Khuổi đăm, thôn Nà Khằn, xã Nghĩa Tá (huyện Chợ Đồn, Bắc Kạn) là nơi Báo Sự Thật, tiền thân của Báo Nhân Dân, từng đặt trụ sở vào năm 1947. Dịp kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam, chúng tôi về lại Khuổi Đăm. Các xã thuộc vùng An toàn khu Chợ Đồn như Lương Bằng, Nghĩa Tá, Bình Trung… hôm nay ngập tràn sắc xanh của những cánh rừng bạt ngàn. Từ Quốc lộ 3C, rẽ vào đầu cầu Khuổi Đẩy, con đường đất nhỏ uốn lượn xuyên qua rừng Mỡ xanh mướt trải dài bất tận.
Ông Triệu Văn Lả, người trông coi di tích lịch sử Khuổi Đăm, dẫn chúng tôi đến những gốc Mỡ già, rễ trồi lên mặt đất, vững chãi như chứng nhân thời gian: “Đây là rừng Mỡ đã khai thác một lần. Chồi mới mọc từ gốc cũ nên lớn nhanh, khỏe mạnh hơn”. Sau hơn một cây số men theo con đường đất gập ghềnh, bia di tích Khuổi Đăm dần hiện ra giữa khu rừng già, tựa vào gốc lim cổ thụ đang thay lá, xanh mướt một góc trời. Dòng suối nhỏ róc rách chảy sau lưng bia, hòa cùng tiếng lá xào xạc.
Từ năm 2016, ông Triệu Văn Lả tự nguyện trông coi di tích, ngày ngày cần mẫn dọn dẹp, quét lá, cắt cỏ, chẳng màng thù lao. “Nơi đây là chứng tích lịch sử, phải giữ gìn để con cháu đời sau thấu hiểu gian lao của cha ông”, ông Lả kể bằng giọng tự hào.
Khuổi Đăm, trong tiếng Tày nghĩa là “suối đen”, nằm dưới chân núi Khau Ty, thuộc xã Nghĩa Tá. Người già bản Nà Khằn kể, năm 1947, nơi đây rừng rậm hoang vu, thú dữ rình rập, ít ai dám bén mảng. Ông Triệu Văn Lả chỉ tay về dãy núi xanh mướt: “Nghĩa Tá có ba ngọn núi lớn: Khau Bon, Khau Ty, Khau Liềng. Khuổi Đăm kề bên Khau Chủ, xưa um tùm sấu già. Từ đây dễ dàng qua Tuyên Quang, tới Văn phòng Trung ương Đảng ở Khuổi Linh hay Nà Pậu, nơi Bác Hồ từng ở và làm việc”.
Theo những người già ở đây, địa thế này “tiến công, thoái thủ” đều thuận, lý tưởng cho liên lạc. Theo Lịch sử Đảng bộ xã Nghĩa Tá, năm 1947, Báo Sự Thật sơ tán đến Khuổi Đăm, mang theo đoàn cán bộ và máy móc cồng kềnh, trong đó có chiếc máy in nặng đến mức cần 18-20 người khiêng.
Tại đây, cơ quan báo dựng ba khu làm việc: lán xưởng, lán công nhân và lán cán bộ. Trong căn nhà nhỏ giữa rừng sâu, Báo Sự Thật vẫn đều đặn xuất bản các phóng sự mặt trận và bài lý luận sắc sảo. Đặc biệt, tại Khuổi Đăm, báo đăng nhiều bài viết quan trọng của Bác Hồ như Sửa đổi lề lối làm việc, Trường kỳ kháng chiến nhất định thắng lợi, ký dưới các bút danh X.Y.Z, A.G.L.T, Lê Nhân…
Cụ Ma Văn Vàng, nhân chứng sống cuối cùng của những ngày Báo Sự Thật ở Khuổi Đăm, nay 93 tuổi, trang trọng treo cờ Tổ quốc bên ảnh Bác Hồ trên bức tường gỗ mộc mạc. Cụ chậm rãi kể: “Hồi ấy, tôi mới 15 tuổi, thỉnh thoảng được các chú cán bộ cho chơi gần trụ sở. Gần cơ quan có đồi đất, cán bộ đào hầm đốt than chạy máy.
