Thiếu khung giá điện chuyển tiếp, hàng chục GW dự án đang "xếp hàng" chờ phê duyệt

Đây là thông tin được chuyên gia đưa ra tại Hội thảo “Giải pháp chuyển đổi năng lượng hướng tới Net Zero” do Báo Lao động phối hợp với Bộ Công thương tổ chức chiều 29/5.

Cần xem xét vai trò của điện hạt nhân trong dài hạn

Phát biểu đề dẫn Hội thảo, ông Nguyễn Đức Thành, Phó Tổng Biên tập Báo Lao động cho biết, xu hướng chuyển dịch từ năng lượng hóa thạch sang các nguồn năng lượng tái tạo đang là cuộc chạy đua quyết liệt giữa các nước nhằm hướng tới sự phát triển bền vững trong tương lai.

Quang cảnh Hội thảo.

Nhận thấy tầm quan trọng hàng đầu của năng lượng tái tạo, xuyên suốt thời gian qua, Đảng, Nhà nước ta đã có hàng loạt chính sách thể hiện sự quan tâm tới chuyển dịch năng lượng, phát triển năng lượng tái tạo. Các chính sách này đã tạo hành lang pháp lý vững chắc cho kế hoạch thực hiện xanh hóa, chuyển dịch sang sử dụng năng lượng xanh của doanh nghiệp.

Tuy nhiên, theo ông Thành, bên cạnh những thành tựu đã đạt được, việc phát triển năng lượng tái tạo tại Việt Nam vẫn còn đối mặt với nhiều khó khăn, trở ngại. Nhiều dự án bị tạm dừng, chậm tiến độ đưa vào khai thác sử dụng do thủ tục hành chính phức tạp, thiếu nguồn vốn, công nghệ chưa đủ và quyền lợi của nhà đầu tư chưa rõ ràng.

Ông Nguyễn Đức Thành, Phó Tổng Biên tập Báo Lao động phát biểu.

Phó Tổng Biên tập Báo Lao động nêu rõ, mục tiêu tăng trưởng kinh tế đạt 2 con số trong giai đoạn tới kéo nhu cầu điện năng tăng cao. Nếu không có giải pháp kịp thời phát triển nguồn điện, đặc biệt là điện sạch và bền vững, nguy cơ thiếu điện trong giai đoạn 2026-2028 hoàn toàn có thể xảy ra. Thực tế này đòi hỏi việc gỡ khó cho các dự án năng lượng tái tạo cần được đẩy nhanh hơn nữa; các cơ chế, chính sách để phát triển dự án điện cũng phải rõ ràng và triển khai sớm.

Ông Đoàn Ngọc Dương, Phó Cục trưởng Cục Điện lực, Bộ Công thương cho biết, chuyển đổi năng lượng theo hướng giảm dần tỷ trọng nguồn nhiên liệu hóa thạch trong sản xuất điện sang năng lượng tái tạo, năng lượng mới là xu thế tất yếu hiện nay trên thế giới.

Việt Nam đã và đang nỗ lực thực hiện chuyển đổi năng lượng xanh nhằm hiện thực hóa mục tiêu hướng tới mục tiêu trung hòa carbon (Net Zero) vào năm 2050 thông qua việc ban hành khung chính sách, các chiến lược, quy hoạch.

Ông Đoàn Ngọc Dương, Phó Cục trưởng Cục Điện lực, Bộ Công thương.

Theo ông Dương, Việt Nam đặt mục tiêu tổng công suất đặt nguồn điện đến năm 2030 đạt khoảng 183.000-236.000MW; đến năm 2050 đạt khoảng 774.000-839.000MW. Trong đó, công suất đặt các nguồn điện năng lượng tái tạo (không bao gồm thuỷ điện) chiếm 28-36% vào năm 2030 và đạt 74-75% tổng công suất hệ thống vào năm 2050.

Để đạt tăng trưởng nguồn điện năng lượng tái tạo theo Quy hoạch điện VIII điều chỉnh và hướng tới Net Zero vào năm 2050, Phó Cục trưởng Cục Điện lực nhấn mạnh trong thời gian tới, cần tạo lập môi trường đầu tư thông thoáng, minh bạch, xóa bỏ các rào cản về thủ tục đầu tư phát triển điện lực; hoàn thiện chính sách khuyến khích sản xuất, sử dụng năng lượng tái tạo, năng lượng mới để thu hút mạnh mẽ các nhà đầu tư trong và ngoài nước tham gia đầu tư phát triển các dự án điện lực.

Đồng thời, đẩy nhanh đầu tư các đường dây truyền tải chiến lược, hiện đại hóa lưới điện với công nghệ số, thông minh nhằm khai thác và sử dụng tối ưu các nguồn điện năng lượng tái tạo, năng lượng mới trên phạm vi cả nước; thực hiện chuyển đổi năng lượng trong chính các ngành tiêu thụ điện lớn.

Đặc biệt, ông Dương cho rằng cần xem xét vai trò của điện hạt nhân trong dài hạn, đây là nguồn điện ổn định, không phát thải CO2, có thể đóng vai trò là nguồn nền cho hệ thống điện với tỷ lệ nguồn năng lượng tái tạo lớn. Theo Quyết định số 768/QĐ-TTg, để tăng cường an ninh năng lượng, đến năm 2030-2035 điện hạt nhân đạt khoảng 4.000-6.400MW và đạt khoảng 10.500-14.000MW vào năm 2050.

