Theo số liệu thống kê của Công ty TNHH MTV Công viên cây xanh Hà Nội, trên địa bàn Thủ đô có 119 cây đổ, 36 cây gãy cành trong đêm mưa ngày 4-6. Hiện tượng này cho thấy cây xanh đường phố Hà Nội đang phát triển một cách rất không bình thường, từ cây cổ thụ ngót nghét trăm tuổi cho đến những cây mới trồng bốn, năm năm. Cây xà cừ (lim trắng) vốn được người Hà Nội mệnh danh là "cây hàng mã" bởi tính chất lớn nhanh, cây cao, tán rộng, nhưng là loài rễ chùm, ăn nông, lan trên mặt đất, cho nên khi rễ bị tổn hại, gặp mưa bão, rất dễ bị đổ gục. Đã có tai nạn chết người xảy ra do cây xà cừ bị đổ: Đó là trường hợp một lái xe ta-xi gặp nạn trên phố Lò Đúc năm 2012 và mới đây, ngày 4-6 cũng là một lái xe ta-xi gặp nạn trên đường Hùng Vương. Cây xà cừ nguy hiểm, dễ đổ như vậy, thế nhưng, qua khảo sát của chúng tôi trên đường La Thành, trong tổng số 203 cây xà cừ từ số nhà 326 đến 1.137, thì có đến 170 cây đang bị xâm hại nghiêm trọng phần rễ bởi gạch lát vỉa hè và xi-măng đã bịt kín toàn bộ gốc. Cá biệt, đoạn đường từ số nhà 530 đến 930, có 90 cây xà cừ, thì tất cả đều đã bị "bê-tông hóa" gốc cây.
Hiện tượng bịt kín gốc cây như vậy trên đường phố Hà Nội diễn ra ở nhiều nơi, khi hệ thống cây nằm trên vỉa hè, đối diện với nhà dân. Thay bằng việc dành những khoảng đất để những cây xanh này "thở", những người kém ý thức đã bít kín phần rễ cho "sạch cửa, sạch nhà", thêm được chỗ để xe, kinh doanh. Khi gốc cây bị bịt kín, hệ rễ sẽ không hô hấp được, trải qua năm bảy năm, rễ phát triển chậm, kém, sinh ra mục, khiến cây gặp gió bão là đổ. Tại một số nơi, để "giết" cây xanh chắn ngay trước nhà, mở rộng không gian, người ta đã sử dụng các biện pháp như khoanh vỏ, hay đổ nước muối, a-xít loãng, dầu mỡ vào gốc cây. Những việc như đóng đinh, đóng biển, đổ rác, quấn đèn điện trang trí cũng làm cây xanh bị yếu đi nhiều. Đèn điện trang trí rất nóng, sẽ làm chết dần vỏ cây, trong khi vỏ cây là bộ phận chủ yếu vận chuyển nước, chất dinh dưỡng nuôi cây khỏe mạnh.
Làm việc với Công ty TNHH MTV Công viên cây xanh Hà Nội, Trưởng phòng Kế hoạch tổng hợp Nguyễn Đức Mạnh cho chúng tôi biết thêm: "Quá trình thi công và chỉnh trang các hạ tầng đô thị của Hà Nội cũng ảnh hưởng đến hệ thống cây xanh đô thị. Việc hạ đường, hạ hè khiến các rễ cây nổi lên; việc thi công hạ ngầm đường điện, đường nước chắc chắn sẽ ảnh hưởng đến bộ rễ". Hiện nay, rất nhiều công trình hạ ngầm điện, nước của Hà Nội thiết kế quá sát với phần dải đất để trồng cây. Cho nên, trong quá trình làm việc, dựa vào thiết kế cùng lối làm việc tùy tiện, các đơn vị thi công thường chặt luôn những rễ cây lớn chắn ngang. Khi rễ bị chặt thì độ bám, độ lan tỏa, sự vững chắc của cây giảm đi, thậm chí từ những vết thương đó, nấm bệnh xâm nhiễm làm cây mục ngay từ gốc. Với đặc điểm của loài, cây thường không phát triển về phía rễ bị chặt, không phát triển về phía bị các công trình kiến trúc che chắn ánh sáng, nghĩa là cây có xu hướng phát triển nghiêng thẳng ra đường. Khi rễ cây yếu, mọc lệch, nghiêng tán, lúc gặp mưa bão dễ bị gãy gục.