Hai lò than lớn, dân bản gọi chỗ đó là Lo Thán - lò than trong tiếng Tày. Khi Báo chuyển đi, mẹ tôi, bà Ma Thị Mạo, cũng giúp gùi máy móc. Máy to quá, phải chở bè xuôi dòng...”. Theo Phó trưởng Phòng Văn hóa thông tin huyện Chợ Đồn Hà Thị Tuyết, di tích Khuổi Đăm được công nhận là Di tích lịch sử cấp tỉnh từ năm 2011.
Qua bao năm tháng, vùng An toàn khu Chợ Đồn vẫn gìn giữ trọn vẹn truyền thống cách mạng. Như rừng Mỡ xanh tươi không ngừng tái sinh từ những gốc già thầm lặng, thế hệ trẻ hôm nay đang viết tiếp câu chuyện Khuổi Đăm bằng những bước đi mới.
Tại xã Nghĩa Tá, những mầm xanh kinh tế đang vươn mình mạnh mẽ. Cựu chiến binh Chu Viết Hòa, thôn Bản Bẳng, tiên phong trồng và chế biến trà hoa vàng. Xuất ngũ năm 1982, ông từng chật vật với cái nghèo. Đến năm 2019, ông thành lập Hợp tác xã Hòa Thịnh, chuyên sản xuất trà hoa vàng. Năm 2020, sản phẩm của ông đạt chuẩn OCOP 3 sao đầu tiên của Bắc Kạn. Không dừng lại, ông Hòa còn khuyến khích bà con dân tộc Dao trồng lá dong dưới tán rừng, tạo thu nhập ổn định cho cộng đồng.
Cùng ông Hòa, chị Dương Khánh Ly tiếp nối lập Hợp tác xã Nông Lâm Nghĩa Tá, đầu tư xưởng sấy trà hoa vàng bằng năng lượng mặt trời, tạo việc làm cho 5-6 lao động với thu nhập gần 5 triệu đồng/tháng. Hợp tác xã sở hữu hơn 5 ha vùng nguyên liệu, liên kết với 8 hộ dân. Nhờ những người già gương mẫu và thế hệ trẻ nhiệt huyết, trà hoa vàng, được coi là “vàng xanh” của Nghĩa Tá, đang vươn xa trên thị trường, đạt giá trị hàng triệu đồng mỗi kg bông sấy khô.
Những cánh rừng xanh mát, xưa che chở cho cán bộ kháng chiến, nay ươm mầm, nuôi dưỡng thế hệ mới làm giàu, điểm tô quê hương. Nghĩa Tá hôm nay là một trong những xã đầu tiên của Bắc Kạn đạt chuẩn nông thôn mới từ năm 2020. Hạ tầng được nâng cấp, đời sống người dân ngày càng khấm khá.
Toàn huyện Chợ Đồn, vùng An toàn khu xưa, đạt tỷ lệ hơn 95% hộ sử dụng điện lưới quốc gia và nước sạch, hơn 95% học sinh tốt nghiệp THPT, hộ nghèo và cận nghèo giảm mạnh. Phó Bí thư Thường trực Huyện ủy Chợ Đồn Ma Thị Na chia sẻ: “Từ năm 1946-1954, nhiều cơ quan Trung ương, trong đó có Báo Sự Thật, tiền thân Báo Nhân Dân, đặt trụ sở tại đây. Sự hiện diện của báo là dấu mốc quan trọng, khơi dậy ý thức cách mạng, thúc đẩy xây dựng quê hương giàu mạnh”.
Ngày 20/11/2023, Thủ tướng phê duyệt quy hoạch bảo tồn Di tích Quốc gia đặc biệt An toàn khu Chợ Đồn. Sắp tới, nhiều xã trong khu vực sẽ sáp nhập, hình thành tuyến du lịch lịch sử - sinh thái. Khuổi Đăm - “suối đen” huyền thoại, sẽ tiếp tục kể những câu chuyện về những dấu chân xưa, nơi mầm xanh hôm nay đang vươn lên mạnh mẽ.
