Cuốn sách “Sắc màu Nhật Bản-Bốn mùa thiên nhiên & sáng tạo qua các thời đại” do Nhà xuất bản Phụ nữ Việt Nam cùng Book Hunter và Japan foundation giới thiệu với bạn đọc. Đã không còn chỉ là màu sắc, phía sau đó là câu chuyện lịch sử, văn hoá, tâm hồn con người trong sự nương tựa vào thiên nhiên để sinh tồn, không ngừng sáng tạo, làm phong phú đời sống.
Tác giả của tác phẩm thú vị này là Yoko Nagasawa và Tomoko Everson. Trong đó, Nagasawa vốn là dân IT chuyển sang nghiên cứu về màu sắc. Chị có Bằng chứng nhận giảng viên màu sắc AFT và tham gia giảng dạy tại nhiều cơ sở dạy nghề và lớp học về văn hoá ở Nhật Bản.
Theo các tác giả, nhiều màu sắc đang tồn tại ở Nhật Bản đã đi qua không ít thời kỳ, từ thời cổ đại đến giữa thời Showa (1926-1989).
Màu truyền thống với những tên gọi có lẽ không ở đâu có được như “Oanh sắc”, “Sắc hừng đông”, “Sắc cò quăm”, “Phiêu sắc”… là bảng màu được hình thành từ cảm tác về sắc màu thiên nhiên của Nhật Bản suốt chiều dài lịch sử, thậm chí được lưu lại trong tư liệu. Nhiều màu bắt nguồn từ các loài thực vật, động vật hay các hiện tượng tự nhiên. Các nhà nghiên cứu tính ra có đến hơn một nghìn loại màu truyền thống ở Nhật Bản được nhận diện, thành tên, duy trì và biến đổi cùng vận động của đời sống Nhật Bản.
Các tác giả cũng chỉ có thể giới thiệu chọn lọc những màu truyền thống gợi đến phong cảnh bốn mùa quen thuộc, các màu gần gũi trong đời sống thường nhật và đặc biệt là những màu có nguồn gốc thú vị.
Chia theo 4 mùa xuân-hạ-thu-đông nhưng tên gọi và sắc độ màu cũng như nguồn gốc sắc màu Nhật Bản được đề cập trong cuốn sách đã đủ phong phú tới mức ngỡ ngàng. Tưởng chừng như mỗi chuyển động của thiên nhiên từ lớp lá non mới nhú, một giọt sương vừa rơi, một tia nắng vừa lên… cũng đều trở thành một khoảng giao mùa tinh tế mà người Nhật ghi nhớ, trân trọng và biết ơn.
Mỗi sắc độ màu truyền thống vừa có tính ổn định vì được truyền qua các thời kỳ nhưng cũng lại vừa biến ảo khi có sự biến đổi nhất định của bối cảnh. Ngoài việc miêu tả tên gọi, màu sắc, nguồn gốc lịch sử, văn hoá, mỗi màu đều có phần liên hệ các sản vật, đồ dùng, các loài động thực vật… trong đời sống mang màu sắc đó.
Đáng nói, không chỉ có hình ảnh minh hoạ sinh động thể hiện sắc độ màu được miêu tả, các tác giả đưa vào trích đoạn thơ, văn của Nhật Bản xưa và nay có nhắc tới các loại màu này. Lối liên hệ này làm tăng sức gợi và mở rộng trường thẩm mỹ của bạn đọc khi đứng trước nền văn hoá hấp dẫn của xứ sở mặt trời mọc.
Có thể điểm qua một vài thí dụ. Đó là sắc anh đào (Sakura-iro) với màu hồng nhạt của cánh hoa anh đào mà người Nhật vẫn luôn say mê tự ngàn xưa. Sắc hồng nhạt của loài hoa từ thời Heian (794-1185) đã trở thành màu biểu tượng cho mùa xuân Nhật Bản. Nếp thưởng hoa anh đào phổ biến ngày nay cũng có từ thời ấy.
Sắc dẻ rụng có thể rất dễ hình dung nhưng ít ai biết tên màu này được tạo ra trong thời Heian, bắt nguồn từ việc hạt dẻ đổi màu vào mùa thu. Nguồn gốc sắc dẻ rụng thậm chí được nhận diện tinh tế tới mức là “màu nâu đậm và trầm hơn sắc hạt dẻ của hạt dẻ còn trên cây”. Đó chính là màu vỏ hạt dẻ chín, rơi xuống đất và ló khỏi lớp vỏ gai. Tên màu này từng xuất hiện trong tác phẩm cổ điển của Nhật Bản là “Truyện kể Genji”.
Mỗi màu sắc đều có một lịch sử hình thành cũng như dấu ấn chúng để lại trong đời sống nghệ thuật, hoặc đơn giản là một phản chiếu nào đó của chúng trong đời sống tự nhiên và sinh hoạt của con người.
Tương tự, sắc cát cánh xuất phát từ những bông hoa màu tím xanh hình quả chuông vào mỗi độ cuối hè đầu thu. Cát cánh được xem là một trong bảy loại thảo mộc của mùa thu, cũng được gọi là hoa bìm bìm, ra đời từ thời Heian và được duy trì tới tận thời Edo (1603-1868). Ngay cả sắc lá úa cũng kể một câu chuyện văn hoá. “Một màu truyền thống có từ giữa thời Heian. Đó là màu nâu sẫm gần như nguyên bản. “Lá úa” chỉ những chiếc lá rơi rải rác trên mặt đất. Giới quý tộc Heian nhạy cảm với sự thay đổi của bốn mùa và tìm thú vui trong “cảm thức về vạn vật” (mono no aware) nên rất yêu thích Sắc lá úa và tạo ra nhiều biến thể đến mức được mệnh danh là “bốn mươi tám sắc lá úa”.
Mỗi màu sắc đều có một lịch sử hình thành cũng như dấu ấn chúng để lại trong đời sống nghệ thuật, hoặc đơn giản là một phản chiếu nào đó của chúng trong đời sống tự nhiên và sinh hoạt của con người.
__________________________
Các sắc màu và tên gọi thú vị trong cuốn sách này nhắc nhở chúng ta về sự vĩ đại và vĩnh cửu của thiên nhiên-thứ mà chúng ta phải không ngừng học hỏi và kính trọng.
___________________________
Các sắc màu và tên gọi thú vị trong cuốn sách này nhắc nhở chúng ta về sự vĩ đại và vĩnh cửu của thiên nhiên-thứ mà chúng ta phải không ngừng học hỏi và kính trọng. Nói như nhà tự nhiên học Aldo Leopold người Mỹ thì “Tính hoang sơ chưa bao giờ là một chất liệu đơn điệu. Nó đa dạng, biến hoá và các tạo vật đi ra từ nó cũng muôn màu muôn vẻ. Những khác biệt giữa các tạo vật này được gọi là văn hoá. Sự đa dạng giàu có trong văn hoá thế giới loài người phản chiếu một sự đa dạng tương tự trong thiên nhiên, nơi đã sản sinh ra nó”.
