Chủ trương xây dựng Không gian văn hóa Hồ Chí Minh tại các cơ quan đại diện đã mở ra một hướng đi mới: kết hợp ngoại giao-văn hóa-công nghệ để kiến tạo một hệ sinh thái nhận diện Việt Nam trên bình diện quốc tế. Không còn dừng lại ở những công trình vật thể, tư tưởng Hồ Chí Minh sẽ tiếp tục được chuyển tải sống động qua các hình thức sáng tạo phi vật thể, thông qua âm nhạc, điện ảnh, hội họa, sách và các nền tảng số.
Chiều 9/6, Hội thảo quốc tế “Xây dựng Không gian Hồ Chí Minh tại Cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài” diễn ra tại trụ sở Bộ Ngoại giao với sự tham dự của Ủy viên dự khuyết Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Thứ trưởng Thường trực Ngoại giao Nguyễn Minh Vũ; Cục trưởng Cục Ngoại vụ và Ngoại giao văn hóa thuộc Bộ Ngoại giao, Tổng Thư ký Ủy ban quốc gia UNESCO Việt Nam Lê Thị Hồng Vân; cùng nhiều đại biểu từ các bộ, ngành, giới học giả, văn nghệ sĩ và đại diện cơ quan ngoại giao nước ngoài tại Hà Nội. Hơn 90 cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài kết nối trực tuyến tham dự sự kiện.
Không gian văn hóa Hồ Chí Minh thành dấu ấn văn hóa quốc gia
Phát biểu khai mạc hội thảo, Thứ trưởng Thường trực Ngoại giao, Chủ tịch Ủy ban quốc gia UNESCO Việt Nam Nguyễn Minh Vũ khẳng định: "Chủ tịch Hồ Chí Minh, vị Lãnh tụ thiên tài, Anh hùng giải phóng dân tộc, Nhà văn hóa kiệt xuất, là biểu tượng của hòa bình và tiến bộ trên toàn thế giới. Việc tôn vinh Người ở phạm vi quốc tế không chỉ là trách nhiệm lịch sử mà còn là sứ mệnh hiện tại, để truyền tải về một Việt Nam đổi mới, hội nhập, nhân văn và sáng tạo".
Thứ trưởng cho rằng, việc xây dựng Không gian văn hóa Hồ Chí Minh sẽ giúp chuẩn hóa hình ảnh các cơ quan đại diện Việt Nam, đồng thời đóng vai trò là không gian đa chức năng phục vụ sinh hoạt chính trị, văn hóa cho cộng đồng người Việt và hoạt động đối ngoại tại sở tại.
Không gian văn hóa Hồ Chí Minh, vì vậy, cần trở thành nơi sống động, có khả năng truyền cảm hứng, giao tiếp với cộng đồng quốc tế thông qua ngôn ngữ của văn hóa. Trưởng Văn phòng UNESCO tại Hà Nội, ông Jonathan Baker nhận định: "Hồ Chí Minh là biểu tượng toàn cầu của học tập suốt đời, của hòa bình và nhân văn - những giá trị mà UNESCO cam kết thúc đẩy. Việc duy trì các không gian văn hóa Hồ Chí Minh ở nước ngoài chính là cách Việt Nam thể hiện trách nhiệm và bản sắc văn hóa một cách cụ thể, bền vững và đầy cảm hứng".
Đại sứ Nguyễn Văn Thảo, Đại sứ Đặc mệnh toàn quyền Việt Nam tại Vương quốc Bỉ, tham dự hội thảo theo hình thức trực tuyến, đã chia sẻ từ kinh nghiệm nhiều năm triển khai các hoạt động tôn vinh Chủ tịch Hồ Chí Minh tại nước ngoài, đặc biệt qua các hình thức phi vật thể linh hoạt, sáng tạo và phù hợp với từng bối cảnh văn hóa.
Ông nhấn mạnh: "Hiện nhiều cơ quan đại diện đã có các không gian Hồ Chí Minh, nhưng chưa có sự đồng nhất. Chúng ta cần chuẩn hóa nội hàm và linh hoạt triển khai tùy điều kiện sở tại, nhưng vẫn bảo đảm tính trang trọng và thống nhất trong thông điệp về Người".
