Hoạt động cầm chừng
Hơn 15 năm theo nghề thủ công mỹ nghệ từ gỗ dừa, ông Châu Công Minh, ngụ khu phố Long Hiệp (phường An Hội, tỉnh Vĩnh Long) chưa bao giờ gặp khó khăn như hiện nay vì hàng làm ra rất khó tiêu thụ.
Trước đây, cả gia đình của ông có 3 anh em cùng theo nghề sản xuất đũa, chén, ly uống trà, chày đâm tiêu, cối, giỏ bình… bằng gỗ dừa với mấy chục công nhân làm việc mới đủ hàng cung ứng cho thương lái giờ chỉ còn mình ông theo nghề. Từ sau dịch Covid-19 vào năm 2021, thị trường xuất khẩu không còn, thị trường trong nước cũng rất khó khăn nên đã nghỉ gần hết.
Ông Minh cho biết: “Cả gia đình giờ chỉ mình tôi làm cầm chừng vì không có đơn hàng. Trước đây cơ sở của tôi có hơn chục nhân công làm giờ chỉ còn 2 người chủ yếu giao nhỏ, lẻ cho các tiểu thương bán tại các điểm du lịch. Thời gian gần đây, mấy tháng mới có đơn hàng cung ứng cho công ty xuất khẩu nên chỉ làm cầm chừng nuôi nhân công”.
Theo ông Minh, nguyên nhân khiến nghề làm thủ công mỹ nghệ từ gỗ dừa ngày càng thu hẹp là do thị trường tiêu thụ khó khăn, một số cơ sở cạnh tranh không lành mạnh sản xuất từ dừa chưa đủ tuổi để hạ giá thành xuống thấp. Bây giờ, giá sản phẩm rẻ hơn trước nhưng có đơn hàng mới dám làm vì bán ra rất khó khăn.
Hiện tại, cơ sở của ông Minh sản xuất khoảng 15 sản phẩm chủ yếu vật dụng trong gia đình với giá từ 4.000 đồng đến 70.000 đồng/sản phẩm từ gỗ dừa.
Tương tự, cơ sở sản xuất của bà Lê Thị Huế My tại xã Châu Hòa (tỉnh Vĩnh Long) cũng hoạt động cầm chừng. Bà My cho biết: “Trước đây các sản phẩm từ gáo dừa, gỗ dừa sản xuất ra tiêu thụ khá mạnh cả thị trường trong nước và cung ứng cho các đối tác xuất khẩu ra nước ngoài. Tuy nhiên, gần đây kinh tế khó khăn nên khách du lịch ít chi tiêu hơn so với trước đây nên sản phẩm rất khó khăn. Hiện tại, cơ sở chỉ sản xuất cầm chừng đợi đơn hàng chứ làm ra rất khó khăn”.
Tại Khu du lịch Cồn Phụng (xã Phú Túc, tỉnh Vĩnh Long) bày bán rất nhiều sản phẩm thủ công mỹ nghệ từ dừa nhưng gần đây bán rất ế ẩm do khách du lịch ít chọn mua.
Giám đốc Công ty trách nhiệm hữu hạn thương mại du lịch Cồn Phụng Phan Văn Thông cho biết: “Các sản phẩm thủ công mỹ nghệ từ dừa tiêu thụ chậm do thiết kế, mẫu mã lỗi thời, không bắt kịp xu hướng của khách du lịch. Nhiều sản phẩm từ dừa có kiểu dáng cũ, không đổi mới theo thị hiếu hiện đại. Khách thường muốn đồ dùng được cả làm quà lẫn sử dụng thực tế, nhưng nhiều sản phẩm chỉ mang tính trưng bày.
Ngoài ra, chất lượng chưa cao, một số sản phẩm thiếu độ bền, dễ hỏng sau thời gian ngắn sử dụng. Sự cạnh tranh từ các loại sản phẩm khác như: đồ gốm, vải thổ cẩm, hàng thủ công hiện đại, sản phẩm từ nhựa sinh học hoặc tái chế... làm những mặt hàng thủ công từ dừa không còn là 'món quà đặc trưng' nữa và dần bị thay thế”.
Tìm hướng đi cho hàng thủ công mỹ nghệ từ dừa
Sản phẩm thủ công mỹ nghệ từ gỗ dừa gặp nhiều khó khăn nhưng cơ sở Trường Ngân (phường An Hội, tỉnh Vĩnh Long) đã tìm ra hướng đi riêng bằng cách đầu tư máy móc để tự động hóa sản xuất, nâng cao chất lượng sản phẩm đạt chuẩn OCOP để bán ra thị trường. Cơ sở Trường Ngân do ông chuyên sản xuất các sản phẩm mỹ nghệ từ gỗ dừa như: bình trà, dụng cụ bếp, đồ chơi trẻ em, gạt tàn thuốc, lược, gương, đồng hồ, bình hoa… từ năm 1994 tiêu thụ thị trường trong nước và xuất khẩu.
