Luật cần tiếp cận thông lệ quốc tế, bảo đảm phù hợp thuần phong mỹ tục

Tham dự hội thảo có Lãnh đạo Bộ Y tế, các đơn vị trực thuộc Bộ Y tế; đại diện các cơ sở y tế có chức năng hiến, ghép tạng trên cả nước; Hội Vận động hiến mô, bộ phận cơ thể người Việt Nam, Hội Ghép tạng Việt Nam và Bảo hiểm xã hội Việt Nam.

Phát biểu ý kiến tại Hội thảo, Thứ trưởng Y tế Trần Văn Thuấn cho biết: Luật Hiến, lấy, ghép mô, bộ phận cơ thể người và hiến lấy xác” được Quốc hội thông qua năm 2006, là văn bản pháp lý đầu tiên định hình nền tảng cho một lĩnh vực y học nhân văn và tiên tiến.

Nhờ hành lang pháp lý đó, Việt Nam đã thực hiện hơn 9.500 ca ghép tạng, phát triển mạng lưới 27 cơ sở đủ năng lực kỹ thuật, từng bước làm chủ nhiều kỹ thuật ghép phức tạp như ghép tim-gan đồng thời, khí quản, phổi…

Tuy nhiên, sau gần hai thập kỷ, thực tiễn, trình độ công nghệ, nhu cầu người bệnh và yêu cầu quản trị đã thay đổi căn bản, trong khi Luật hiện hành bộc lộ nhiều bất cập, chưa theo kịp tốc độ phát triển của ngành.

Việc sửa đổi Luật là yêu cầu khách quan và cấp thiết, phù hợp tinh thần Nghị quyết số 66-NQ/TW ngày 30/4/2025 của Bộ Chính trị về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới, đòi hỏi pháp luật phải bám sát thực tiễn, xuất phát từ yêu cầu phát triển, tôn trọng và phục vụ nhân dân.

Thực tiễn hiện nay đang đặt ra nhiều vấn đề chưa được Luật hiện hành điều chỉnh hoặc chưa điều chỉnh đầy đủ, cụ thể như: chưa có cơ chế tài chính đồng bộ cho toàn bộ chuỗi hoạt động hiến-lấy-vận chuyển-bảo quản-ghép; người dưới 18 tuổi chưa được phép hiến tạng, kể cả trong trường hợp có ý chí tự nguyện và sự đồng thuận của gia đình; chẩn đoán chết não - điều kiện tiên quyết để xác định khả năng hiến còn phức tạp, kéo dài, thiếu quy chuẩn dễ áp dụng tại các cơ sở khám, chữa bệnh; tỷ lệ hiến từ người chết não rất thấp trong khi hơn 90% số tạng được ghép hiện nay vẫn đến từ người hiến sống, gây ra nhiều thách thức về đạo đức và pháp lý; quy trình đăng ký hiến tạng còn phức tạp, chưa thân thiện và khó tiếp cận với đa số người dân...

Thứ trưởng Trần Văn Thuấn nhấn mạnh: Việc sửa đổi Luật lần này, phải được nhìn nhận như một nội dung đột phá thể chế, bảo đảm tính khả thi, nhất quán, tạo nền tảng pháp lý bền vững, nhân văn và hiệu quả cho lĩnh vực ghép tạng, một lĩnh vực y học tiên tiến đang ngày càng mang lại cơ hội sống cho hàng nghìn người bệnh mỗi năm. Đồng thời, trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, lĩnh vực ghép mô, tạng cũng không nằm ngoài xu hướng đó. Vì vậy, Luật sửa đổi cần tiếp cận các thông lệ quốc tế tiên tiến, nhưng vẫn bảo đảm phù hợp thuần phong mỹ tục, điều kiện thực tiễn và năng lực triển khai tại Việt Nam.

