Lộ trình tìm lại bầu trời xanh

Đề xuất này nhằm kiểm soát, giảm thiểu tình trạng ô nhiễm không khí do khí thải gây ra, góp phần bảo vệ sức khỏe cộng đồng và cải thiện chất lượng môi trường sống.

Lộ trình tạo cơ sở pháp lý để từng bước loại bỏ phương tiện không bảo đảm tiêu chuẩn, quy chuẩn khí thải, thúc đẩy việc chuyển đổi sang phương tiện sạch, thân thiện với môi trường. Việc áp dụng lộ trình cũng nhằm thực hiện các cam kết quốc tế của Việt Nam về giảm phát thải khí nhà kính, ứng phó với biến đổi khí hậu.

Siết kiểm định khí thải mô-tô, xe máy

Theo dự thảo, thời điểm bắt đầu thực hiện kiểm định khí thải mô-tô, xe máy lưu hành tại Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh từ ngày 1/1/2027. Tại bốn thành phố trực thuộc Trung ương khác, gồm Hải Phòng, Đà Nẵng, Cần Thơ và Huế, áp dụng từ ngày 1/1/2028. Các địa phương còn lại sẽ tiến hành kiểm định khí thải từ đầu năm 2030, hoặc sớm hơn tùy tình hình thực tế.

Dự thảo nêu rõ: Mô-tô sản xuất trước năm 2008 áp dụng khí thải mức 1, mô-tô sản xuất từ năm 2008-2016 áp dụng mức 2, mô-tô sản xuất từ năm 2017 đến ngày 30/6/2026 áp dụng mức 3, mô-tô sản xuất sau ngày 1/7/2026 áp dụng mức 4. Với xe máy, nếu sản xuất trước năm 2016 thì áp dụng mức 1, sản xuất từ năm 2017 đến ngày 30/6/2027 áp dụng mức 2, sản xuất từ tháng 7/2027 áp dụng mức 4.

Riêng hai thành phố lớn là Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh sẽ áp dụng quy định về khí thải nghiêm ngặt nhất. Cụ thể, từ ngày 1/1/2032, các loại mô-tô, xe máy lưu hành trên địa bàn hai thành phố này phải đáp ứng quy định về khí thải từ mức 2 trở lên, bất kể năm sản xuất. Các xe không đạt yêu cầu sẽ buộc phải cải tiến hoặc bị loại khỏi lưu thông. Ngoài ra, mô-tô, xe máy lưu hành vào vùng phát thải thấp của Hà Nội theo quy định của Luật Thủ đô phải đáp ứng quy định về khí thải theo nghị quyết của Hội đồng nhân dân thành phố.

Ghi nhận tại Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh, còn nhiều xe máy cũ nát, xe mù (không biển số) đi lại trên đường mỗi ngày, có xe xả khói đen kịt vào dòng người lưu thông. Những xe này không chỉ phục vụ đi lại mà còn được tận dụng chở hàng hóa, phế liệu... do đó có thể gây ảnh hưởng đến môi trường, an toàn giao thông.

Theo Bộ Giao thông vận tải, xe máy là nguồn phát thải ô nhiễm lớn nhất, nhưng chưa được kiểm soát vì Luật Giao thông đường bộ năm 2008 chưa quy định. Từ năm 2010, Chính phủ đã giao Bộ Giao thông vận tải xây dựng lộ trình cụ thể về kiểm soát khí thải xe máy. Hai thành phố Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh được giao hoàn thiện mạng lưới cơ sở kiểm định, mục tiêu đến năm 2015 có 80-90% lượng xe máy được kiểm định tiêu chuẩn khí thải. Dù vậy đến nay việc kiểm soát khí thải xe máy vẫn chưa được triển khai, trong khi số lượng xe máy tại các thành phố lớn tăng nhanh.

Bốn mức thông số khí thải sẽ áp dụng với xe mô-tô, xe gắn máy theo đề xuất. (Ảnh Bộ Nông nghiệp và Môi trường)

Tính toán phương tiện thay thế

Theo thống kê, Hà Nội có hơn tám triệu phương tiện, trong đó 6,9 triệu là xe máy. Tại Thành phố Hồ Chí Minh, số phương tiện cơ giới cũng vượt chín triệu chiếc, trong đó xe máy chiếm hơn 90%, gây áp lực lớn lên hạ tầng giao thông và chất lượng không khí. Tại các đô thị, xe máy là tác nhân chiếm tỷ trọng lớn trong ô nhiễm không khí đô thị, đặc biệt là bụi mịn PM2.5. Do đó, việc áp dụng lộ trình khí thải mới được kỳ vọng góp phần cải thiện chất lượng không khí và thúc đẩy chuyển đổi xanh trong ngành giao thông vận tải.

