Dự thảo Luật Giám định tư pháp (sửa đổi) đang được Bộ Tư pháp - cơ quan chủ trì soạn thảo lấy ý kiến các cơ quan, đơn vị.
Xã hội hoá trong lĩnh vực giám định tư pháp còn hạn chế, chưa thực sự phát huy hiệu quả
Theo Bộ Tư pháp, triển khai thi hành Luật Giám định tư pháp năm 2012 (được sửa đổi, bổ sung năm 2020), công tác giám định có những bước chuyển biến tích cực, ngày càng nền nếp, hiệu quả; hệ thống các quy định pháp luật về giám định tư pháp ở các lĩnh vực tiếp tục được hoàn thiện; đội ngũ người làm giám định tư pháp, hệ thống tổ chức giám định tư pháp tiếp tục được củng cố và phát triển; hiệu quả hoạt động giám định tư pháp ngày càng được nâng cao; quản lý nhà nước về giám định tư pháp từng bước đổi mới, đi vào chiều sâu và toàn diện hơn.
Tuy nhiên, trước yêu cầu ngày càng cao của công cuộc cải cách tư pháp, cải cách hành chính, đấu tranh, phòng, chống tội phạm, nhất là về tham nhũng, kinh tế, công tác giám định tư pháp đã bộc lộ một số hạn chế, bất cập như sau: chất lượng đội ngũ người giám định tư pháp tuy đã được cải thiện nhưng vẫn còn hạn chế; còn thiếu đội ngũ giám định viên có trình độ chuyên sâu. Chủ trương xã hội hoá trong lĩnh vực giám định tư pháp còn hạn chế, chưa thực sự phát huy hiệu quả trên thực tế.
Bên cạnh đó, hoạt động giám định tư pháp trong một số trường hợp còn tồn tại, hạn chế cả ở khâu trưng cầu và tiếp nhận, thực hiện giám định. Việc quản lý, sử dụng chi phí giám định tư pháp còn bất cập, vướng mắc; cơ chế tài chính trong hoạt động giám định tư pháp chưa cụ thể; việc phối hợp, thông tin giữa cơ quan tiến hành tố tụng với các cơ quan quản lý nhà nước giám định tư pháp còn chưa kịp thời và hiệu quả…
Do đó, việc ban hành Luật Giám định tư pháp (sửa đổi) nhằm tiếp tục thể chế hóa chủ trương, đường lối của Đảng và Nhà nước về cải cách tư pháp, đấu tranh, phòng, chống tham nhũng, bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ với các pháp luật liên quan; khắc phục những hạn chế, bất cập về thể chế, tạo cơ sở pháp lý mang tính đột phá, phát triển bền vững cho tổ chức, hoạt động giám định tư pháp. Đồng thời, nâng cao chất lượng đội ngũ người giám định tư pháp, tổ chức và hoạt động của tổ chức giám định tư pháp, chất lượng hiệu quả trưng cầu và thực hiện giám định tư pháp; tăng cường hiệu lực, hiệu quả công tác quản lý Nhà nước và trách nhiệm của cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng đối với công tác giám định tư pháp.
Phân cấp việc trưng cầu, tiếp nhận trưng cầu giám định tư pháp giữa Trung ương và địa phương
Dự thảo Luật Giám định tư pháp (sửa đổi) gồm 7 chương, 42 điều, sửa đổi, bổ sung 28 điều; bổ sung 6 điều.
Bộ Tư pháp đề xuất sửa đổi toàn diện Luật Giám định tư pháp theo 6 nhóm vấn đề chính như sau:
Mở rộng phạm vi thành lập Văn phòng giám định tư pháp đối với một số lĩnh vực giám định tư pháp mà tổ chức, cá nhân trong xã hội có nhu cầu lớn, thường xuyên (ADN, kỹ thuật số và điện tử) bảo đảm chủ trương xã hội hóa hoạt động giám định tư pháp khả thi, phù hợp với thực tiễn, từng bước hình thành và phát triển nghề giám định tư pháp (Điều 16 dự thảo Luật).
