Trong những ngày Tháng Tám lịch sử - thời khắc thiêng liêng của dân tộc Việt Nam khi khí thế cách mạng năm 1945 vẫn còn vang vọng và chào mừng kỷ niệm 80 năm Quốc khánh (2/9/1945-2/9/2025), việc nhìn lại các giá trị của độc lập, tự do, hòa bình càng trở nên cấp thiết, nhất là khi khu vực Đông Nam Á đang đứng trước nhiều thách thức mới về ổn định, an ninh.
Nhân dịp này, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật giới thiệu tới bạn đọc hai ấn phẩm: Thoát khỏi địa ngục Khmer đỏ - Hồi ký của một người còn sống của Denise Affonço và Pol Pot - Mổ xẻ một cơn ác mộng của Philip Short.
Hai cuốn sách như những lời nhắc nhở từ lịch sử về những giá trị không gì thay thế được của độc lập, tự do, hòa bình. Không chỉ phơi bày tội ác của chế độ diệt chủng Khmer Đỏ trong giai đoạn 1975-1979, hai cuốn sách còn khẳng định giá trị của sự thật, của tình đoàn kết quốc tế và vai trò của quân tình nguyện Việt Nam.
Với những ai từng quan tâm đến lịch sử khu vực, cái tên Khmer Đỏ luôn gắn liền với nỗi kinh hoàng: hơn 1,7 triệu trong số 7 triệu người dân Campuchia đã thiệt mạng chỉ trong chưa đầy 4 năm dưới chính quyền Pol Pot. Nỗi kinh hoàng đó còn nhân lên gấp bội với những ai từng trực tiếp chứng kiến hoặc là nạn nhân của chế độ diệt chủng tàn bạo.
Có lẽ nhiều người may mắn sống sót sau cuộc diệt chủng chỉ muốn quên đi quá khứ đau thương đó, nhưng cũng có những người, như Denise Affonço, tác giả cuốn Thoát khỏi địa ngục Khmer Đỏ - Hồi ký của một người còn sống, đã chọn cách không im lặng.
Là một phụ nữ mang trong mình hai dòng máu, dòng máu Việt của người mẹ và dòng máu Pháp của người cha, bà làm việc tại Đại sứ quán Pháp ở Campuchia trước khi quân Khmer Đỏ chiếm Phnom Penh và đã trải qua địa ngục thực sự trong những năm tháng Campuchia nằm dưới sự kiểm soát của chính quyền Khmer Đỏ: bị đưa vào các trại lao động tập trung, bản thân và gia đình phải lao động khổ sai, “bị đày ải và đối xử như súc vật” dù có quốc tịch Pháp; phải chứng kiến rất nhiều người chết vì đói, bị hành hình, bị chôn sống, hay bị “mất tích” chỉ vì thuộc thành phần trí thức hay đơn giản chỉ là “dân thành thị”, trong đó có cả chồng và con của bà.
“Tôi lê tấm thân 30kg đến ngôi làng gần nhất và được bộ đội Việt Nam đưa về Xiêm Riệp (Siem Reap), một tỉnh ở miền tây bắc Campuchia. Tại đây, một bệnh viện dã chiến được dựng lên để chăm sóc cho những thường dân lưu vong trong vùng” - Denise Affonço kể lại. Cuốn hồi ký không chỉ là những lời đầy cảm xúc của một nhân chứng sống, mà còn là tư liệu đã được sử dụng tại phiên tòa xét xử Pol Pot năm 1979. Quan trọng hơn, cuốn sách đã góp phần chống lại những luận điệu xuyên tạc đang muốn phủ nhận tội ác Khmer Đỏ và vai trò lịch sử của Việt Nam trong việc giải phóng nhân dân Campuchia khỏi họa diệt chủng.
