Hoàn thiện khuôn khổ pháp lý về tương trợ tư pháp hình sự

Đề xuất làm rõ hình thức lấy lời khai trực tuyến

Phát biểu thảo luận, đại biểu Lê Nhật Thành (Hà Nội) bày tỏ sự đồng tình và nhất trí với việc xây dựng dự án Luật Tương trợ tư pháp về hình sự, cho rằng đây là một yêu cầu cần thiết nhằm tiếp tục thể chế hóa quan điểm, chủ trương và đường lối của Đảng, Nhà nước về tăng cường hội nhập và hợp tác quốc tế trong lĩnh vực pháp luật và tư pháp.

Việc xây dựng dự án luật này còn nhằm tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc trong quá trình thi hành Luật Tương trợ tư pháp năm 2007, đồng thời điều chỉnh chuyên biệt từng lĩnh vực để đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ trong tình hình mới.

Đại biểu lưu ý, dự án luật có nhiều nội dung liên quan chặt chẽ đến các luật hiện hành như: Bộ luật Tố tụng hình sự, Bộ luật Hình sự, Luật Tổ chức tòa án nhân dân, Luật Thi hành án hình sự, Luật Cơ quan đại diện nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam ở nước ngoài…, cũng như các điều ước quốc tế mà Việt Nam đã tham gia ký kết.

Do đó, đại biểu Thành đề nghị cơ quan chủ trì soạn thảo tiếp tục nghiên cứu kỹ lưỡng, rà soát toàn diện để bảo đảm dự án luật bám sát chủ trương của Đảng, phù hợp với quy định của Hiến pháp, đồng thời bảo đảm tính tương thích, đồng bộ và thống nhất với hệ thống pháp luật hiện hành.

Góp ý cụ thể về một số điều khoản và dự thảo văn bản hướng dẫn kèm theo, về giải thích từ ngữ (Điều 3): Khoản 1, ông Thành đề nghị bỏ cụm từ “dành cho nhau sự…” vì gây dư thừa, không cần thiết; đồng thời bổ sung cụm từ “lẫn nhau” vào sau cụm từ “hỗ trợ” để bảo đảm rõ nghĩa; về Khoản 3, đề nghị bổ sung từ “nhận” vào sau cụm từ “là nước”, nhằm hoàn chỉnh nội dung định nghĩa.

Về nội dung áp dụng pháp luật (Điều 4), tại Khoản 2, đại biểu đề nghị sắp xếp lại bố cục câu văn cho mạch lạc, súc tích hơn, dễ hiểu và thuận tiện trong thực tiễn áp dụng. Có thể tham khảo kết cấu và cách thể hiện nội dung tương tự tại Điều 4 của dự thảo Luật Tương trợ tư pháp về dân sự để bảo đảm sự thống nhất.

Về 3 dự thảo văn bản hướng dẫn chi tiết gửi kèm dự luật, đối với 2 dự thảo Thông tư liên tịch, đại biểu nhất trí với nội dung quy định, cụ thể: Hướng dẫn nguyên tắc, trình tự, thủ tục xem xét yêu cầu liên quan hình phạt tử hình (quy định chi tiết Điều 16 của dự luật); hướng dẫn việc tiếp nhận, chuyển giao hồ sơ, vật chứng của vụ án để yêu cầu nước ngoài tiếp tục truy cứu trách nhiệm hình sự (quy định chi tiết Điều 25 của dự luật).

Đối với dự thảo Nghị định quy định về lập dự toán, quản lý, sử dụng và quyết toán kinh phí phục vụ công tác tương trợ tư pháp hình sự, tại Điều 2 (nội dung chi hỗ trợ công tác), đại biểu kiến nghị cơ quan soạn thảo rà soát kỹ các nội dung chi hỗ trợ để tránh chi trùng, thí dụ như tại Khoản 2 và Khoản 17 đều đề cập đến chi kinh phí dịch thuật.

Đại biểu Dương Văn Phước (Quảng Nam) đánh giá cao việc dự thảo luật đã xác định rõ phạm vi tương trợ tư pháp với 11 hình thức tương trợ tư pháp về hình sự tại Điều 8, trong đó ông hoàn toàn thống nhất với các nội dung được quy định. Tuy nhiên, khi đi sâu vào hình thức “lấy lời khai trực tuyến” được đề cập tại khoản 2, đại biểu cho rằng đây là một điểm mới nhưng hiện còn chưa rõ ràng trong cách thể hiện.

