Trong bối cảnh mới, quy hoạch cần được định hình lại theo hướng tiếp cận vùng động lực, hành lang kinh tế, không gian chức năng liên kết, thay vì địa giới hành chính như hiện nay.
Định hình tư duy phát triển mới
Từ ngày 1/7, không chỉ các quy hoạch cấp tỉnh mất hiệu lực sau sáp nhập, mà cả quy hoạch tổng thể cấp vùng cũng cần được đồng bộ lại để dẫn dắt sự phát triển. Nhiều chuyên gia cho rằng, nếu quy hoạch không chuyển động kịp với tổ chức bộ máy, sẽ khó tạo ra sức bật cho tăng trưởng và liên kết thực chất giữa các địa phương.
Chủ tịch Hội Quy hoạch Phát triển đô thị Việt Nam Trần Ngọc Chính nhấn mạnh: Việc sắp xếp, hợp nhất các đơn vị hành chính không chỉ là cải cách bộ máy, mà còn là cơ hội chiến lược để tái định hình không gian phát triển quốc gia. Trong bối cảnh mới, tư duy quy hoạch cần chuyển từ địa giới hành chính sang tiếp cận theo vùng động lực, hành lang kinh tế và không gian chức năng liên kết. Quy hoạch phải có tầm nhìn dài hạn, đi trước một bước để gắn kết liên tỉnh, liên vùng. Có như vậy mới phát huy hết dư địa phát triển sau sáp nhập.
Một trong những điểm nhấn chiến lược của việc sáp nhập tỉnh là tư duy “hướng ra biển lớn”. Với gần hai phần ba số tỉnh, thành phố mới có đường bờ biển sẽ tạo thêm dư địa và động lực phát triển bền vững vùng duyên hải. Điển hình là TP Hồ Chí Minh, khi được kết nối với Bà Rịa - Vũng Tàu sẽ trực tiếp quản lý Cụm cảng quốc tế Cái Mép - Thị Vải, mở rộng vai trò đầu tàu ra toàn vùng kinh tế biển phía nam.
Nhà nghiên cứu đô thị Trần Hữu Phúc Tiến cho rằng, nếu trước đây TP Hồ Chí Minh chỉ có 27 km đường bờ biển ở Cần Giờ thì sau sáp nhập, thành phố sẽ tiếp cận trực tiếp đường bờ biển dài khoảng 350 km và hơn 100.000 km² thềm lục địa, đặc biệt trong đó có hòn đảo ngọc Côn Đảo. Bên cạnh đó, phần lớn sông Sài Gòn cũng thuộc về địa phận TP Hồ Chí Minh mới. Không gian này không chỉ là sự mở rộng về địa lý, mà còn bổ sung thêm vai trò chiến lược cho một đô thị thương mại, dịch vụ, công nghệ cao, kết hợp “thành phố biển”.
“Việc hợp nhất TP Hồ Chí Minh với Bình Dương và Bà Rịa-Vũng Tàu tạo ra một lực đẩy mới cho phát triển, đồng thời mở rộng vai trò chiến lược của thành phố trong không gian kinh tế biển phía nam. Tuy nhiên, điều này đòi hỏi tư duy phát triển phù hợp hơn với tầm vóc một siêu đô thị biển, từ quy hoạch hạ tầng, quản trị đô thị đến dịch vụ công. Để tận dụng hiệu quả dư địa này, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các nhà quy hoạch, chuyên gia kinh tế-xã hội và nhà hoạch định chính sách để xây dựng chiến lược quy hoạch dài hạn, bảo đảm phát triển hài hòa và bền vững cho cả vùng”, ông Trần Hữu Phúc Tiến nhấn mạnh.
Đặt lại bài toán quy hoạch phát triển
Nếu TP Hồ Chí Minh đang mở rộng về phía biển thì Hải Phòng, trung tâm logistics, công nghiệp và cảng biển phía bắc cũng đang bước vào giai đoạn tái cấu trúc quy hoạch đầy quyết tâm và chủ động. Theo ông Chu Ngọc Hà, Viện trưởng Quy hoạch TP Hải Phòng, việc hợp nhất với tỉnh Hải Dương, hình thành đơn vị hành chính mới sẽ mở ra triển vọng xây dựng một đại đô thị hiện đại, đồng bộ, có tính kết nối cao. Tuy nhiên, đây cũng là bài toán phức tạp, đòi hỏi phải rà soát, điều chỉnh toàn diện quy hoạch chung nhằm tạo lập nền tảng phát triển hài hòa giữa hai địa phương vốn có đặc điểm rất khác biệt.