Ở chiều sâu học thuật, cuốn Pol Pot - Mổ xẻ một cơn ác mộng của nhà báo kỳ cựu người Anh Philip Short là một công trình đồ sộ, được xây dựng từ bốn năm tác giả sống tại Campuchia, đã gặp gỡ và phỏng vấn trực tiếp các nhân chứng, các thủ lĩnh Khmer Đỏ còn sống và tiếp cận hàng loạt tư liệu quốc tế. Cuốn sách dựng nên bức tranh toàn cảnh về sự hình thành và suy vong của chế độ Khmer Đỏ, từ những ảo tưởng chính trị thuở ban đầu đến các chính sách phản nhân văn đẫm máu: bãi bỏ tiền tệ, xóa bỏ gia đình, tập thể hóa cưỡng bức, hành quyết hàng loạt...
Chỉ trong vòng 3 năm 8 tháng 20 ngày, dưới sự lãnh đạo của Pol Pot, chế độ Khmer Đỏ đã biến một đất nước Campuchia vốn thanh bình trở về thời kỳ trung cổ, không sách vở, không tiền bạc, xóa sổ trường học, hủy hoại văn hóa truyền thống và đặc biệt là xuống tay tàn sát vô nhân tính với những thủ đoạn hành hình ghê rợn nhất, khiến hàng triệu người dân Campuchia vô tội thiệt mạng.
Hàng loạt câu hỏi luôn được đặt ra trong suốt bao năm tháng qua: Điều gì đã xảy ra khiến đất nước Campuchia trở thành một “địa ngục trần gian” khủng khiếp đến như vậy?; Pol Pot là ai và đã sử dụng cách thức gì để lãnh đạo một chế độ bạo tàn có thể tiêu diệt cả một dân tộc, một quốc gia? Và, người dân Campuchia đã phải gánh chịu những gì trong những năm tháng kinh hoàng, sẽ còn là nỗi ám ảnh khôn nguôi đối với họ qua nhiều thế hệ?
Tác giả chỉ rõ nhóm Pol Pot xuất thân là những du học sinh tại Pháp, đã không thấu hiểu lý luận Mác-Lênin, nhưng lại mang theo một thứ chủ nghĩa dân tộc cực đoan và hận thù lịch sử, để rồi về nước biến tư tưởng ấy thành cơn ác mộng tập thể. Còn bản thân Pol Pot trở thành một kẻ mà lịch sử coi là độc ác gấp ngàn lần so với trùm độc tài phát xít Hitler. Và chính trong cơn ác mộng ấy, Việt Nam đã hành động, không chỉ để bảo vệ biên giới của mình trước các cuộc xâm lấn, mà còn để thực hiện nghĩa vụ quốc tế cao cả: cứu nhân dân Campuchia khỏi bờ vực tuyệt diệt. Đây là điều mà tác giả, dù với góc nhìn phương Tây vẫn phải ghi nhận trong sách.
Hai cuốn sách - một hồi ký, một biên khảo - gặp nhau ở một điểm: Sự thật không thể bị bóp méo. Trong bối cảnh hiện nay, khi tranh chấp biên giới giữa Campuchia và Thái Lan tại khu vực đền Preah Vihear có dấu hiệu căng thẳng trở lại, những bài học lịch sử càng trở nên thiết thực.
Việc đọc và suy ngẫm từ những ấn phẩm như Thoát khỏi địa ngục Khmer Đỏ và Pol Pot - Mổ xẻ một cơn ác mộng không chỉ là tìm hiểu về quá khứ, mà là hành động tỉnh thức trước hiện tại. Cả hai tác phẩm đều gợi nhắc chúng ta về giá trị của hòa bình, của sự sống, của chủ nghĩa nhân đạo; đồng thời giúp chúng ta hiểu rằng: Lịch sử không phải là thứ để thương lượng, càng không phải là công cụ để kích động đối đầu. Lịch sử cần được tôn trọng và bảo vệ bằng ký ức, bằng sự thật và bằng trách nhiệm.
Trong niềm tự hào của những ngày tháng Tám lịch sử và Quốc khánh 2/9 - Tết Độc lập thiêng liêng của dân tộc Việt Nam, hai cuốn sách là minh chứng sống động cho quy luật: Sự thật cần được bảo vệ bằng tri thức, lòng can đảm và tình đoàn kết quốc tế trong sáng - những giá trị mà Việt Nam đã từng và sẽ tiếp tục kiên trì và bền bỉ thể hiện một cách đầy nhân văn và chính nghĩa.