Phân cấp việc trưng cầu, tiếp nhận trưng cầu giám định tư pháp giữa Trung ương và địa phương theo hướng tổ chức, cá nhân ở địa phương tiếp nhận, thực hiện trưng cầu của cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng ở địa phương; tổ chức, cá nhân ở Trung ương tiếp nhận, thực hiện trưng cầu của cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng cấp Trung ương hoặc địa phương trong trường hợp vụ việc phức tạp.
Bổ sung quyền của người thực hiện giám định tư pháp, theo đó người thực hiện giám định được miễn trừ trách nhiệm pháp lý khi thực hiện giám định, trừ trường hợp cố ý làm sai lệch kết luận giám định; được hưởng thù lao, hoặc tiền bồi dưỡng giám định theo quy định.
Sửa đổi, bổ sung các quy định về trưng cầu, tiếp nhận trưng cầu và thực hiện giám định như: bổ sung nghĩa vụ của người trưng cầu về việc thông báo ngừng giải quyết vụ việc hoặc dừng việc thực hiện giám định; rút ngắn thời hạn giám định tối đa xuống còn 2 tháng đối với vụ việc thông thường và tối đa 3 tháng đối với vụ việc có tính chất phức tạp hoặc khối lượng công việc lớn; bổ sung quy định về nguyên tắc trưng cầu giám định; quy định rõ hơn nội dung trưng cầu, yêu cầu giám định.
Đổi mới cơ chế thanh toán chi phí giám định tư pháp theo hướng cơ quan, đơn vị do ngân sách nhà nước bảo đảm kinh phí hoạt động mà được trưng cầu thực hiện giám định có trách nhiệm lập dự toán, thanh quyết toán chi phí giám định tư pháp thay cho cơ quan trưng cầu giám định (cơ quan tiến hành tố tụng) lập dự toán và chi trả như hiện nay. Luật Giám định tư pháp (sửa đổi) sửa đổi, bổ sung quy định tại khoản 1 Điều 136 của Bộ Luật hình sự về nội dung này để bảo đảm tính thống nhất của hệ thống pháp luật.
Bổ sung quy định về trách nhiệm của cơ quan tiến hành tố tụng địa phương trong việc thống kê, đánh giá, sử dụng kết luận giám định trong hoạt động tố tụng; chế tài xử lý đối với cơ quan trưng cầu giám định, cá nhân, tổ chức thực hiện giám định.
Về mở rộng phạm vi lĩnh vực xã hội hóa giám định tư pháp, Bộ Tư pháp cho biết, thực hiện chủ trương, đường lối của Đảng về xã hội hóa hoạt động giám định tư pháp, Luật Giám định tư pháp năm 2012 đã quy định xã hội hóa giám định tư pháp đối với 3 lĩnh vực: tài chính, ngân hàng, xây dựng và 3 chuyên ngành của lĩnh vực văn hóa bao gồm cổ vật, di vật, bản quyền tác giả.
Trong quá trình xây dựng Luật Giám định tư pháp (sửa đổi), trên cơ sở ý kiến góp ý của bộ, ngành, địa phương, các ý kiến đề nghị mở rộng các lĩnh vực xã hội hóa giám định tư pháp gồm ADN, kỹ thuật số và điện tử mà chưa xem xét mở rộng xã hội hóa với một số chuyên ngành của lĩnh vực kỹ thuật hình sự (như tài liệu, dấu vết đường vân). Bởi hiện nay, hệ thống tổ chức giám định tư pháp công lập trong lĩnh vực kỹ thuật hình sự đã và đang thực hiện giám định trong các chuyên ngành này tốt và có thể đáp ứng được nhu cầu của cá nhân, tổ chức trong xã hội; các chuyên ngành nêu trên liên quan đến việc truy nguyên đến cá thể, cá nhân, do đó, có thể ảnh hưởng đến dữ liệu công dân, an ninh quốc gia.
