Đổi tiền lẻ, thói quen không dễ bỏ?

Đổi tiền vẫn dễ... kiếm tiền

Những ngày cuối năm 2013, chúng tôi đã khảo sát ở các cổng đền, chùa, miếu, phủ lớn nhỏ thì bắt gặp dịch vụ đổi tiền lẻ, nhằm đáp ứng nhu cầu của người dân đi lễ, viếng chùa. Nhất là thời điểm đầu xuân năm mới, nhiều lễ hội xuân tổ chức thì dịch vụ đổi tiền trở nên sôi động hơn bao giờ hết. Thậm chí, ở Phủ Tây Hồ (Hà Nội), đền Bà Chúa Kho (Bắc Ninh)... dịch vụ này "bò" vào cổng, lấn tận sân.

Ở khu vực hồ Hoàn Kiếm, những người chuyên đổi đô-la (USD), tiền lẻ vẫn hoạt động và sẵn sàng cung cấp với số lượng lớn, chỉ có điều giá chênh lệch khá "chát", với lý do năm nay Ngân hàng không in tiền lẻ mới.Ở đoạn đường Quang Trung, gần khu vực Bưu điện quận Hà Đông, những người đổi tiền lẻ ngồi lẫn với các chị hàng nước với những xấp tiền các loại trên tay. Người phụ nữ đứng tuổi tên Kim, có thâm niên trong nghề đổi tiền, sẵn sàng cho khách hàng số điện thoại di động của mình để tiện liên hệ và phục vụ nhu cầu đa dạng của thị trường.

"Em muốn bao nhiêu cũng được, với các mệnh giá. Nếu bận chị có thể giao hàng tận nơi. Chị đổi nhiều lắm, còn chuyên cung cấp tiền lẻ cho các quầy đổi ở cổng đền, chùa trong khu vực này", bà Kim nói.

Với sự tiện ích của "chợ online", facebook, dịch vụ đổi tiền lẻ trên mạng cũng đã trở lên vô cùng sôi động. Các số điện thoại, những lời chào hàng hấp dẫn, các ô liệt kê chênh lệch với mỗi mệnh giá... được tung lên, ai ưng ý, chỉ cầm bấm số gọi là được đáp ứng.

Nghịch lý lãng phí

Dù mức giá đổi tiền lẻ năm nay cao hơn hẳn (10 nghìn đổi 8 nghìn đồng, thậm chí 10 ăn 6), nhưng điều đó dường như không ảnh hưởng đến nhu cầu đổi tiền lẻ của người dân. Hỏi một số người đi lễ, tại sao không dùng một, hai tờ mệnh giá lớn mà vào lễ? Họ nói: "Dùng tiền đặt lên mỗi ban vài tờ tiện hơn, ban nào cũng có". Vậy chẳng lẽ, phân chia tiền lẻ ra như thế, rồi nhà chùa, hay đền chẳng gom tất cả vào quỹ chung hay sao? Như thế cũng chẳng phải người đi lễ vừa mất công, nhà chùa cũng phải bỏ công thêm để đi thu gom?Rồi tiền lẻ bị thả xuống suối, thả vào hậu cung bị giẫm lên dẫn đến nhàu nát, lẫn và bị đốt theo vàng mã; chi phí sản xuất tiền lẻ cao gấp hai đến ba lần là lãng phí thứ ba; chưa hết, số tiền lẻ đó hằng năm quay vòng về Ngân hàng Nhà nước, phải chi ngân sách bảo quản, kiểm đếm, phân loại nhiều vô kể là cái lãng phí thứ tư.Nhìn vào con số 1.200 bao tải tiền lẻ, trị giá hơn 20 tỷ đồng mà chùa Hương gom được sau một mùa lễ hội, rồi nhân lên 40 nghìn di tích, đủ thấy sự lãng phí này đã ở mức... báo động.

Những năm trước, Nhà nước thường cho in tiền lẻ, đáp ứng nhu cầu của xã hội, dẫu biết việc này phải bù lỗ rất nhiều. Tết Giáp Ngọ năm nay, Ngân hàng Nhà nước đã chủ trương hạn chế in tiền mệnh giá nhỏ dưới 2.000 đồng, đồng thời vận động nhân dân dùng tiền lẻ đã qua sử dụng. Đồng thời có văn bản đề nghị Bộ Công thương và Bộ Công an phối hợp kiểm tra, xử lý nghiêm các cá nhân, tổ chức kinh doanh đổi tiền hưởng chênh lệch trong dịp Tết Nguyên đán 2014. Song, phớt lờ lệnh cấm, dịch vụ này vẫn hoạt động sôi nổi, và nhu cầu của người dân vẫn rất lớn.

Cần thay đổi một thói quen

Đóng góp tiền công đức, nhằm tu bổ nơi cúng lễ, với sự thành tâm là việc làm hết sức ý nghĩa. Song, thói quen dùng tiền lẻ đặt lên mâm cúng, gài vào tượng phật hay giắt lên cây từ lâu được cho là những hành động phản cảm, xúc phạm thánh thần, làm khổ các nhà tu hành.

Giáo sư Ngô Đức Thịnh, Giám đốc Trung tâm nghiên cứu và bảo tồn văn hóa tín ngưỡng Việt Nam chỉ ra: Hiện nay dùng tiền mệnh giá nhỏ cho lưu thông không nhiều, mà chủ yếu dành cho việc đi lễ, nhưng cách cung tiến đang có vấn đề. Tín ngưỡng là một tri thức, rất nhiều người đi lễ không hiểu về việc mình làm nên dẫn đến lệch chuẩn. Xưa kia ông cha ta đâu có như vậy. Giờ người ta nghĩ khác quá, không đưa tiền vào hòm công đức, mà đưa trực tiếp vào tay thánh, phật.Đó là kết quả của trạng thái xã hội vụ lợi, tưởng tiền bạc có thể giải quyết tất cả.

Giáo sư Thịnh cho biết thêm, để thay đổi thói quen này, phải tuyên truyền cho người dân hiểu ra vấn đề.Đó là một công việc bền bỉ, lâu dài. Đồng thời, về phía nhà đền, chùa phải bố trí người liên tục gom tiền dân cung tiến trong hậu cung, rơi vãi ở những nơi đặt tiền, tránh gây phản cảm, nhếch nhác.

Cùng quan điểm, Phó Thống đốc Ngân hàng Nhà nước Đào Minh Tú kiến nghị: Khó như cấm đốt pháo còn làm được, tại sao việc dùng tiền lẻ rải ở đền, chùa lại không làm được?

Cùng với việc các cơ quan chức năng vào cuộc, quan trọng nhất vẫn là từ ý thức của người dân.

Với người Nhật Bản, họ có thói quen tôn trọng tiền lẻ, đó là cách "giữ giá" đồng tiền của mình mà người dân ta nên học tập. Không đâu xa, ở các nước láng giềng như Lào, Cam-pu-chia, người dân cũng rất trang nghiêm khi đến nơi thờ cúng. Những sự việc gây phản cảm ở nước ta, mà nhiều năm qua các phương tiện thông tin, cơ quan chức năng liên tục phê phán, là sự thiếu hụt về tri thức văn hóa lễ hội mà mỗi người cần ý thức lấp đầy dần. Chỉ khi nào người dân hiểu được rằng, tiền lẻ cũng là một giá trị, cách sử dụng nó cần có văn hóa, đồng thời đến với thần thánh cần tấm lòng thành kính, thì khi đó những ứng xử phi văn hóa mới giảm bớt.