Dù chỉ là một phần nhỏ trong gia tài nghệ thuật của họa sĩ Nguyễn Đỗ Cung nhưng những tác phẩm trong triển lãm sẽ giúp người yêu nghệ thuật hiểu rõ hơn về tài năng, sức sáng tạo của một huyền thoại-một nhân cách lớn Nguyễn Đỗ Cung.
Họa sĩ, nhà nghiên cứu Nguyễn Đỗ Cung (1912-1977) - người sáng lập Viện Mỹ thuật và Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, là người mở đường cho một quan niệm nghiên cứu và một nhân cách nghệ thuật và là một trong những họa sĩ xuất sắc nhất của nền mỹ thuật Việt Nam thế kỷ XX.
Ngoài sự nghiệp sáng tác, Nguyễn Đỗ Cung còn được biết đến với tư cách một nhà nghiên cứu uyên bác. Ông đã có nhiều công trình chuyên khảo về mỹ thuật cổ Việt Nam. Ông nghiên cứu di sản văn hóa dân tộc qua kiến trúc cổ, kết hợp với việc tìm kiếm các trào lưu nghệ thuật phương Tây đầu thế kỉ XX, thể nghiệm khuynh hướng lập thể với mong muốn tạo sắc thái mới cho hội họa Việt Nam.
Các tác phẩm sáng tác và nghiên cứu tiêu biểu của ông gồm có: “Chân dung Hồ Chủ tịch” (Sơn dầu-1946); “Khu di tích La Hai” (Màu bột-1947); “Dân quân tập bắn” (Màu bột-1948); “Học hỏi lẫn nhau” (Sơn dầu-1960); “Khái quát nền nghệ thuật cổ của nhân dân Việt Nam”; “Những di sản kiến trúc cổ Việt Nam”,...
Trong sáng tạo mỹ thuật, ông là một họa sĩ tài năng,người đã tìm ra một cốt cách Việt Nam, một tinh thần hội họa Việt Nam hiện đại khi tiếp xúc với nghệ thuật phương Tây khi ông học ở Trường Mỹ thuật Đông Dương. Với tư cách Viện trưởng Viện Mỹ thuật, ông tiến hành nhiều chuyến điền dã liên tục để tìm ra phong cách tiêu biểu trong kiến trúc, điêu khắc, trang trí và ý nghĩa thực tiễn qua các triều đại phong kiến Việt Nam.
Ông là người có công trong việc cải tạo một tòa biệt thự cũ theo phong cách Pháp để tòa nhà mang dáng dấp một bảo tàng mỹ thuật quốc gia. Họa sĩ Nguyễn Đỗ Cung cũng là người xây dựng, đào tạo một đội ngũ chuyên gia nghiên cứu mỹ thuật cổ đầu tiên của Việt Nam. Ông là một tài năng uyên bác được hình thành từ một nhân cách lớn và cao quý.
Phong cách hội họa của Nguyễn Đỗ Cung mang đậm tính hiện thực và dân tộc, đặc biệt chú trọng đến đời sống lao động, sản xuất và chiến đấu của nhân dân Việt Nam. Ông thường chọn hình tượng người công nhân và dân quân làm trung tâm trong các tác phẩm của mình, thể hiện sự kiên cường, mạnh mẽ và tinh thần đấu tranh của họ.
Nguyễn Đỗ Cung là một trong những nghệ sĩ tiên phong trong việc sử dụng chất liệu sơn mài và bột màu, kết hợp kỹ thuật hội họa phương Tây với nét mỹ thuật truyền thống của dân tộc. Bút pháp của ông mạnh bạo, sắc sảo, tạo ra những bức tranh có bố cục chặt chẽ. Màu sắc trong tranh Nguyễn Đỗ Cung trong trẻo, tươi sáng, ông khéo léo tạo chiều sâu và sự sống động cho các nhân vật.
Quá trình sáng tác của họa sĩ Nguyễn Đỗ Cung được chia làm ba giai đoạn, với sự khác biệt rõ rệt trong phong cách, chất liệu và đề tài sáng tác do biến động của lịch sử đất nước: Giai đoạn trước Cách mạng Tháng Tám 1945, giai đoạn kháng chiến chống thực dân Pháp 1945-1954 và thời kỳ phát triển kinh tế-xã hội sau này.
Trong giai đoạn kháng chiến, Nguyễn Đỗ Cung nhanh chóng có mặt trong đoàn quân Nam tiến. Năm 1947-1948 là những năm đầy sáng tạo của ông tại miền Nam trung bộ. Nơi mảnh đất nhỏ hẹp khô cằn với ánh nắng chói chang, với lòng người chân thành, cởi mở ông đã sống và vẽ với niềm hăng say bất tận. Ông vẽ những người du kích đang tập bắn, vẽ xưởng quân giới Tam Kỳ, mặt trận An Khê, Phú Phong, cảnh sinh hoạt ở khu Năm… Những tác phẩm và ký họa sáng tác thời kỳ Nam tiến này nằm trong bộ sưu tập của nhà sưu tập Lê Quang Tuyến được giới thiệu trong triển lãm này ghi nhận một chặng đường hoạt động của họa sĩ Nguyễn Đỗ Cung.
Bộ sưu tập lần này của nhà sưu tập Lê Quang Tuyến ngoài các tác phẩm thời kỳ Nam tiến còn có các tác phẩm ông sáng tác thời kỳ đất nước phát triển kinh tế-xã hội sau này, điển hình như các tác phẩm: “Nhà sàn Bác Hồ” (màu nước); “Đất nước đổi mới” (sơn dầu); “Xưởng cơ khí” (lụa); “Tổ tự vệ nhà máy”, “Xưởng họa”, “Xưởng dệt, quay sợi”, “Binh đoàn tăng thiết giáp” (bột màu); “Phong cảnh chùa Hương”… và hàng chục bức chân dung bằng bột màu và màu nước. Các bức ký họa nhân vật trong quá trình lao động, chiến đấu, sản xuất… nổi bật trong triển lãm
Tại triển lãm, cuốn sách “Họa sĩ Nguyễn Đỗ Cung” dày 140 trang giới thiệu cuộc đời và sự nghiệp của họa sĩ Nguyễn Đỗ Cung do nhà nghiên cứu mỹ thuật Nguyễn Hải Yến, nhà báo Đào Mai Trang, nhà sưu tập Lê Quang Tuyến cùng nhóm tác giả biên soạn, sưu tầm và tập hợp vừa được Nhà xuất bản Mỹ thuật xuất bản sẽ được giới thiệu tới người yêu hội họa.
Di sản mà họa sĩ Nguyễn Đỗ Cung để lại không chỉ là những tác phẩm nghệ thuật đặc sắc mà còn là nguồn cảm hứng bất tận cho những ai theo đuổi đam mê sáng tạo. Với những đóng góp cho nền mỹ thuật nước nhà, họa sĩ- nhà nghiên cứu Nguyễn Đỗ Cung được tặng thưởng Huân chương Lao động hạng Nhất (năm 1977), Giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học Nghệ thuật đợt 1 (năm 1996).
