Tôn vinh những dấu ấn xanh

Nhiều công trình và thiết kế nội thất không chỉ đáp ứng nhu cầu thẩm mỹ và công năng mà còn chú trọng sự bền vững, thân thiện với môi trường và giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc, xác lập vị thế trên trường quốc tế.

Kiến trúc là một ngành sáng tạo kết hợp nghệ thuật và kỹ thuật trong tổ chức không gian sống, làm việc, nghỉ ngơi một cách thuận tiện, thẩm mỹ, an toàn, nhân văn. Trong Chiến lược phát triển các ngành công nghiệp văn hóa Việt Nam đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030 do Chính phủ ban hành, kiến trúc cũng nằm trong các lĩnh vực, ngành nghề chủ đạo.

Hướng đến bền vững và bản sắc

Giải thưởng Kiến trúc quốc gia lần thứ 16-năm 2025 vừa lựa chọn 53 tác phẩm xuất sắc để trao giải, đánh dấu một mùa giải có số lượng bài dự thi kỷ lục cũng như chất lượng được đánh giá cao.

Nhìn chung, kiến trúc xanh, thân thiện với môi trường, thể hiện sự hòa hợp giữa con người và thiên nhiên đồng thời lồng ghép yếu tố bản sắc văn hóa dân tộc là những xu hướng không mới, nhưng ngày càng được hoàn thiện và lan tỏa.

Giải thưởng Lớn năm nay được trao cho công trình Bảo tàng Lịch sử Quân sự Việt Nam, với số phiếu gần như tuyệt đối từ Hội đồng Giám khảo. Công trình do Tổng cục Chính trị Quân đội nhân dân Việt Nam làm chủ đầu tư không chỉ gây ấn tượng bởi thiết kế hiện đại mà còn bởi sự hòa quyện tinh tế giữa kiến trúc và ý nghĩa văn hóa, lịch sử.

Một công trình đáng chú ý khác là Nhà ga hành khách T2, Cảng Hàng không quốc tế Phú Bài (Huế) giành giải thưởng ở hai hạng mục quan trọng: Giải Vàng và Giải thưởng Đặc biệt “Vì sự phát triển kiến trúc”. Tác phẩm được thiết kế với cảm hứng từ sông Hương, núi Ngự và một số biểu tượng mang chiều sâu văn hóa-lịch sử của vùng đất cố đô, chẳng hạn như tầng mái được thiết kế chồng lớp-cách điệu từ kiến trúc cung đình. Qua đó, kiến trúc trở thành cầu nối giữa quá khứ và tương lai, giữa con người và thiên nhiên, giữa bản sắc dân tộc và tinh hoa thế giới.

Giải thưởng Kiến trúc quốc gia năm nay cũng ghi nhận sự trở lại của nhiều tác phẩm hạng mục Bảo tồn và thích ứng di sản kiến trúc. Bên cạnh đó, các tác phẩm đạt giải cho thấy tư duy sáng tạo của kiến trúc sư Việt Nam đã có sự đổi mới, cập nhật xu hướng thế giới, đồng thời chú trọng khai thác bản sắc văn hóa truyền thống, đề cao tính công năng và bối cảnh công trình.

Những năm gần đây, yếu tố bản địa và xanh được các kiến trúc sư quan tâm khai thác. Theo xu hướng này, bản sắc địa phương được cảm nhận rõ nét hơn, nhiều tác giả và tác phẩm kiến trúc đã đoạt những giải cao trong nước và quốc tế.

Có thể kể đến như tại Giải thưởng Top 10 Awards và triển lãm Top 10 Pavillion 2024 diễn ra tại Hà Nội hồi tháng 4, công trình Nhà Phú Quốc của hai Kiến trúc sư trẻ Trần Đại Nghĩa và Nguyễn Phương Hiếu đã được trao giải Nhà ở xuất sắc nhất trong hạng mục Top 10 Công trình xanh.

Theo chia sẻ của nhóm tác giả, ở Phú Quốc (Kiên Giang), thông thường các hộ dân thường khoan giếng ngầm lấy nước ngọt, tuy vậy vài năm qua du lịch phát triển “nóng” khiến nước ngọt trở nên khan hiếm hơn. Với điều kiện tài chính của chủ nhà có hạn, nhóm kiến trúc sư áp dụng kinh nghiệm truyền thống của cư dân vùng biển đảo miền nam và kỹ thuật hiện đại để tạo hệ thống mái nhà rộng và có khả năng thu gom nước mưa, dẫn vào bể chứa dùng dần.

Tương tự, nhiều công trình đoạt giải khác cũng thuyết phục giới chuyên môn và người xem bằng dấu ấn “xanh” rõ nét. “Sự chú trọng đến vật liệu tự nhiên, vật liệu ít độc hại hơn, sử dụng vật liệu tuần hoàn… đều hướng đến lợi ích của con người và là những yếu tố cốt lõi của xây dựng xanh. Đây không phải là xu hướng tạm thời mà là một phong trào phát triển dài hạn, sẽ tiếp tục lớn mạnh qua từng năm”, ông Douglas Lee Snyder, Giám đốc điều hành Hội đồng Công trình Xanh Việt Nam nhận định.