Đối chiếu với Điều 31 của dự thảo luật quy định về “Yêu cầu lấy lời khai trực tuyến”, ông nhận thấy dự thảo mới chỉ đề cập đến quy định việc các cơ quan thực hiện yêu cầu để lấy lời khai “trực tuyến”, chưa quy định rõ về “lấy lời khai trực tuyến”.

Vì vậy, đại biểu đề nghị cần làm rõ hình thức “lấy lời khai trực tuyến” cụ thể là như thế nào và bắt buộc phải thông qua các phương thức trực tuyến được pháp luật công nhận, qua đó bảo đảm minh bạch, đầy đủ tính pháp lý của hình thức lấy lời khai trực tuyến.

Bổ sung nguyên tắc ưu tiên áp dụng điều ước quốc tế

Về quy định liên quan hình phạt tử hình tại khoản 2, Điều 13, đại biểu Phước nêu rõ, dự thảo hiện quy định: “Viện kiểm sát nhân dân tối cao đề nghị nước ngoài đưa ra cam kết bằng văn bản trong trường hợp Việt Nam yêu cầu không thi hành hình phạt tử hình để thực hiện yêu cầu tương trợ”.

Đại biểu đề nghị ban soạn thảo xem xét quy định cụ thể thời hạn nước ngoài đưa ra cam kết bằng văn bản và bổ sung các trường hợp xử lý nếu không nhận được cam kết từ nước ngoài nhằm bảo đảm cơ sở pháp lý và tính khả thi của điều luật, phù hợp với thực tiễn yêu cầu trong hợp tác quốc tế về đấu tranh phòng, chống tội phạm của nước ta.

Ông cũng dẫn lại thực tiễn được nêu trong Báo cáo số 1357 ngày 26/5/2025 của Bộ Công an về tiếp thu, giải trình ý kiến đại biểu Quốc hội đối với dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Hình sự, trong đó nêu rõ rằng: “các tội về tham ô tài sản, tội nhận hối lộ và tội vận chuyển trái phép chất ma túy, thực tiễn nhiều nước trên thế giới đã yêu cầu Việt Nam phải cam kết không áp dụng hình phạt tử hình hoặc tuyên nhưng không thi hành án tử hình đối với những vụ án về tham nhũng, chức vụ, ma túy, nhưng Việt Nam chưa cam kết nên khi Việt Nam yêu cầu tương trợ tư pháp có liên quan đến án tử hình thì gần như không có phản hồi”. Đại biểu cho rằng, dự án luật cần khắc phục thực trạng này.

Đại biểu Đỗ Đức Hồng Hà (Hà Nội) nêu quan điểm, về Điều 4 (áp dụng pháp luật) dự thảo chưa làm rõ cơ chế xử lý khi điều ước quốc tế và pháp luật Việt Nam có mâu thuẫn. Do đó, ông kiến nghị bổ sung nguyên tắc ưu tiên áp dụng điều ước quốc tế theo Điều 6 Luật Điều ước quốc tế 2016 và Điều 5 Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật 2025.

Đại biểu cũng cho rằng, một số điều có nội dung trùng lặp hoặc lặp từ, thí dụ Điều 31 và 34 cùng đề cập đến việc triệu tập người sang Việt Nam và sang nước ngoài. Do vậy, cần gộp hoặc rút gọn các điều khoản có nội dung tương tự để tránh dư thừa, giúp dễ tra cứu, áp dụng trong thực tế.

Góp ý về vai trò cơ quan Trung ương, ông Hà cho rằng, việc quy định Viện Kiểm sát nhân dân tối cao là cơ quan Trung ương (Điều 16) là phù hợp với vai trò trong tố tụng hình sự.

Tuy nhiên, Điều 18 cần làm rõ hơn cơ chế phối hợp giữa Viện Kiểm sát nhân dân tối cao với các cơ quan có liên quan như Bộ Công an, Tòa án nhân dân tối cao, Bộ Quốc phòng, nhất là khi thực hiện biện pháp điều tra đặc biệt hoặc dẫn độ.

Ông kiến nghị bổ sung khoản 3 Điều 18, quy định rõ việc Viện Kiểm sát nhân dân tối cao chủ trì tổ chức họp liên ngành đối với các vụ việc phức tạp hoặc có yếu tố an ninh, quốc phòng.