Bình đẳng giới từ những bữa cơm vùng cao

Bản Pa Pảng, xã Nậm Ban, huyện Nậm Nhùn, tỉnh Lai Châu hiện có 41 hộ, 167 nhân khẩu với 95,8% đồng bào dân tộc Hà Nhì sinh sống ổn định, gắn bó lâu đời. Tuy nhiên, đi cùng những nét đẹp văn hóa truyền thống và nghi lễ mang giá trị cố kết cộng đồng, không ít hủ tục vẫn tồn tại, ảnh hưởng đến đời sống tinh thần và cơ hội phát triển của phụ nữ.

Một trong những biểu hiện rõ nét là hủ tục “phân mâm” trong bữa cơm gia đình, theo đó phụ nữ làm dâu, "cháu dâu không được ngồi ăn chung mâm với các anh của chồng", đặc biệt vào dịp lễ Tết, giỗ chạp. Trưởng bản Pa Pảng, ông Lý A My cho biết: Quan niệm con dâu, em dâu, cháu dâu không được ngồi ăn chung mâm với các anh của chồng đã gây ảnh hưởng đến đời sống kinh tế, văn hóa-xã hội và quá trình phát triển chung của bản.

Bình đẳng giới thường bị hiểu sai hoặc gắn với quan niệm “đàn ông làm việc lớn, đàn bà lo chuyện nhà”. Những biểu hiện của bất bình đẳng giới không chỉ bắt nguồn từ thói quen mà còn do sự thiếu hiểu biết về quyền và vai trò của phụ nữ trong xã hội hiện đại. Không ít phụ nữ do đã quen với vị trí thứ yếu nên không nhận ra họ đang bị phân biệt đối xử. Điều đó tạo thành vòng luẩn quẩn khiến các hủ tục kéo dài dai dẳng, khó thay đổi.

Mặc dù Đảng và Nhà nước đã ban hành nhiều chính sách quan trọng như Chiến lược quốc gia về bình đẳng giới giai đoạn 2021-2030, Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế-xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi… song quá trình triển khai vẫn gặp khó khăn từ tập quán, phong tục và nhận thức. Vì vậy, công tác truyền thông, vận động thay đổi hành vi cần đi sâu vào từng gia đình, từng nhóm đối tượng với thông điệp dễ hiểu, gần gũi gắn liền với các lợi ích thiết thực; giáo dục về bình đẳng giới cần được lồng ghép sâu rộng và phù hợp với văn hóa bản địa. Khi phụ nữ được tiếp cận thông tin, được nâng cao năng lực và tham gia các hoạt động xã hội, họ sẽ tự tin khẳng định vị thế trong cộng đồng.

Thời gian qua, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã đẩy mạnh lồng ghép nội dung bình đẳng giới trong công tác xây dựng đời sống văn hóa cơ sở, trong các hoạt động bình xét danh hiệu “Gia đình văn hóa” đồng thời đẩy mạnh truyền thông bằng hình thức văn nghệ dân gian, tổ chức hội thi, diễn xướng.

Các mô hình như “Chi hội phụ nữ năm không, ba sạch”, “Thôn bản không có tảo hôn”… đã và đang từng bước thay đổi nhận thức cộng đồng. Thông qua các câu lạc bộ phụ nữ, các buổi sinh hoạt thôn bản, thông điệp về quyền phụ nữ, vai trò của nữ giới trong phát triển gia đình và thôn bản được truyền tải một cách gần gũi, dễ hiểu.

Sự thay đổi nhận thức về bình đẳng giới ở vùng dân tộc thiểu số, đôi khi không bắt đầu bằng những khẩu hiệu lớn lao mà từ những chi tiết rất đời thường, như một bữa cơm sum họp mà tất cả các thành viên, không phân biệt vai vế hay giới tính cùng quây quần. Khi người phụ nữ được ngồi chung mâm, được thảo luận và chia sẻ trong không gian gia đình, đó là biểu hiện rõ ràng nhất của sự tôn trọng và công bằng.

Hành trình thúc đẩy bình đẳng giới không thể diễn ra nhanh chóng, nhưng từ những thay đổi nhỏ sẽ hình thành nếp nghĩ mới, thói quen mới. Thực hiện bình đẳng giới tại vùng đồng bào dân tộc thiểu số cần đi liền với nỗ lực bảo tồn và phát triển phong tục và văn hóa truyền thống tốt đẹp. Đặc biệt, một giải pháp cần được chú trọng là đề cao và phát huy vai trò của già làng, trưởng bản, người có uy tín trong cộng đồng. Trong nhiều trường hợp, khi những người có ảnh hưởng trong cộng đồng đồng thuận xóa bỏ các lệ cũ, việc thay đổi sẽ diễn ra tự nhiên và bền vững.

Bảo tồn không có nghĩa là giữ lại tất cả mà lựa chọn những giá trị phù hợp với thời đại, loại bỏ những hủ tục cản trở tiến bộ. Các hủ tục như “phân mâm”, “kiêng kỵ phụ nữ” cần được thay thế bằng những giá trị mới - nơi người phụ nữ được tôn trọng và có tiếng nói, được phát triển với đầy đủ quyền bình đẳng và sự công bằng.