Tháng 5 vừa qua, tin vui liên tục đến với giới kiến trúc sư Việt Nam khi nhiều tên tuổi tiếp tục được xướng lên tại các giải thưởng kiến trúc lâu đời và uy tín trên thế giới. Đó là Kiến trúc sư Hoàng Thúc Hào được trao Giải thưởng Kiến trúc bền vững toàn cầu (Global Award for Sustainable Architecture) 2025, Kiến trúc sư Trần Thị Ngụ Ngôn vượt qua nhiều gương mặt nữ xuất sắc để nhận Giải thưởng Đa dạng trong Kiến trúc (DIVIA) 2025, Kiến trúc sư Võ Trọng Nghĩa nhận Giải thưởng Văn hóa Fukuoka (Nhật Bản), Kiến trúc sư 9X Mai Hưng Trung trở thành người Việt Nam đầu tiên được trưng bày tác phẩm tại sự kiện BiennaleVenice Architecture 2025 (Ý)...

Cơ hội và thách thức

Theo Chủ tịch Hội Quy hoạch phát triển đô thị Việt Nam Trần Ngọc Chính, phát triển kiến trúc xanh là xu hướng phát triển tất yếu trong thế kỷ 21, khi biến đổi khí hậu tác động nghiêm trọng đến điều kiện sống con người. Nói về kiến trúc đương đại Việt Nam,

Giáo sư, Tiến sĩ, Kiến trúc sư Nguyễn Quốc Thông (Hội Kiến trúc sư Việt Nam) cho rằng: Ngôi nhà ở truyền thống của các dân tộc Việt Nam là thí dụ tiêu biểu cho quan niệm thiết kế gắn với địa điểm xây dựng thông qua sử dụng cây xanh, vật liệu địa phương, tiết kiệm năng lượng, thích ứng khí hậu và tập quán sinh hoạt của người dân. Các xu hướng kiến trúc nhiệt đới, kiến trúc bản địa và kiến trúc xanh hiện nay là những xu hướng có sự kế thừa và phát triển, kết hợp với khai thác tri thức bản địa, phù hợp với điều kiện tự nhiên, khí hậu và văn hóa vùng miền, đã và đang góp phần tạo nên sự đa dạng và có đặc trưng của kiến trúc đương đại Việt Nam trong xu thế toàn cầu hóa.

Đối với ngành nội thất kiến trúc, dự báo giai đoạn phát triển từ năm 2026-2030, Chủ tịch Hội Nội thất Việt Nam Lê Trương khẳng định việc hình thành xu hướng thiết kế Việt cần sự kết nối giữa chuyên môn, sáng tạo và bối cảnh văn hóa.

Theo các chuyên gia trong ngành, có ba nhóm xu hướng chính thể hiện những thay đổi sâu sắc trong tư duy thiết kế và hành vi tiêu dùng, bao gồm: bền vững và xanh hóa; cá nhân hóa và nhân bản; tích hợp công nghệ. Vật liệu địa phương của Việt Nam được ứng dụng thành công và bước ra thế giới, từ tre nứa trong các công trình của Kiến trúc sư Võ Trọng Nghĩa đến những sáng tạo với gạch đất nung của Kiến trúc sư Trần Thị Ngụ Ngôn, cho thấy tiềm năng lớn của vật liệu nội địa nếu được đầu tư bài bản.

Nhận định kiến trúc Việt Nam trở nên đa chiều, đa sắc, hội nhập quốc tế, song Kiến trúc sư Hoàng Thúc Hào cũng chỉ ra rằng nhiều công trình mang tính biểu tượng quốc gia, có vốn đầu tư lớn và tính đại diện cao lại thường được giao cho các đơn vị kiến trúc quốc tế bởi danh tiếng khả năng đáp ứng chuẩn mực quốc tế. Vấn đề đặt ra cho kiến trúc sư Việt Nam trên chính “sân nhà” là tăng cường sức mạnh tổ chức, công nghệ và củng cố uy tín cũng như kết nối với đồng nghiệp trong và ngoài nước.

Tại Hội thảo “Kiến trúc Việt Nam - 50 năm đất nước thống nhất” diễn ra vừa qua tại Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh, các đại biểu đã thảo luận và đề xuất các giải pháp như phát huy tính chủ động, tiên phong của kiến trúc sư, Hội Kiến trúc sư Việt Nam trong quy hoạch, xây dựng đất nước, các dự án lớn; ứng dụng mạnh mẽ chuyển đổi số; tích hợp đầy đủ các yếu tố tự nhiên-văn hóa-xã hội-môi trường-khoa học công nghệ-kinh tế trong thiết lập và quản lý quy hoạch theo hướng xanh, bền vững, toát lên tinh thần của người Việt. Bên cạnh đó, công tác lý luận, phê bình kiến trúc cần được quan tâm hơn theo hướng chuyên nghiệp hóa; chú trọng đào tạo kiến trúc sư và xây dựng đội ngũ kiến trúc sư tương lai có trình độ cao, sáng tạo, có khả năng cạnh tranh quốc tế…