Nguy cơ từ sữa bột nguyên liệu kém chất lượng

Mới đây, Trung Quốc phát hiện hàng trăm trẻ nhỏ bị hội chứng đầu to và một số đã chết do hậu quả của việc sử dụng kéo dài các loại sữa bột kém chất lượng hoặc làm giả. Dư luận nước ta cũng lo ngại các loại sữa bột như vậy được nhập vào nước ta. Tuy nhiên, chưa có công ty nhập khẩu nào đăng ký thực phẩm thay thế sữa mẹ tại Bộ Y tế.

Thực tế là, cũng như Việt Nam, Trung Quốc luôn là nước nhập khẩu sữa bột nguyên liệu. Tại Trung Quốc hiện nay, mọi loại hàng hóa lưu thông trên thị trường không ghi nhãn xuất xứ (tên và địa chỉ của thương nhân sản xuất hoặc sang bao) và cấp độ chất lượng đều bị coi là hàng giả và bị tịch thu. Các thực phẩm bao gói sẵn có thành phần dinh dưỡng phức tạp, đòi hỏi có  hướng dẫn sử dụng, bảo quản, hạn dùng,... đều phải được cơ quan y tế có thẩm quyền phê chuẩn trước khi lưu thông.

Nhưng tại nước ta, tình trạng quản lý chất lượng thực phẩm bao gói đơn giản gần như bị buông lỏng từ trước đến nay. Hơn nữa, việc bày bán các thực phẩm nguyên liệu bao gói đơn giản như phụ gia thực phẩm, gạo, bột mỳ, sữa bột,... được coi như một tập quán hợp pháp và không ai coi đó là nguy cơ. Ðúng là một số thực phẩm nguyên liệu như gạo, bột mỳ, muối, đường,... dễ nhận biết về chất lượng tốt hay kém thông qua cảm quan đẹp - xấu, thơm, hôi,... Nhưng các loại hỗn hợp và có cấu trúc, giá trị dinh dưỡng đa dạng, phức tạp như sữa bột thì chỉ qua phân tích thành phần mới biết được. Từ đó, việc sử dụng tùy tiện các sản phẩm này có thể dẫn đến nguy cơ cho sức khỏe, cho dù về mặt vệ sinh và chất lượng có thể đều không có vấn đề. Ðó là những nguy cơ như: người béo, thừa ăn dùng sữa béo; người gầy, thiếu ăn, người lao động nặng dùng sữa gầy; trẻ nhỏ ăn thường xuyên sữa bột nguyên liệu ít đạm trong khi cha mẹ vẫn tưởng chúng có chất lượng tốt như sữa hộp có nhãn mác nghiêm chỉnh nhưng có giá rẻ vì bao gói đơn giản.

Một nguy cơ nghiêm trọng có thể xảy ra là những người bất lương tâm dùng sữa bột nguyên liệu nhập khẩu cho sản xuất thức ăn chăn nuôi để sang bao, đóng gói bán lẻ. Loại nguyên liệu này thường có chất lượng kém hơn nhiều và giá trị dinh dưỡng về chất đạm cũng rất thấp (từ những con gia súc già, con ốm yếu hoặc suy dinh dưỡng). Vì đàn bò cho sữa có chất lượng kém, sữa nguyên liệu cho thức ăn chăn nuôi còn có thể chứa dư lượng thuốc thú y, các chất bảo quản không mong muốn và hàm lượng vượt quá mức cho phép đối với thực phẩm cho người.