Ông Hà cho biết, điểm xuất phát của quá trình hợp nhất này là sự bổ sung lẫn nhau giữa Hải Phòng - trung tâm cảng biển với thế mạnh về hạ tầng logistics, công nghiệp, dịch vụ biển với Hải Dương - địa phương giàu tiềm năng phát triển đô thị cùng quỹ đất rộng. Vấn đề đặt ra không chỉ là ghép ranh giới hành chính, mà còn phải xây dựng một quy hoạch tích hợp, phát huy cao nhất lợi thế của từng địa phương, đồng thời giải quyết hài hòa các yêu cầu về hạ tầng, dân cư, kinh tế, bảo tồn và phát triển.
Ngoài ra, theo ông Hà, phát triển hạ tầng giao thông liên kết vùng là điều kiện tiên quyết để kiến tạo đại đô thị đúng nghĩa. Hải Phòng hiện đang phối hợp với Bộ Xây dựng cùng các đơn vị tư vấn trong, ngoài nước để xây dựng định hướng quy hoạch mới, với tầm nhìn đến năm 2040 và xa hơn. Trong đó, các đô thị vệ tinh sẽ trở thành cực tăng trưởng mới; không gian đô thị sẽ được mở rộng theo hướng gắn với du lịch, dịch vụ và kinh tế biển, lấy hệ thống cảng biển làm trụ cột, phát huy vai trò cửa ngõ xuất khẩu và trung tâm logistics của miền bắc.
Trong bối cảnh nhiều tỉnh, thành phố mở rộng về địa giới, các quy hoạch hiện hành cần được rà soát đồng bộ, bảo đảm tính liên kết xuyên suốt từ Trung ương đến địa phương. Theo ThS, kiến trúc sư Vũ Ngọc Tuấn, Giám đốc Trung tâm Quy hoạch xây dựng 1 (Viện Quy hoạch đô thị và nông thôn quốc gia), quá trình sắp xếp lại đơn vị hành chính đặt ra yêu cầu đổi mới toàn diện công tác quy hoạch, không chỉ ở cấp địa phương, mà từ tầm nhìn, định hướng của Trung ương. Việc điều chỉnh địa giới không đơn thuần là sáp nhập địa bàn, mà là cơ hội để thiết lập lại các không gian phát triển theo hướng tổng thể, liên kết và bền vững hơn.
“Quy hoạch phải được đặt trong một tầm nhìn tổng thể, bảo đảm tính liên kết, đồng bộ, đặc biệt trong bối cảnh các đơn vị hành chính mới được tổ chức lại với quy mô lớn hơn, chức năng đa dạng hơn và yêu cầu phát triển cao hơn”, ông Vũ Ngọc Tuấn nhấn mạnh.
Nhiều chuyên gia cũng nêu quan điểm, việc hợp nhất các tỉnh, thành phố không chỉ đặt ra bài toán kỹ thuật về quản lý lãnh thổ, mà còn là cơ hội để tái cấu trúc các không gian phát triển theo hướng liên kết vùng, khai thác lợi thế tổng hợp và phân bố lại dân cư một cách hợp lý, hiệu quả. Theo đó, cần khẩn trương rà soát lại quy hoạch để không bị “trượt nhịp” với quá trình cải cách bộ máy. Việc này cần tiến hành tổng thể, không chỉ quy hoạch cấp tỉnh, mà các quy hoạch vùng, quy hoạch tổng thể quốc gia cũng cần được xem xét điều chỉnh phù hợp yêu cầu phát triển mới.
Tại phiên họp ngày 24/6, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã cho ý kiến về giải pháp tiếp tục triển khai công tác quy hoạch trong bối cảnh đang tổ chức sắp xếp lại đơn vị hành chính, trong khi Luật Quy hoạch (sửa đổi) chưa được ban hành. Trên cơ sở đề xuất của Chính phủ và báo cáo thẩm tra của Ủy ban Kinh tế và Ủy ban Tài chính - Ngân sách, Ủy ban Thường vụ Quốc hội thống nhất trình Quốc hội xem xét việc rút dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Quy hoạch ra khỏi chương trình Kỳ họp thứ 9, để chuyển sang sửa đổi toàn diện và trình tại Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV. Đây là quyết định kịp thời và cần thiết nhằm bảo đảm tính liên tục trong triển khai quy hoạch, không làm gián đoạn các hoạt động đầu tư, sản xuất, phát triển tại địa phương; đồng thời tạo nền tảng pháp lý thống nhất cho tiến trình cải cách hành chính và tái định hình không gian phát triển hài hòa, liên kết, bền vững trên phạm vi cả nước.