Đại sứ cũng cho rằng, không gian này không chỉ phục vụ việc tưởng nhớ, mà còn phải là nơi tổ chức hoạt động văn hóa, hội thảo, triển lãm, và lan tỏa giá trị tư tưởng Hồ Chí Minh đến với công chúng sở tại bằng những hình thức phù hợp, sinh động, có chiều sâu.
Cục trưởng Cục Ngoại vụ và Ngoại giao văn hóa Lê Thị Hồng Vân thì nhìn nhận: "Không gian Hồ Chí Minh không chỉ là địa điểm trưng bày truyền thống mà còn là nơi kết nối giá trị - nơi bạn bè quốc tế có thể cảm nhận sâu sắc tinh thần Việt Nam thông qua hình ảnh một con người vĩ đại". Bà cho biết mô hình này đang được Bộ Ngoại giao thiết kế với những thành phần cốt lõi gồm: tượng Bác, trưng bày ảnh và hiện vật, tư liệu song phương, tủ sách đa ngữ, và biểu trưng quốc gia – quốc kỳ Việt Nam cùng quốc kỳ sở tại. Quan trọng hơn, đó phải là một không gian mở, để cộng đồng sở tại, kiều bào, sinh viên quốc tế có thể đến, tương tác, tổ chức hoạt động và để câu chuyện về Hồ Chí Minh được kể bằng chính ngôn ngữ văn hóa hiện đại.
Nhiều đại biểu cũng nhấn mạnh vai trò của các hình thức phi vật thể trong làm sâu sắc Không gian văn hóa Hồ Chí Minh. PGS,TS Nguyễn Thế Kỷ, nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, Trưởng Ban Lý luận phê bình văn học, cho rằng: "Bác Hồ không chỉ là lãnh tụ mà còn là một nguồn cảm hứng lớn của văn học nghệ thuật Việt Nam và thế giới. Từ âm nhạc, điện ảnh đến thơ ca, các tác phẩm viết về Bác đã trở thành chất liệu định danh hình ảnh văn hóa Việt Nam". Ông đề xuất kết hợp trưng bày không gian với các hoạt động phi vật thể như trình diễn, đối thoại, trình chiếu tư liệu đa phương tiện để hình tượng Bác vừa trang trọng vừa gần gũi, truyền cảm hứng.
Sự tham gia của các Đại sứ quán như Thái Lan, Trung Quốc, Dominica, Sri Lanka và tổ chức quốc tế tại Việt Nam như UNESCO... cũng cho thấy sự đánh giá cao từ bạn bè quốc tế. Họ không chỉ chia sẻ mô hình xây dựng không gian văn hóa tôn vinh lãnh tụ tại cơ quan đại diện của nước mình, mà còn ghi nhận những hoạt động do Việt Nam thực hiện thời gian qua là sáng tạo, bài bản và đáng học hỏi.
Xây dựng không gian Hồ Chí Minh: Biểu tượng gắn kết quốc tế
Nhiều chuyên gia khẳng định rằng xây dựng Không gian Hồ Chí Minh cần hướng đến một cách kể chuyện, một hình thức đối thoại văn hóa, nơi Việt Nam có thể giới thiệu mình với thế giới bằng tư tưởng của vị lãnh tụ vĩ đại. Theo các chuyên gia, chính cốt cách, tinh thần của Người sẽ là những giá trị có thể chạm đến cảm xúc và niềm tin của bạn bè quốc tế.
PGS,TS Nguyễn Thế Kỷ nhấn mạnh: “Chủ tịch Hồ Chí Minh không chỉ là lãnh tụ, mà còn là một biểu tượng nghệ thuật sống động. Bác là nhân vật trung tâm trong nhiều tác phẩm văn học, sân khấu, âm nhạc, không chỉ ở Việt Nam mà cả trong sáng tác của bạn bè quốc tế”.
Theo ông, việc lồng ghép các tác phẩm này trong không gian văn hóa ở nước ngoài sẽ làm tăng tính kết nối, tạo cảm xúc và sự đồng cảm sâu sắc với công chúng sở tại. Đặc biệt, trong thời đại số, các hình thức phi vật thể như trình chiếu tư liệu, thiết kế thực tế ảo (VR), hay các chương trình tương tác đa phương tiện có thể mở rộng phạm vi tiếp cận đến thế hệ trẻ quốc tế - những người có vai trò quan trọng trong việc lan tỏa hình ảnh Việt Nam.