Theo quy định, sữa bột nguyên liệu dùng cho người dù là loại sữa béo (sữa nguyên chất, nguyên kem có hàm lượng từ 26 đến 44%), sữa gầy (hàm lượng chất béo nhỏ hơn 1,5%), sữa tách một phần chất béo (từ 1,5 đến 26% chất béo) đều phải có hàm lượng chất đạm (prô-tê-in) sau khi tách hết chất béo là không ít hơn 34%. Việc sử dụng chúng tại gia đình chỉ nên như một nguồn thức ăn bổ sung hay làm nguyên liệu chế biến bánh, kem, sữa chua lên men, v.v. Các loại sữa này có thể dùng để làm nguyên liệu sản xuất các loại sữa có tăng cường vi chất dinh dưỡng dành cho trẻ em, người già, người ốm theo các công thức dinh dưỡng tối thiểu. Chỉ khi đó, các sản phẩm chế biến này mới được coi là một thực phẩm thay thế bữa ăn.

Việc nhà sản xuất công bố trên nhãn thực phẩm các loại cho trẻ dưới sáu tháng và sữa cho trẻ đến 24 tháng tuổi mà không cần đến chất lượng tối thiểu đều bị quy là sản phẩm thay thế sữa mẹ là một sai lầm không kém, có thể dẫn đến ngộ nhận bất cứ chất lượng nào cũng tốt và có thể... "thay thế sữa mẹ". Từ đó chúng ta thấy, những loại sữa bột nguyên liệu được đóng gói trong bao ni-lông không ghi nhãn, hoặc không có ghi nhãn giá trị dinh dưỡng và chỉ tiêu chất lượng chủ yếu, hoặc ghi nhãn không rõ tên, địa chỉ của người sang bao, đóng gói, hoặc tự chỉ định đối tượng sử dụng, có thể dẫn đến việc sử dụng không đúng. Mà hậu quả của nó là tình trạng mất an toàn đối với sức khỏe. Vì vậy, chất lượng không rõ ràng cũng là một tiêu chí liên quan an toàn thực phẩm, không thể không quản lý hoặc buông lỏng quản lý.

Sau sữa bột còn rất nhiều thực phẩm có thành phần hỗn hợp, có giá trị dinh dưỡng, công năng khác nhau đối với sức khỏe những người có thể chất, sinh lý khác nhau như nước khoáng thiên nhiên, thực phẩm điều trị, thực phẩm thuốc, v.v. Theo quy định, việc đăng ký chất lượng hàng hóa trước đây và công bố chất lượng hiện nay vẫn do các thương nhân kinh doanh thực phẩm tự nguyện đến cơ quan quản lý có thẩm quyền để làm thủ tục nếu việc thanh tra hàng hóa lưu thông trên thị trường không thường xuyên.

Việc ghi nhãn, công bố chất lượng và vệ sinh thực phẩm trên cùng một sản phẩm thế nào là phù hợp pháp luật còn do quan niệm của mỗi ngành mà khác nhau. Phổ biến là nhiều người vẫn quan niệm chất lượng thực phẩm không liên quan vệ sinh và an toàn, và vì vậy không cần quản lý. Ðiển hình là Pháp lệnh vệ sinh an toàn thực phẩm không điều chỉnh lĩnh vực chất lượng. Cục Quản lý chất lượng vệ sinh an toàn thực phẩm đổi tên thành Cục an toàn vệ sinh thực phẩm. Rồi Pháp lệnh chất lượng hàng hóa lại cho phép công bố trước, chứng nhận sản phẩm phù hợp tiêu chuẩn sau đối với cả các sản phẩm liên quan an toàn sức khỏe. Các nghị định hướng dẫn các pháp lệnh này có lẽ cũng vậy. Quy chế ghi nhãn hàng hóa không quy định chi tiết các nội dung liên quan thông tin dinh dưỡng, khuyến cáo và hướng dẫn sử dụng đối với các hàng hóa đặc thù. Và theo đó, tình trạng quản lý chất lượng thực phẩm trên một sản phẩm một cách tổng thể sẽ không đổi mới. Tức là, các phạm trù về chất lượng và vệ sinh, rồi ghi nhãn là những khái niệm tách biệt và do các ngành khác nhau quy định, quản lý theo cách hiểu riêng!?