Chia sẻ tại đây, Phó Cục trưởng Quản lý Khám, chữa bệnh (Bộ Y tế) Nguyễn Trọng Khoa cho biết: Luật Hiến, lấy, ghép mô, bộ phận cơ thể người và hiến, lấy xác được Quốc hội thông qua ngày 29/11/2006, có hiệu lực thi hành kể từ ngày 1/7/2007, gồm 6 chương và 40 điều. Luật được xây dựng trên quan điểm vì mục đích nhân đạo, không vì mục đích thương mại, đã tạo cơ sở pháp lý cho cá nhân thực hiện hoạt động hiến mô, bộ phận cơ thể, hiến xác của mình và các cơ sở y tế thực hiện hoạt động ghép mô, bộ phận cơ thể người, từ đó giúp cứu chữa, duy trì sự sống cho nhiều người bệnh bị mắc các bệnh suy mô, tạng.

Qua 19 năm thực hiện Luật đã có 31 bệnh viện được Bộ Y tế công nhận đủ điều kiện lấy, ghép một trong sáu bộ phận cơ thể người, gồm: ghép thận, gan, phổi, tim, tụy, chi từ người hiến sống và từ người chết não và 12 ngân hàng mô (một số ngân hàng tế bào gốc).

Đáng chú ý, từ tháng 6/1992 đến tháng 6/2025, tổng số ca ghép là 10.027; số người đăng ký hiến tạng sau khi chết, chết não tính đến ngày 22/6/2025 trong cả nước là 133.530.

Về nội dung chỉnh sửa, bổ sung một số điều của Luật, Tiến sĩ Nguyễn Trọng Khoa cho biết: Các nội dung chỉnh sửa, bổ sung lần này gồm: Cho phép người 18 tuổi và người chết tim hiến mô, tạng; đơn giản hóa điều kiện lấy mô, tạng; giảm tiêu chuẩn thời gian trong chẩn đoán chết não; thay đổi thứ tự ưu tiên; xây dựng cơ chế tài chính, chính sách…

Cụ thể, nội dung cho phép người dưới 18 tuổi và người chết tim hiến mô, tạng.

Điều 5. Quyền hiến mô, bộ phận cơ thể người và hiến xác:

1. Quyền hiến mô, bộ phận cơ thể người sau khi chết não/chết tim: mọi người có quyền hiến mô, bộ phận cơ thể của mình sau khi chết não/tim. Trường hợp dưới 18 tuổi hiến mô, bộ phận cơ thể của mình sau chết não/chết tim phải có sự đồng ý bằng văn bản của người đại diện theo pháp luật.

2. Quyền hiến mô, bộ phận cơ thể người khi còn sống, gồm: Người từ đủ 18 tuổi trở lên, có năng lực hành vi dân sự đẩy đủ có quyền hiến mô, bộ phận cơ thể người khi còn sống cho bất kỳ người chờ ghép hoặc bổ sung thêm quy định hiến cho đích danh người nhận (thân nhân); người đủ từ 18 tuổi trở lên được hiến mô của mình khi còn sống. Trường hợp người dưới 18 tuổi hiến mô khi còn sống phải có sự đồng ý bằng văn bản của người đại diện theo pháp luật hoặc giám hộ hợp pháp…

Tại hội thảo, các đại biểu đã tập trung trao đổi, đóng góp ý kiến vào các nội dung chính như: Đánh giá tác động xã hội, đạo đức và pháp lý khi mở rộng phạm vi đối tượng hiến mô, tạng, đặc biệt với nhóm người dưới 18 tuổi và người chết tim; cơ chế tài chính; chính sách bảo hiểm y tế; cơ chế bảo vệ người hiến và thân nhân người hiến; đào tạo nhân lực; các giải pháp kỹ thuật, pháp lý và quản lý nhằm đơn giản hóa nhưng vẫn bảo đảm chặt chẽ quy trình chẩn đoán chết não, nhất là bảo đảm tôn trọng ý chí tự nguyện, bí mật thông tin, không thương mại hóa trong hoạt động này.