Tuy nhiên, các chuyên gia cho rằng: Quá trình thực hiện nên có lộ trình phù hợp, cần bảo đảm đồng bộ hạ tầng giao thông công cộng, tránh gây xáo trộn cho người dân. Cơ quan chức năng cũng chỉ ra một số tác động tiêu cực, như: Lộ trình có thể gây ra vấn đề xã hội nếu thiếu chính sách hỗ trợ tài chính cũng như các biện pháp truyền thông nâng cao nhận thức, đặc biệt với nhóm người yếu thế, có thu nhập thấp ở nội đô, khi áp dụng ở Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh sớm (từ ngày 1/1/2027). Áp dụng trên địa bàn toàn quốc từ năm 2030, chính sách có thể gây áp lực chuyển đổi phương tiện trên diện rộng, gây khó khăn cho người dân tại địa bàn có điều kiện kinh tế-xã hội đặc biệt khó khăn, vùng sâu, vùng xa, hoặc khó tiếp cận với các cơ sở đăng kiểm do đặc thù địa hình, phân bố dân cư.

Về vấn đề này, theo ông Nguyễn Hữu Tiến, Phó Vụ trưởng Khoa học Công nghệ, Môi trường và Vật liệu xây dựng (Bộ Xây dựng): Thời gian tới, khi ban hành kiểm định khí thải xe máy, lượng xe phát hành khí thải lớn có thể bị loại bỏ. Cơ quan chức năng cũng sẽ nghiên cứu các chính sách để chuyển đổi phù hợp. Bộ Xây dựng đã ban hành quy định về phương tiện xanh, sạch - trong đó tạo hành lang ưu tiên cho xe có mức phát thải thấp hoạt động ở một số khu vực nhất định. Ngược lại, các phương tiện không đáp ứng tiêu chuẩn xanh sẽ bị hạn chế lưu thông tại các vùng quy hoạch.

Phía Ủy ban nhân dân TP Hà Nội cũng thông tin: Sẽ có chương trình đổi xe, hỗ trợ đổi xe, giảm giá vốn vay, để cơ bản người dân trong vùng phát thải thấp đi xe điện, không đi xe xăng nữa. Đồng thời thành phố sẽ có kế hoạch làm việc với các công ty sản xuất xe theo tinh thần nhà nước, doanh nghiệp và nhân dân cùng làm vì đây là trách nhiệm chung, để hướng tới mục tiêu làm sạch môi trường sống.

Ở góc nhìn chuyên gia, TS Hoàng Dương Tùng, Chủ tịch Mạng lưới không khí sạch Việt Nam nêu quan điểm: “Việc đưa ra lộ trình kiểm tra khí thải là cần thiết để cải thiện chất lượng môi trường không khí. Đây cũng là trách nhiệm của người dân tham gia giao thông, vì lúc nào chúng ta cũng đòi hỏi bầu không khí trong lành, trong khi đó lại không góp sức để cải thiện môi trường. Cần có những giải pháp khuyến khích để người dân tham gia tích cực, tránh cào bằng. Ban đầu chỉ nên hướng tới những gia đình thật sự không có điều kiện đổi xe, trong khi “cần câu cơm” của họ đã quá cũ nát. Và nên làm thí điểm trước, sau đó mới triển khai trên diện rộng, công khai minh bạch”.

PGS, TS Đỗ Văn Dũng, Trường đại học Sư phạm Kỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh đóng góp thêm góc nhìn từ khía cạnh khác: Không chỉ xe máy phải đạt mức khí thải theo quy định mà nhiên liệu (xăng) cho phương tiện này cũng phải phù hợp mới đạt được hiệu quả bảo vệ môi trường. Cần quy định rõ tiêu chuẩn nhiên liệu Euro 4, Euro 5 tương ứng các mức khí thải, đồng thời bảo đảm giá nhiên liệu phù hợp để khuyến khích người dân sử dụng nhiên liệu đạt chuẩn.

Ô nhiễm không khí do phương tiện giao thông ở các đô thị lớn là mối nguy đã được cảnh báo từ nhiều năm nay. Tuy nhiên, chưa có nhiều dấu hiệu được cải thiện, vì vậy cần phải hành động ngay trước khi quá muộn.