Theo nghiên cứu, đánh giá của Tiến sĩ Đặng Văn Hà (giảng viên Bộ môn Lâm nghiệp đô thị, Trường đại học Lâm nghiệp Việt Nam), thì việc trồng cây mới không đạt chuẩn cùng kỹ thuật, trình độ cắt tỉa cây nặng về cảm quan, cơ giới là nguyên nhân lớn khiến từ cây cổ thụ cho đến những cây con bốn, năm năm tuổi bị đổ hàng loạt trong giông bão.
Tiến sĩ Hà cho rằng: Ở khu vực Mỹ Đình, tuyến đường dọc bờ sông Kim Ngưu, cây con đổ nhiều bởi hố trồng cây quá nhỏ. Theo quy định, độ dài, rộng của ô đất phải từ 1,2 m trở lên, nhưng thực tế, chỉ đạt được khoảng 70 đến 80 cm. Trong khi đó, nền đất làm vỉa hè được đầm với hệ số nén từ 0,95 đến 0,98 khiến cho đất cứng như đá, rễ cây rất khó đâm sâu vào lòng đất. Vì rễ cây cứ ăn quanh quẩn trong một hố nhỏ, thành ra cây trồng trên đường phố lại như trồng trên một cái chậu. Qua quan sát, ở đại lộ Thăng Long, một số cây lát hoa nhỏ đem trồng không hề đạt chuẩn, cây bị chặt cụt ngọn, hệt như đang cắm cọc. Ở đường Nguyễn Xiển, độ cao phân cành của nhiều cây chỉ hơn 1m, trong khi quy định chiều cao của cây xanh đường phố phải từ 2,5 m trở lên. Những cây ấy, sau khi lớn, tán lan tỏa ra sẽ che chắn tầm nhìn, ảnh hưởng không gian hè phố. Ngoài ra, còn rất nhiều những tiêu chuẩn trong việc trồng cây đường phố chúng ta cũng không thực hiện được, như cây trồng trên vỉa hè cách mặt đường từ 1,5 đến 2m, cách đường ống ngầm từ 1 đến 2m...
Để khắc phục tình trạng hàng trăm cây xanh thành phố chờ gãy đổ khi mưa bão lớn, gây nguy hiểm tính mạng, tài sản của người dân, các công ty quản lý cây xanh cần: tăng cường kiểm tra, rà soát toàn bộ cây trên địa bàn, tiến hành chặt hạ ngay những cây sâu mục, chết, cây nghiêng nguy hiểm; thành lập tổ xung kích để tiếp nhận nhanh những sự cố về cây; phối hợp các đơn vị thi công hệ thống hạ tầng, bảo đảm cam kết không chặt rễ cây. Trong công tác lựa chọn cây con thay thế, cần nghiên cứu đặc tính sinh học để lựa chọn loài cây trồng phù hợp, dần thay thế những cây rễ chùm, dễ bị bật gốc, không còn phù hợp với môi trường đô thị như xà cừ, bằng những loài cây khác tán rộng, rễ cọc, bám sâu hơn vào đất như sấu. Về lâu dài, cần có sự phối hợp chặt chẽ hơn giữa các nhà chuyên môn, khoa học trong lĩnh vực nông, lâm nghiệp với các nhà xây dựng, quản lý đô thị để hình thành quy hoạch tổng thể về hệ thống cây xanh toàn thành phố.
NGÔ QUANG HUY
(Phường Nguyễn Du, quận Hai Bà Trưng)
NGUYỄN VIỆT CƯỜNG
(Phường Thành Công, Ba Đình)
Tiến sĩ ĐẶNG VĂN HÀ
(Trường đại học Lâm nghiệp Việt Nam)