Đại sứ Nguyễn Văn Thảo, Đại sứ Đặc mệnh toàn quyền Việt Nam tại Vương quốc Bỉ, cho rằng: “Việc triển khai Không gian Hồ Chí Minh cần được thống nhất từ nội hàm đến thông điệp. Các cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài là lãnh thổ Việt Nam, là nơi đầu tiên mà công chúng quốc tế tiếp xúc với hình ảnh quốc gia. Do đó, không gian này cần trang trọng, sống động, và đủ sức truyền tải được tinh thần Hồ Chí Minh một cách rõ ràng”.
Đáng chú ý, Đại sứ nhấn mạnh vai trò của cộng đồng kiều bào và sinh viên Việt Nam tại nước ngoài trong việc vận hành và tổ chức hoạt động trong không gian này. “Chúng ta có hàng triệu kiều bào, hàng vạn sinh viên tại châu Âu và nhiều nơi khác - họ không chỉ là người thụ hưởng mà còn là chủ thể truyền cảm hứng về Chủ tịch Hồ Chí Minh. Những sự kiện văn hóa, tọa đàm, triển lãm hay các cuộc thi tìm hiểu về Bác có thể trở thành hoạt động định kỳ, gắn kết cộng đồng và lan tỏa giá trị Việt”, ông nói.
Một điểm sáng khác được nhấn mạnh đến từ các mô hình quốc tế. Theo Cục trưởng Cục Ngoại vụ và Ngoại giao văn hóa Lê Thị Hồng Vân, nhiều nước đã thành công trong việc quảng bá hình ảnh lãnh tụ, danh nhân thông qua không gian văn hóa kết hợp nghệ thuật trưng bày và hoạt động cộng đồng. Từ các công trình vĩnh cửu như tượng đài và bảo tàng, cho tới các mô hình mềm như thư viện, triển lãm lưu động, phim tài liệu, các quốc gia như Nhật Bản, Thái Lan, Trung Quốc đều có những điển hình đáng học hỏi. “Không gian Hồ Chí Minh nếu được thiết kế phù hợp với từng địa bàn sẽ có thể trở thành tâm điểm giao lưu văn hóa”, bà khẳng định.
Từ góc độ nội dung và định hướng lâu dài, Bộ Ngoại giao cũng nhấn mạnh đến việc xây dựng hệ thống tư liệu số hóa về Chủ tịch Hồ Chí Minh - bao gồm ảnh, sách, phim tài liệu và hiện vật - để chia sẻ đến các cơ quan văn hóa, thư viện và trường học ở nước ngoài. Đây sẽ là nguồn tài nguyên mở, vừa bảo đảm tính học thuật, vừa phục vụ mục tiêu giáo dục, truyền thông bền vững. Việc này đang được xúc tiến theo hướng xã hội hóa, huy động các nguồn lực trong và ngoài nước, đồng thời tận dụng chính mạng lưới các cơ quan đại diện để triển khai một cách đồng bộ, tiết kiệm và hiệu quả.
Về định hướng phát triển lâu dài, Thứ trưởng Nguyễn Minh Vũ nhấn mạnh rằng: “Không gian Hồ Chí Minh là một cấu phần của chính sách ngoại giao văn hóa hiện đại, nơi Việt Nam khẳng định mình không chỉ bằng lợi ích, mà bằng giá trị. Khi tư tưởng Hồ Chí Minh được truyền tải bằng ngôn ngữ của văn hóa, chúng ta đang gửi đi thông điệp rõ ràng về một Việt Nam nhân văn, hội nhập và sẵn sàng đồng hành cùng thế giới”.
Không gian Hồ Chí Minh không chỉ tái hiện hình ảnh một con người, mà còn là bản giao hưởng giữa quá khứ và tương lai - nơi di sản đạo đức gặp gỡ khát vọng hiện đại hóa, nơi ký ức lịch sử trở thành năng lượng mềm cho một quốc gia đang vươn mình hội nhập.