Ông Phạm Điền Linh, phụ trách kỹ thuật của cơ sở, cho biết: “Năm 2011 cha tôi mất nên để lại cơ sở cho người chị ruột, tôi là người phụ trách kỹ thuật sản xuất. Hiện cơ sở có 3 nhân công làm ra hơn 100 sản phẩm khác nhau từ gỗ dừa. Ngoài ra, cơ sở còn sản xuất các mặt hàng từ gỗ dừa cho các đối tác, khách hàng đặt làm với hình dáng theo yêu cầu.
Hiện tại, các công đoạn đều có máy tiện, máy phay hỗ trợ cộng với bàn tay khéo léo của người thợ đã làm ra nhiều sản phẩm đa dạng, phong phú phục vụ thị hiếu của người tiêu dùng, khách du lịch khi đến đây tham quan, mua sắm”.
Từ năm 2022, cơ sở Trường Ngân bắt đầu xây dựng sản phẩm OCOP (Chương trình mỗi xã một sản phẩm) cho các mặt hàng thủ công mỹ nghệ từ gỗ dừa. Năm 2023, cơ sở Trường Ngân có 4 sản phẩm được công nhận sản phẩm OCOP hạng 3 sao, gồm: giỏ bình trà gỗ dừa, bộ bình trà gỗ dừa, hộp đựng tăm gỗ dừa, khay gỗ dừa. Những sản phẩm này dần được thị trường ưa chuộng nhờ chất lượng, mẫu mã.
Ông Linh cho biết: “Hiện cơ sở tập trung nâng cao chất lượng sản phẩm để bỏ mối tại các điểm du lịch, trạm dừng chân, khu du lịch trong cả nước và làm hàng xuất khẩu qua công ty thương mại. Do thị trường trầm lắng nên chủ yếu làm cầm chừng, chờ thời gian tới có khởi sắc mới tập trung sản xuất với số lượng lớn”.
Theo Hiệp hội Dừa tỉnh Vĩnh Long, nghề thủ công mỹ nghệ ở địa phương đã có từ trước những năm 1975, nhưng mang tính chất nhỏ lẻ. Sau ngày thống nhất đất nước, cây dừa được hồi sinh và phát triển mạnh. Cùng với đó là ngành thủ công mỹ nghệ từ dừa cũng bắt đầu phát triển và giai đoạn phát triển mạnh là từ những năm cuối của thập niên 90 của thế kỷ trước cho đến ngày nay.
Đến nay, toàn tỉnh Vĩnh Long có hơn 300 cơ sở sản xuất thủ công mỹ nghệ từ dừa, như: vỏ, gáo, dây, xơ, lá, thân dừa đều được chế tác thành sản phẩm mỹ nghệ với nhiều mẫu mã sản phẩm khác nhau. Các cơ sở đã tăng cường đầu tư các máy công cụ tạo hình gỗ, khoan, các máy CNC để tăng độ tinh xảo của sản phẩm, hàng trăm sản phẩm thủ công mỹ nghệ từ cây dừa, trái dừa, cọng dừa….
Chủ tịch hiệp hội Dừa tỉnh Vĩnh Long Trần Anh Tuấn cho biết: “Để nghề thủ công mỹ nghệ từ dừa phát triển bền vững nhà nước cần hỗ trợ xây dựng thương hiệu làng nghề truyền thống và thông qua chương trình khuyến công để đầu tư, nâng cấp thiết bị, vay vốn ưu đãi. Đồng thời, hỗ trợ về hạ tầng, mặt bằng cơ sở sản xuất, có chính sách khuyến khích khởi nghiệp trong lĩnh vực thủ công mỹ nghệ dừa”.
Đối với các doanh nghiệp và cơ sở sản xuất cũng cần tích cực tham gia các hoạt động xúc tiến thương mại. Tích cực tham gia hội chợ, triển lãm, kết nối giao thương để mở rộng đầu ra. Tận dụng các khu du lịch để giới thiệu sản phẩm. Khuyến khích đổi mới sáng tạo trong thiết kế mẫu mã sản phẩm, đi đôi với việc đầu tư máy móc hiện đại để tăng năng suất, giảm lao động thủ công nặng nhọc, kết hợp công nghệ với kỹ thuật thủ công truyền thống, để nâng cao giá trị sản phẩm. Khuyến khích xây dựng thương hiệu sản phẩm thủ công mỹ nghệ từ dừa trên thị trường trong nước và quốc tế.
