Vùng còn nhiều cá đồng tự nhiên ở Cà Mau tập trung chủ yếu trong lâm phần Vườn Quốc gia U Minh hạ và tại các xã: Khánh Lâm, Khánh An (huyện U Minh); Khánh Bình Tây, Khánh Bình Tây Bắc, Trần Hợi, Khánh Hải… (huyện Trần Văn Thời).
ĐÀO ĐÌA TRỮ CÁ
Tại các vùng quê còn canh tác lúa, cá đồng có điều kiện sinh trưởng và phát triển. Khi khắp các đồng ruộng lênh láng nước, chỉ còn phân biệt ranh rấp qua những bờ mẫu, bờ bao ngạn, cánh nhà nông chỉ cần dùng các ngư cụ như lờ, lợp, lưới hoặc thả câu dưới các kênh, mương là có cá đủ ăn cho cả ngày làm đồng.
Theo ông Đinh Văn Út (ấp Trùm Thuật, xã Khánh Hải), để có được nguồn cá dồi dào, người dân trong vùng đào ao sâu (gọi là đìa) để cá đồng có nơi trú ngụ trong mùa nước ngọt khi nước trên đồng đã rút cạn. Đây cũng là thời điểm cá đồng đạt kích cỡ đủ lớn để thu hoạch. Thu hoạch cá thường là sau Tết Nguyên đán hằng năm, khi việc thu hoạch lúa đã xong; đây cũng là nguồn thu thứ hai của nhà nông.
Trước đây, việc thu hoạch cá đồng chủ yếu bằng cách tát cạn nước đìa bằng gàu sòng hoặc động cơ bơm nước; nhưng ngày nay, việc thu hoạch không cần phải tát cạn mà chỉ cần dùng lưới ghim để bắt cá (còn gọi là chụp đìa). Đây cũng là một sáng kiến, kinh nghiệm đúc kết trong quá trình lao động, sản xuất giúp nhà nông bớt vất vả và không tốn nhiều thời gian.
Bà Vũ Thị Hiên (hàng xóm ông Út) có đìa cá thu hoạch hằng năm cho biết, một khẩu đìa ít nhất cũng kiếm được vài trăm ký cá cân (cá thương phẩm). Có khẩu đìa phải chụp hai, ba lần mới bắt hết cá lớn, còn cá nhỏ thì được thả lại làm giống cho mùa lúa năm sau.
THU HOẠCH GẮN VỚI BẢO TỒN
Theo nhiều tài liệu về vùng đất Nam Bộ xưa, đến những năm cuối thế kỷ 20, khoa học bắt đầu tác động vào sản xuất, nhưng đa số người dân Cà Mau vẫn còn duy trì một vụ lúa mùa trong năm. Đây là điều kiện lý tưởng để con cá đồng đủ thời gian sinh trưởng và phát triển. Nhờ đó, sản lượng cá đồng ở Cà Mau có lúc đạt mốc hơn 70.000 tấn/năm. Từ sau năm 2000 đến nay, sản lượng cá đồng suy giảm rất nhiều bởi nhường diện tích nuôi tôm, và một phần do hình thức khai thác cá bằng xung điện, kích điện, vô tình hủy diệt nguồn “cá non” đầu vụ.
Trước thực trạng nêu trên, những năm gần đây tỉnh Cà Mau triển khai nhiều giải pháp đồng bộ nhằm bảo tồn, khôi phục và phát triển nguồn lợi cá đồng. Con cá đồng cũng nằm trong danh mục những ngành hàng trong đề án tái cơ cấu nông nghiệp của tỉnh. Tại nhiều địa phương vùng ngọt của huyện U Minh và Trần Văn Thời, nhiều tổ hợp tác nuôi cá đồng đã được thành lập. Ngoài được tập huấn, chuyển giao khoa học kỹ thuật, những nông hộ nuôi còn được hỗ trợ con giống, vay vốn ưu đãi để mở rộng diện tích nuôi cá đồng tự nhiên.
Theo Chủ tịch Ủy ban nhân dân xã Khánh Hải Phạm Thành Được, gần đây, việc bảo tồn nguồn lợi cá đồng được “tiếp sức” bởi Chỉ thị số 17-CT/TU đầu năm 2024 của Ban Thường vụ Tỉnh ủy Cà Mau. Theo đó, tăng cường sự lãnh đạo của các cấp ủy Đảng trong việc ngăn chặn khai thác nguồn lợi thủy sản có tính hủy diệt trên địa bàn tỉnh. Thực hiện chỉ thị nêu trên, địa phương triển khai chương trình hành động, phát động phong trào thi đua chống khai thác nguồn lợi thủy sản có tính hủy diệt, từng bước tiến tới việc “nói không với xung điện, kích điện”; cá nhân nào vi phạm lần đầu thì bị tịch thu công cụ kích điện, phạt hành chính, nếu tái phạm thì lập hồ sơ đề nghị truy tố hình sự.
Sau hơn một năm thực hiện chỉ thị, có hơn 144.600 hộ dân trên địa bàn tỉnh tự nguyện ký cam kết “Không sản xuất buôn bán, tàng trữ vận chuyển trái phép và sử dụng chất nổ, xung điện, chất độc để khai thác nguồn lợi thủy sản” ở tất cả các vùng nước; hơn 2.500 bộ dụng cụ kích điện đã được người dân tự nguyện giao nộp; các cơ quan chức năng, chính quyền địa phương tịch thu, tiêu hủy hơn 700 bộ dụng cụ kích điện, xử phạt vi phạm hành chính hàng trăm vụ có liên quan với số tiền hơn 2,7 tỷ đồng…
Nhờ triển khai nhiều giải pháp đồng bộ mà nguồn lợi cá đồng tự nhiên ở vùng ngọt Cà Mau phục hồi nhiều so với trước. Trong đó, mấu chốt thành công là chế tài đủ mạnh để răn đe, đi cùng sự chuyển biến ý thức bảo vệ nguồn lợi cá đồng của người dân bằng cách không đánh bắt, hủy diệt cá non, triệt tiêu nguồn lợi thủy sản. Các cơ quan chức năng cũng cần xem xét hướng dẫn xây dựng hương ước, quy ước để người dân cùng nhau bảo vệ nguồn lợi, tự chuyển biến trong chính nhận thức của bà con.
