Đền Xã Tắc, phường Ka Long, TP Móng Cái được UBND tỉnh Quảng Ninh xếp hạng di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh vào năm 2005. Theo sử sách chép rằng: Đền Xã Tắc được xây dựng từ khoảng cuối thế kỷ 13, đầu thế kỷ 14 để thờ thần thành hoàng Châu Móng Cái xưa là Xã Tắc Đại vương. Trước kia, ngôi đền ở sát mép sông Thác Mang, trong một lần bão lớn vào khoảng đầu thế kỷ 20, ngôi đền cũ bị sạt lở, người dân trong vùng đã chuyển ngôi đền vào khu Soáy Nguồn như ngày nay. Trải qua nhiều lần trùng tu, ngôi đền Xã Tắc bề thế bây giờ được xây dựng trên nền đền cũ bằng sự phát tâm công đức của đông đảo nhân dân, tăng ni, phật tử trên khắp mọi miền đất nước. Ba pho tượng thánh được thờ tại đền gồm Thần chủ xã tắc Đại vương, Cao Sơn đại vương và Hưng Nhượng vương Trần Quốc Tảng.
Tế Xã Tắc là đại lễ cổ truyền, có từ thời Đinh, truyền qua Lê, Lý tới nhà Nguyễn và ngày nay. Theo các cứ liệu lịch sử , đàn Xã Tắc của tỉnh Hải Ninh xưa được đặt tại Móng Cái vào khoảng thời gian trước hoặc sau Minh Mạng năm thứ 13 (1832).
Với giá trị lịch sử khẳng định độc lập chủ quyền dân tộc, những nét đặc trưng riêng trong sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng của nhân dân Việt Nam và như một cột mốc văn hóa nơi biên ải, đền Xã Tắc đã trở thành một điểm đến tâm linh đối với nhân dân và du khách thập phương khi đặt chân tới vùng đất địa đầu đông bắc Tổ quốc. Việc phục dựng lại lễ tế và đàn Xã Tắc nhằm bảo tồn, phát huy và tôn vinh những giá trị lịch sử, văn hóa truyền thống của lễ tế Xã Tắc và di tích lịch sử văn hóa Đền Xã Tắc.
Đàn Xã Tắc là nơi tổ chức lễ tế thần Xã (đất) và thần Tắc (lúa), đây là hai vị thần tiêu biểu cho năm thổ thần và ngũ cốc thần theo tư duy của cư dân nông nghiệp. Hai vị thần này luôn gắn bó với nhau, không tách rời nhau như bản thân đất và lúa trong đời sống cư dân nông nghiệp lúa nước. Chính vì ý nghĩa đó nên quan niệm Xã Tắc có nghĩa như là Quốc gia.
Lễ tế Xã Tắc ở Đền Xã Tắc – Móng Cái là một nghi lễ truyền thống hằng năm của tỉnh, mang đậm bản sắc nhân văn, một nghi lễ nông nghiệp lúa nước của Việt Nam. Bảo tồn đàn Xã Tắc và phục hồi lễ tế Xã Tắc là gìn giữ giá trị nhân văn của dân tộc, đồng thời cũng góp thêm một giá trị văn hóa độc đáo vào cuộc sống tinh thần của người Việt Nam nói chung và Móng Cái (tỉnh Quảng Ninh) nói riêng. Việc tổ chức phục hồi Lễ tế Xã Tắc, sẽ góp phần phục hồi môi trường diễn xướng để các hình thức diễn xướng dân gian truyền thống được bảo tồn và phát huy giá trị trong cuộc sống đương đại, góp phần bảo tồn và phát huy di sản văn hóa đền Xã Tắc một “cột mốc” vững bền khẳng định chủ quyền lãnh thổ quốc gia và khẳng định nét đặc trưng trong sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng của nhân dân các dân tộc thành phố Móng Cái - nơi địa đầu Tổ quốc.
Lễ tế Xã Tắc bao gồm: Lễ Cấp thủy (lấy nước) tại khu vực ngã ba Soáy nguồn – sông Ka Long; Lễ Mộc dục tại Đền Xã Tắc; Lễ Nghinh Thần (Rước thần Xã - thần Tắc du hương); Lễ tế đàn Xã Tắc trong đó có nghi thức Nghênh thần, Tế tại đàn và nghi lễ Tống thần. Bên cạnh phần lễ còn có các trò chơi dân gian như cờ người, thi chọi chim, chọi gà... Chương trình có quy mô tổ chức cấp thành phố với hàng nghìn nhân dân, du khách tham gia.
 |
Các đồng chí lãnh đạo TP Móng Cái dâng hương tại buổi lễ.
Quang cảnh lễ Tế Đền Xã Tắc.