Bên cạnh đó, ông cũng nhấn mạnh cần khẩn trương hoàn thiện thị trường điện cạnh tranh, xây dựng cơ chế tín chỉ carbon, định giá phát thải, thúc đẩy tài chính xanh và các hình thức hợp tác công tư; đầu tư vào các công nghệ như lưu trữ năng lượng, trí tuệ nhân tạo (AI) trong điều hành hệ thống điện, các vật liệu mới và đặc biệt là công nghệ sản xuất hydrogen xanh; đẩy mạnh đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao phục vụ quá trình chuyển đổi.

Hình thành thị trường điện cạnh tranh thực chất, xây dựng chính sách giá điện linh hoạt

Nói về tiềm năng phát triển năng tái tạo của Việt Nam, PGS, TS Đặng Trần Thọ, Viện trưởng Viện Công nghệ năng lượng (Đại học Bách Khoa Hà Nội) cho biết, Việt Nam được đánh giá là quốc gia có tiềm năng phát triển năng lượng tái tạo hàng đầu trong khu vực Đông Nam Á.

Tiềm năng kỹ thuật điện mặt trời của Việt Nam ước tính trên 450GW, vượt trội so với Thái Lan (~42GW), Philippines (~29GW) hay Malaysia (~30 GW). Về điện gió, theo Ngân hàng Thế giới (2021), Việt Nam có tiềm năng kỹ thuật điện gió ngoài khơi lên đến 600GW, cao nhất ASEAN.

PGS TS Đặng Trần Thọ, Viện trưởng Viện Công nghệ năng lượng (Đại học Bách Khoa Hà Nội) phát biểu.

Tuy nhiên, ông Thọ cho rằng việc chuyển hóa tiềm năng thành hiện thực vẫn đang là thách thức do thiếu cơ chế khuyến khích dài hạn, thiếu quy hoạch tích hợp đất - điện - lưới và hạ tầng chưa theo kịp tốc độ phát triển.

Theo ông Thọ, giai đoạn 2018-2020 chứng kiến sự bùng nổ của điện mặt trời, với hơn 16,5GW được đưa vào vận hành, đưa Việt Nam trở thành quốc gia đứng đầu ASEAN về công suất điện mặt trời (vượt qua cả Thái Lan).

Tuy nhiên, từ năm 2021 trở đi, xu thế phát triển này chững lại do cơ chế giá FIT kết thúc và chưa có cơ chế thay thế phù hợp.

“Hơn 4.000MW điện mặt trời và điện gió đã xây dựng xong nhưng chưa được ký hợp đồng mua bán điện (PPA) hoặc bị cắt giảm công suất thường xuyên do không giải tỏa được lưới. Việc chưa có chính sách giá điện chuyển tiếp cũng khiến hàng chục GW dự án điện đang "xếp hàng" chờ phê duyệt, gây lãng phí lớn về nguồn lực xã hội”, ông Thọ thông tin.

Các đại biểu dự Hội thảo.

Lý giải nguyên nhân cho vấn đề này, Viện trưởng Đặng Trần Thọ cho rằng việc thị trường điện cạnh tranh bán lẻ chưa hình thành, cơ chế mua bán điện trực tiếp (DPPA) chưa được triển khai đại trà, dẫn đến sự thiếu linh hoạt trong điều phối nguồn điện sạch đến các doanh nghiệp có nhu cầu.

Về giải pháp, ông Thọ nhấn mạnh tầm quan trọng của việc hoàn thiện khung pháp lý và thể chế điều phối liên ngành. “Một trong những điều kiện tiên quyết để triển khai hiệu quả Quy hoạch điện VIII điều chỉnh là xây dựng và hoàn thiện hệ thống thể chế mang tính đồng bộ, rõ ràng, ổn định và đủ linh hoạt để thích ứng với xu thế công nghệ và thị trường”, ông Thọ đề xuất.

Bên cạnh đó, các văn bản hướng dẫn như Nghị định, Thông tư liên quan đến đấu thầu dự án điện, cơ chế DPPA, định giá lưu trữ, và quy chuẩn kỹ thuật về tích hợp năng lượng tái tạo cũng cần được ban hành sớm. “Việc trì hoãn khung pháp lý sẽ tiếp tục làm “treo” hàng chục GW công suất dự án, làm chậm tiến độ thực hiện các mục tiêu đã đề ra”, ông Thọ cảnh báo.

Cũng theo chuyên gia của Đại học Bách khoa Hà Nội, một trong những điều kiện cần thiết để thúc đẩy chuyển đổi năng lượng thành công là hình thành thị trường điện cạnh tranh thực chất và xây dựng chính sách giá điện linh hoạt, phản ánh đúng chi phí, tín hiệu thị trường và khả năng chi trả của nền kinh tế.

“Hiện nay, thị trường điện Việt Nam vẫn chủ yếu dựa vào mô hình một người mua duy nhất (EVN), chưa phát triển đầy đủ thị trường điện bán buôn, thị trường bán lẻ cạnh tranh, cũng như chưa có thị trường phụ trợ thực sự”, ông Thọ nêu thực tế.