Tính đến ngày 30/6/2025, thị trường chứng khoán (TTCK) có 10,2 triệu tài khoản giao dịch, trong đó nhà đầu tư cá nhân chiếm 99,82% và đóng góp hơn 80% giá trị giao dịch. Họ không chỉ chiếm ưu thế mà còn đóng vai trò chi phối với thanh khoản và vận hành thị trường.
95% nhà đầu tư cá nhân đang thua lỗ
Bà Nguyễn Ngọc Linh, Tổng Giám đốc Công ty CP Chứng khoán DNSE nhận định, đây chính là lực lượng cần được tiếp sức để nâng cao nhận thức và năng lực đầu tư. Thời gian qua, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (UBCKNN) đã tạo lập một lộ trình phát triển TTCK bài bản, chuyên nghiệp và tiệm cận các thông lệ quốc tế.
Cụ thể bằng cải thiện khung pháp lý và minh bạch hóa thông tin đã giúp nâng cao khả năng tiếp cận và độ tin cậy cho nhà đầu tư quốc tế. Thông tin bằng tiếng Anh được triển khai ngày càng đồng bộ, góp phần giúp nhà đầu tư nước ngoài tiếp cận thông tin một cách nhanh chóng và minh bạch hơn. Đặc biệt, Thông tư 68 bãi bỏ yêu cầu ký quỹ trước (pre-funding) đối với nhà đầu tư nước ngoài (có hiệu lực từ tháng 11/2024) đem lại nhiều tác động tích cực.
UBCKNN cũng đã triển khai giải pháp hỗ trợ nhà đầu tư nước ngoài như đơn giản hóa thủ tục mở tài khoản, triển khai thử nghiệm tài khoản omnibus và mở rộng quy mô áp dụng. Các hoạt động xúc tiến đầu tư, kết nối quốc tế được đẩy mạnh, thể hiện qua việc cơ quan quản lý làm việc trực tiếp với các tổ chức xếp hạng uy tín như MSCI, FTSE, đồng thời tổ chức các chương trình roadshow quốc tế để quảng bá TTCK Việt Nam ra thế giới.
Đối với nhà đầu tư trong nước, UBCKNN đã tổ chức nhiều chương trình đào tạo, tập huấn nghiệp vụ, hội thảo chuyên đề và truyền thông rộng rãi nhằm nâng cao nhận thức và chuẩn hóa hoạt động. Các quy chế nghiệp vụ mới được ban hành, phổ biến và đào tạo đồng bộ cho các thành viên thị trường, góp phần hoàn thiện khung vận hành và nâng cao chất lượng phát triển toàn ngành.
Tuy vậy, quá trình làm việc với khách hàng, bà Linh nhận thấy, nhà đầu tư cá nhân vẫn còn nhiều hạn chế, đặc biệt xu hướng đầu tư ngắn hạn, thiên về cảm tính. Phần lớn hành vi giao dịch bị chi phối bởi tâm lý và hiệu ứng đám đông.
Không quá bất ngờ khi một thống kê cho thấy, có đến 95% nhà đầu tư cá nhân đang thua lỗ. “Tuổi thọ” trung bình của một nhà đầu tư trên thị trường thường chỉ kéo dài khoảng hai năm. “Chúng tôi cảm thấy thật đáng tiếc khi nhiều nhà đầu tư đã tiếp cận tới cơ hội tăng trưởng tài sản mà phải từ bỏ sau hai năm “bơi” trong thị trường mà không có nơi để tiếp sức”, bà Linh chia sẻ.
Còn theo ông Nguyễn Sơn, Chủ tịch Hội đồng thành viên Tổng công ty Lưu ký và Bù trừ chứng khoán Việt Nam, tỷ lệ áp đảo của nhà đầu tư cá nhân phản ánh đặc điểm văn hóa đầu tư ở các nước Á Đông. Người dân thường ưa chuộng việc tự đầu tư, sẵn sàng chấp nhận rủi ro, nhưng lại e ngại khi tham gia gián tiếp thông qua các định chế tài chính. Nhóm nhà đầu tư cá nhân dễ bị tổn thương trước các biến động thị trường. Khả năng chống đỡ rủi ro của họ khi thị trường có biến động không cao bằng các định chế, làm cho mức độ phức tạp của thị trường càng lớn hơn. Vì vậy, thị trường lên rất nhanh và cũng có thể giảm rất nhanh, phần lớn do tỷ trọng nhà đầu tư cá nhân quá lớn.
