Bài 2: Giải pháp cho bài toán kinh tế

Cần tháo gỡ rào cản

Một trong những thách thức lớn hiện nay đối với báo chí chính thống là sự cạnh tranh gay gắt từ các nền tảng số xuyên biên giới như Google, Facebook, YouTube, TikTok… Các nền tảng này không chỉ chiếm lĩnh đa số thị phần quảng cáo mà còn can thiệp sâu vào việc sản xuất nội dung, thu hút sự chú ý của công chúng và dần thay đổi thói quen tiếp cận thông tin.

Sự thâm nhập mạnh mẽ của công nghệ đã làm thay đổi căn bản thị trường báo chí, đẩy nhiều cơ quan báo chí vào tình thế khó khăn. Trong bối cảnh nguồn thu ngày càng sụt giảm, nhiều cơ quan báo chí trong nước loay hoay tìm kiếm mô hình vận hành để phát triển.

Nhà báo Nguyễn Văn Bá, Tổng Biên tập Báo điện tử VietNamNet nhận định, báo chí hiện nay đang chịu tác động mạnh từ mạng xã hội và làn sóng công nghệ. Muốn phát triển bền vững, mỗi cơ quan báo chí cần xác định rõ mô hình và cách thức phù hợp, trong đó có những cơ chế để tạo doanh thu, báo chí không thể chỉ sống bằng ngân sách và quảng cáo banner.

Hiện nay, khoảng trống pháp lý về mô hình kinh tế báo chí hiện đại đang là một lực cản lớn. Các hoạt động liên kết sản xuất nội dung, hợp tác truyền thông, cung cấp dịch vụ tư vấn chiến lược… dù đã xuất hiện ở một số tòa soạn lớn nhưng vẫn diễn ra dè dặt, thiếu tự tin do lo ngại tiềm ẩn rủi ro pháp lý.

Đặc biệt, tình trạng khai thác nội dung báo chí bởi các nền tảng xuyên biên giới nhưng không trả phí bản quyền vẫn chưa có hướng giải quyết, gây ra sự bất bình đẳng trong chuỗi giá trị nội dung số.

Hiện nay, mới chỉ có một số cơ quan báo chí thí điểm thu phí đối với một số chuyên mục như Tạp chí điện tử Ngày Nay, Báo điện tử VietNamNet… song chưa tạo ra doanh thu đáng kể.

Một rào cản khác là mô hình tài chính phụ thuộc quá lớn vào ngân sách Nhà nước trong khi nguồn lực đầu tư cho báo chí lại chưa tương xứng với yêu cầu phát triển.

Các cơ chế thu phí nội dung số, tổ chức sự kiện, thương mại hóa sản phẩm báo chí chưa có hành lang pháp lý rõ ràng. Điều này khiến nhiều tòa soạn dù có tiềm lực, có năng lực sáng tạo và sản xuất nội dung, có khả năng dẫn dắt dư luận cũng khó tạo ra đột phá về kinh tế.

Dự thảo Luật Báo chí (sửa đổi) đang được xây dựng với nhiều điểm mới quan trọng, trong đó lần đầu tiên đưa kinh tế báo chí thành một nội dung trọng yếu. Cụ thể, một số cơ quan báo chí sẽ được phép hoạt động theo mô hình tổ hợp báo chí-truyền thông, được phép có cơ quan báo chí trực thuộc; có cơ chế tài chính, lao động, tiền lương... Cơ quan báo chí có nguồn thu từ quảng cáo, kinh doanh, dịch vụ và các nguồn thu hợp pháp khác do Chính phủ quy định.

Những nội dung này tạo cơ sở pháp lý cho báo chí phát triển theo hướng chủ động hơn trong huy động nguồn lực xã hội hóa. Đây có thể nhìn nhận là những giải pháp mở rộng nguồn lực tài chính cho cơ quan báo chí từ khâu sản xuất nội dung đến thương mại hóa sản phẩm báo chí.

