Hai điểm yếu của hệ thống thuế thuốc lá Việt Nam

Sáng 3/6, Cục Báo chí phối hợp Tổ chức HealthBridge tại Việt Nam tổ chức Hội thảo cung cấp thông tin về phòng, chống tác hại của thuốc lá với chủ đề "Thuế thuốc lá và Phát triển bền vững".

Giá thuế thuốc lá tại Việt Nam quá rẻ, không ngăn chặn được tác hại của thuốc lá

Phát biểu tại hội thảo, ông Đặng Khắc Lợi, Phó Cục trưởng Cục Báo chí (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) cho biết, mỗi năm, thuốc lá cướp đi sinh mạng của hơn 8 triệu người, trong đó có gần 7 triệu người đang và đã từng hút thuốc, và 1,3 triệu người không hút thuốc nhưng bị tiếp xúc thụ động với khói thuốc của người khác. Số người chết vì thuốc lá nhiều hơn tổng số người chết vì HIV/AIDS, lao phổi và sốt rét cộng lại.

Với hơn 15 triệu người hút thuốc, Việt Nam đang phải chịu gánh nặng y tế và kinh tế khổng lồ, với hơn 100.000 ca tử vong mỗi năm do hút thuốc lá chủ động và tiếp xúc với khói thuốc lá thụ động. Đồng thời, chi phí y tế và thiệt hại kinh tế ước tính lên tới 108.000 tỷ đồng mỗi năm, tương đương khoảng 1,1% GDP. Đây là mối đe dọa đối với sự phát triển kinh tế và xã hội của đất nước.

Trong thời gian qua, mặc dù tỷ lệ hút thuốc ở nam giới trưởng thành tại Việt Nam đã giảm từ 47,4% năm 2010 xuống còn 41,1% năm 2021, mức giảm này vẫn còn khiêm tốn. Việt Nam vẫn nằm trong nhóm 15 quốc gia có tỷ lệ nam giới trưởng thành hút thuốc cao nhất thế giới và đứng thứ 3 trong khu vực ASEAN .

Theo Phó Cục trưởng Đặng Khắc Lợi, một trong những nguyên nhân chính khiến cho tỷ lệ sử dụng thuốc lá giảm chậm là giá thuốc lá quá rẻ, do thuế thuốc lá còn thấp. Năm 2022, tỷ trọng thuế trên giá bán lẻ thuốc lá của nước ta chỉ đạt 36%, thấp hơn so với trung bình của nhóm quốc gia có thu nhập trung bình (59%), và thuộc nhóm có mức thuế thấp nhất trong khu vực ASEAN.

Phân tích về 2 điểm yếu của hệ thống thuế thuốc lá Việt Nam, bác sĩ Nguyễn Tuấn Lâm (WHO Việt Nam) cũng cho hay, giá một bao thuốc nhãn phổ biến nhất ở Việt Nam chỉ vào khoảng 0,9 USD/bao. Với mức giá này, giá thuốc lá ở Việt Nam đứng thứ 15, gần thấp nhất, trong số 19 nước trong khu vực Tây Thái Bình Dương.

Điều tra về giá bán lẻ thuốc lá do Trường đại học Y tế Công cộng và Tổ chức HealthBridge Canada tại Việt Nam thực hiện năm 2023 cho thấy, trên thị trường có tới 40 nhãn hiệu thuốc lá có giá bán lẻ dưới 10.000 đồng/bao 20 điếu, có nhiều nhãn hiệu chỉ có mức giá 7.000 đồng đến 8.000 đồng/bao 20 điếu.

Thạc sĩ Đào Thế Sơn, chuyên gia kinh tế cho rằng, 9 năm qua chúng ta không tăng thuế thuốc lá. Trong khi đó, giá thuốc lá hiện nay đang tính thiếu nhiều yếu tố: Về ảnh hưởng ngoại vi tiêu cực (nhà sản xuất kinh doanh không phải chịu đầy đủ); chi phí sức khỏe gây ra cho xã hội; chi phí gây ra cho môi trường; ảnh hưởng nội vi tiêu cực: người tiêu dùng không ghi nhận đầy đủ; chi phí về sức khỏe trong tương lai.

Trong khi đó, thu nhập tại Việt Nam tăng nhanh hơn nhiều so với giá sản phẩm thuốc lá. Với mức giá thuốc lá bán lẻ thấp như vậy, người có thu nhập thấp và người mới hút, kể cả trẻ em và trẻ vị thành niên rất dễ tiếp cận với thuốc lá.

Do đó, chuyên gia này nhấn mạnh, tăng thuế tiêu thụ đặc biệt giúp giảm tổn thất y tế (hiện ở mức 1,14 %GDP) và tổn thất môi trường (hiện ở mức 1,04 %GDP). Điều này, không làm giảm tăng trưởng mà thay đổi cơ cấu nguồn thu theo hướng công bằng.

Việt Nam cần hành động mạnh mẽ, quyết liệt

Quốc hội sẽ xem xét đề xuất tăng thuế thuốc lá tại Việt Nam trong Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) tại kỳ họp lần này.

Theo Tiến sĩ Angela Pratt, Trưởng Đại diện Tổ chức Y tế thế giới tại Việt Nam, nhấn mạnh: Chúng tôi kêu gọi các nhà lập pháp hãy hành động thật mạnh mẽ vì sức khỏe và sự phát triển của Việt Nam. Mức tăng thuế càng cao thì tác động tích cực tới sức khỏe càng lớn, càng tạo ra nhiều doanh thu thuế để tái đầu tư vào các ưu tiên của Chính phủ để thúc đẩy phát triển bền vững.

"Chúng tôi khuyến nghị là ngoài mức thuế tỷ lệ hiện tại 75% giá xuất xưởng, cần áp thuế tuyệt đối theo lộ trình để đạt mức 15 nghìn đồng một bao thuốc vào năm 2030.

Chúng ta rất cần những hành động mạnh mẽ, quyết liệt bởi ở thời điểm hiện tại, Việt Nam chưa đi đúng hướng để đạt được mục tiêu quốc gia về giảm tỷ lệ hút thuốc ở nam giới xuống dưới 36% vào năm 2030. Đáng báo động hơn, số liệu của Tổng cục Thống kê cho thấy mức tiêu thụ thuốc lá tại Việt Nam đang tăng trở lại.

Mức thuế cao sẽ khuyến khích những người hút thuốc bỏ thuốc và ngăn cản những người trẻ tuổi bắt đầu hút thuốc", Tiến sĩ Angela Pratt cho biết.