháp). Đây là quyết định có tầm nhìn xa, rất sáng suốt và mang tính chất chiến lược. Đến nay, các tổ hợp radar hàng không dân dụng đầu tiên này “sau 30 năm vẫn chạy tốt”, luôn cần mẫn phục vụ các chuyến bay trong 2 FIR Hồ Chí Minh và Hà Nội.

Ngày 19/4/1993, ICAO mở Hội nghị RAN-3 tại Bangkok (Thái Lan), có 40 đoàn đại biểu đại diện các quốc gia, vùng lãnh thổ và 6 tổ chức quốc tế tham dự, họp liên tục trong 19 ngày.

Ðoàn Việt Nam gồm 18 chuyên gia dày dạn kinh nghiệm chuyên môn và ngoại giao, do Cục trưởng Hàng không dân dụng Việt Nam Nguyễn Hồng Nhị làm Trưởng đoàn. Hội nghị RAN-3 được xác định là thời điểm chín muồi để Việt Nam giành lại quyền điều hành FIR Hồ Chí Minh. Hội nghị này được coi là một trong những cuộc đấu tranh ngoại giao cam go nhất trong lịch sử ngành hàng không Việt Nam.

Phát biểu tại hội nghị, Cục trưởng Nguyễn Hồng Nhị khẳng định: “Giờ đây, Việt Nam có đầy đủ các yếu tố về kỹ thuật và nhân lực để làm tròn trọng trách quản lý FIR Hồ Chí Minh một cách hữu hiệu. Vì vậy, Việt Nam đề nghị ICAO xem xét, hủy bỏ kế hoạch dàn xếp tạm thời tháng 4/1975 trong FIR Hồ Chí Minh để tạo điều kiện cho Việt Nam gánh vác phần trọng trách của mình với cộng đồng hàng không quốc tế và trong khu vực”.

Với sự kiên trì và mềm dẻo, vừa giữ vững lập trường nguyên tắc, vừa tôn trọng pháp luật và thông lệ quốc tế của Việt Nam, cuối cùng Hội nghị RAN-3 đã nhất trí và ra Nghị quyết trình Hội đồng ICAO phê chuẩn tại phiên họp thứ 9 kỳ họp 140 ngày 24/11/1993: “Việt Nam sẽ chính thức tiếp nhận và điều hành phần phía nam FIR Hồ Chí Minh sau 1 năm kể từ ngày có phê chuẩn của Hội đồng ICAO. Đối với phần phía bắc FIR Hồ Chí Minh, sẽ thành lập nhóm làm việc đặc biệt gồm 13 nước và 2 tổ chức quốc tế tiếp tục làm việc sau Hội nghị RAN-3 để tiếp tục nghiên cứu, sớm có phương án giải quyết trình Hội đồng ICAO”.

“Trái ngọt” từ FIR Hồ Chí Minh

Việc giành lại phần phía nam FIR Hồ Chí Minh là một thắng lợi mang dấu ấn lịch sử của ngành hàng không cũng như đất nước Việt Nam. Đây là kết quả của quá trình chuẩn bị rất công phu của ngành hàng không, cùng sự hỗ trợ của các cơ quan, bộ, ngành, đặc biệt là sự quan tâm chỉ đạo trực tiếp kịp thời, hiệu quả của Bộ Chính trị, Chính phủ tạo thành sức mạnh tổng thể, toàn diện là tiền đề cho những thành công tiếp theo.

Tiếp nhận và quản lý FIR Hồ Chí Minh giúp tăng trưởng về sản lượng điều hành bay, tăng thu cho ngân sách nhà nước hàng nghìn tỷ đồng mỗi năm. Diện tích vùng thông báo bay của Việt Nam đã mở rộng lên hơn 1 triệu km2, phạm vi hoạt động khắp cả nước.

Đặc biệt, FIR Hồ Chí Minh có các đường hàng không với mật độ bay cao, giữ vị trí quan trọng đối với hoạt động bay trên khu vực Biển Đông. Năm 1994, sản lượng điều hành bay chỉ đạt 135.200 lần chuyến, đến năm 2019, sản lượng điều hành bay đã đạt gần 1 triệu lần chuyến bay (tăng gấp 7 lần).

Năm 1994, doanh thu của VATM chỉ đạt hơn 200 tỷ đồng, đến năm 2019 đã đạt hơn 6.300 tỷ đồng, tăng gần 31 lần. Năm 2024, dự kiến sản lượng điều hành bay của VATM đạt hơn 800 nghìn lần chuyến an toàn, điều hòa và hiệu quả trong vùng trách nhiệm được giao, tăng khoảng 5,75% so với năm 2023. Tốc độ tăng trưởng về sản lượng điều hành bay của VATM liên tục tăng bình quân từ 8-10%, xếp ở mức cao so với các nước trong khu vực.

Ông Lê Hoàng Minh, Chủ tịch Hội đồng thành viên VATM đánh giá: Việc giành lại quyền điều hành phần phía nam FIR Hồ Chí Minh có ý nghĩa rất to lớn về chính trị, ngoại giao, an ninh quốc phòng, khẳng định vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế về hoạt động hàng không dân dụng cũng như công tác cung cấp dịch vụ bảo đảm hoạt động bay; tạo sự chủ động cho hoạt động bay quân sự của ta và gián tiếp hỗ trợ công tác bảo vệ vùng trời Tổ quốc.

FIR Hồ Chí Minh là vùng trời rộng lớn với nhiều tiềm năng kinh tế, chiếm hơn một nửa chiều dài đất nước, từ Quảng Trị đến Mũi Cà Mau, tầm vươn ra biển hơn 500 km.

“Trong 30 năm qua, VATM đã bảo đảm điều hành bay tuyệt đối an toàn cho gần 12 triệu chuyến bay trong vùng trời trách nhiệm, không để xảy ra mất an toàn bay. Tổng thu điều hành bay ước đạt hơn 75 nghìn tỷ đồng, nộp ngân sách nhà nước đạt hơn 36 nghìn tỷ đồng. Nhìn lên bản đồ không phận Việt Nam, dễ dàng nhận thấy FIR Hồ Chí Minh có vị trí địa lý hết sức then chốt, kiểm soát toàn bộ các đường hàng không lớn, chính yếu từ đông sang tây, từ bắc xuống nam, đặc biệt theo hướng đông bắc-tây nam, kết nối các trung tâm hàng không lớn nhất của châu Á-Thái Bình Dương và xa hơn nữa. Sau đại dịch Covid-19, vận tải hàng không dân dụng ở khu vực đã phục hồi trở lại, các hoạt động bay đi, đến và bay qua FIR Hồ Chí Minh sẽ tiếp tục đà tăng trưởng hằng năm từ 5 đến 7%”, ông Lê Hoàng Minh nhấn mạnh.

Những bước phát triển vượt bậc của ngành hàng không dân dụng đất nước là kết quả của quá trình lâu dài; trong đó, việc giành lại quyền điều hành phần phía nam FIR Hồ Chí Minh ngày 8/12/1994 là mốc son trong lịch sử phát triển của ngành hàng không dân dụng và quản lý bay trên các phương diện chính trị, kinh tế, kỹ thuật, quốc phòng an ninh và ngoại giao để có bầu trời rộng mở ngày nay.