Tuy nhiên, để những quy định này thật sự đi vào cuộc sống, cần có hướng dẫn chi tiết về cơ chế tổ chức, tài chính, phân chia trách nhiệm đồng thời bảo đảm giữ vững tôn chỉ, mục đích của báo chí cách mạng, đạo đức nghề nghiệp và thiết lập cơ chế giám sát chặt chẽ, tránh nguy cơ thương mại hóa thông tin, lệch chuẩn định hướng.

Phát huy tính chủ động

Thực tiễn hoạt động báo chí những năm qua cho thấy, phát triển mô hình kinh tế báo chí không thể chỉ trông chờ thụ động vào một nguồn lực bao cấp. Các cơ quan báo chí cần được tiếp sức bằng các chính sách khuyến khích phát triển kinh tế báo chí, tạo điều kiện để các cơ quan báo chí tham gia sâu vào thị trường số toàn cầu.

Muốn vậy, báo chí phải đầu tư mạnh mẽ cho sáng tạo nội dung, xây dựng thương hiệu, tăng cường năng lực sản xuất các sản phẩm báo chí chất lượng cao, có giá trị thương mại.

Song song đó, cần phát triển các dịch vụ giá trị gia tăng như xuất bản sách/báo chuyên đề, tổ chức hội thảo, diễn đàn, đào tạo truyền thông chuyên sâu, tư vấn chiến lược thương hiệu cho doanh nghiệp... Đây đều là những hoạt động nằm trong phạm vi mô hình kinh tế báo chí hiện đại được đề cập trong Dự thảo Luật Báo chí (sửa đổi).

Đặc biệt, để bảo đảm công bằng, minh bạch và bảo vệ quyền lợi chính đáng của báo chí chính thống, cần sớm xây dựng cơ chế thu phí nội dung điện tử với sự tham gia của các nền tảng số xuyên biên giới. Mô hình thỏa thuận bản quyền truyền thông hoặc cơ chế riêng về sử dụng nội dung báo chí trên môi trường số sẽ giúp báo chí có thêm nguồn thu, đồng thời bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ và giá trị lao động sáng tạo.

Song hành với quá trình hoàn thiện thể chế, phát triển kinh tế báo chí đòi hỏi phải có một chiến lược tổng thể cho hệ thống báo chí quốc gia bao gồm cơ chế tài chính phù hợp, chính sách thuế ưu đãi, đầu tư hạ tầng công nghệ và đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao.

Kinh tế báo chí: Nền tảng tự chủ hướng tới phát triển bền vững

18/05/2025 20:10

Ngân sách Nhà nước vẫn cần duy trì vai trò chủ lực trong hỗ trợ các cơ quan báo chí thực hiện nhiệm vụ công ích, tuyên truyền chính sách, phục vụ người dân vùng sâu, vùng xa, đồng bào dân tộc thiểu số.

Đồng thời, khuyến khích các cơ quan báo chí chủ động tự chủ tài chính, tích cực huy động nguồn lực xã hội hóa. Việc nghiên cứu thành lập quỹ hỗ trợ phát triển báo chí số, hỗ trợ sáng tạo nội dung, bảo vệ bản quyền, thúc đẩy chuyển đổi số là những cơ chế trung gian cần được triển khai. Đây chính là năng lực cốt lõi để các cơ quan báo chí tham gia bình đẳng vào thị trường nội dung, nâng cao năng lực cạnh tranh trong nền kinh tế số toàn cầu.

Từ thực tiễn sôi động trong lĩnh vực báo chí thời gian qua cho thấy, phát triển kinh tế báo chí trong kỷ nguyên số không chỉ là giải pháp cho bài toán tài chính đối với từng tòa soạn mà còn là động lực quan trọng nâng cao chất lượng nội dung, hiện đại hóa công nghệ, mở rộng sức ảnh hưởng và khẳng định vai trò dẫn dắt dư luận xã hội. Từ những thay đổi mạnh mẽ về tư duy, điều chỉnh kịp thời về chủ trương, chính sách, sẽ mở đường cho báo chí tiếp tục có những đóng góp tích cực đối với sự phát triển của xã hội.