Xây dựng cơ chế bảo vệ nhà đầu tư
Trước thềm mục tiêu nâng hạng, TTCK Việt Nam đang chứng kiến sự chuyển biến rõ rệt trong tâm lý của nhà đầu tư cá nhân. Nhiều người thể hiện sự hào hứng và tâm thế sẵn sàng bước vào giai đoạn phát triển mới.
Ông Sơn cho rằng, chuyển đổi từ tư duy đầu cơ, lướt sóng sang đầu tư trung, dài hạn, có phân tích đối với các nhà đầu tư thế hệ F0, F1 là điều kiện quan trọng để thị trường phát triển ổn định và bền vững. Các chương trình đào tạo, hội thảo, truyền thông chính thống về tài chính cá nhân và đầu tư chứng khoán được cho là rất cần thiết, từ đó giúp hình thành lực lượng nhà đầu tư cá nhân chuyên nghiệp, hiểu biết và đồng hành lâu dài với thị trường.
Bên cạnh đó, phát triển các định chế tài chính trung gian như quỹ đầu tư, công ty bảo hiểm là hết sức cần thiết nhằm dẫn dắt dòng vốn trên thị trường theo hướng bền vững hơn. Để thu hút nhà đầu tư cá nhân chuyển dịch dòng vốn sang các kênh đầu tư chuyên nghiệp, điều kiện cần là phải có chính sách ưu đãi thuế và phí đủ hấp dẫn.
Ở góc độ ngân hàng, Phó Tổng Giám đốc Ngân hàng TMCP Nam Á cho rằng, nhà đầu tư cá nhân là nhóm dễ tổn thương nhất trên TTCK do bất cân xứng thông tin với các nhà đầu tư tổ chức. Cơ quan quản lý, công ty chứng khoán và ngân hàng nên phối hợp để kiến tạo nền tảng thông tin minh bạch, công bằng giúp nhà đầu tư cá nhân tránh các cú sốc tâm lý khi thị trường biến động. Ngoài mở rộng tiếp cận, cần xây dựng cơ chế bảo vệ hiệu quả thông qua việc trang bị kiến thức tài chính, công cụ quản lý tài sản và sản phẩm đầu tư phù hợp với khẩu vị rủi ro. Đồng thời, nên thúc đẩy vai trò của các công ty quản lý quỹ có quản trị chuyên nghiệp và chiến lược phân bổ rủi ro nhằm củng cố niềm tin vào thị trường.
Còn theo ông Hoàng Thế Hưng, thành viên Hội đồng quản trị Ngân hàng Eximbank, muốn có nhà đầu tư chất lượng thì trước hết phải tạo ra môi trường đầu tư chất lượng. Điều này đòi hỏi cả thị trường phải có “rổ hàng hóa” tốt và cơ chế vận hành minh bạch.
Ở góc độ doanh nghiệp, nhất là doanh nghiệp niêm yết, điều cần làm trước tiên là nâng cao năng lực quản trị nội bộ. Với ngân hàng, trọng tâm cần đặt vào quản trị rủi ro. Nếu doanh nghiệp tìm được nhà đầu tư chiến lược nước ngoài (những tổ chức có kinh nghiệm và chuẩn mực cao) thì không chỉ giúp cải thiện năng lực quản trị mà còn kéo theo sự minh bạch và chuyên nghiệp hơn trong vận hành doanh nghiệp. Đây chính là yếu tố tạo ra nguồn hàng chất lượng, có thể thu hút dòng vốn đầu tư quốc tế.
Về phía cơ quan quản lý, nhiệm vụ trọng tâm là xây dựng một môi trường đầu tư minh bạch và công bằng. Cần có các công cụ cảnh báo sớm những hành vi bất thường trên thị trường như thao túng, làm giá… Như vậy mới tạo được niềm tin cho nhà đầu tư và thu hút dòng vốn nước ngoài.
Chuyên nghiệp hóa nhà đầu tư cá nhân không chỉ là yêu cầu đặt ra để TTCK phát triển bền vững, mà còn là một phần không thể thiếu trong lộ trình nâng hạng thị trường. Khi nhà đầu tư cá nhân được trang bị đầy đủ kiến thức, kỹ năng, họ không chỉ tự bảo vệ được mình trước rủi ro mà còn trở thành lực đẩy quan trọng thúc đẩy thị trường minh bạch, ổn định và hấp dẫn hơn trong mắt các nhà đầu tư quốc tế.
