Vấn nạn fentanyl đe dọa toàn khu vực
Theo CNN, Tổng thống Mexico Claudia Sheinbaum vừa kêu gọi Mỹ và Canada hợp tác với nước này để điều tra toàn bộ chuỗi sản xuất, cung ứng ma túy tổng hợp fentanyl, từ khâu sản xuất, vận chuyển, cung ứng đến hoạt động bán lẻ cho người tiêu dùng ở Mỹ. Mexico cũng yêu cầu hợp tác giữa các nước để xác định những tuyến đường vận chuyển, mức độ tiêu thụ, băng đảng bán fentanyl cũng như các địa điểm cung cấp tiền chất sản xuất chất cấm này vào Mỹ.
Sử dụng quá liều fentanyl dẫn tới tử vong ở Mỹ và Canada những năm gần đây đã trở thành vấn đề sức khỏe cộng đồng. Theo Trung tâm Kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh Mỹ (CDC), hơn 74.000 người Mỹ đã tử vong vào năm 2023 sau khi dùng hỗn hợp thuốc có chứa fentanyl. Ở Canada, fentanyl cũng dẫn đến sự gia tăng số ca tử vong do dùng thuốc quá liều.
Fentanyl là loại thuốc tổng hợp từ nhiều loại hóa chất, có tác dụng giảm đau mạnh gấp 100 lần morphin. Theo ước tính của Cơ quan phòng chống ma túy Mỹ (DEA), 1 kg fentanyl có thể sản xuất ra 1 đến 1,5 triệu đơn vị liều lượng thuốc viên. Các cơ quan quản lý của Mỹ đã chấp thuận sử dụng thuốc này trong các cơ sở y tế như một loại thuốc giảm đau từ những năm 60 của thế kỷ trước, nhưng kể từ đó, nó đã trở thành loại thuốc chính gây ra các ca tử vong do dùng thuốc quá liều ở Mỹ. Thuốc này thường được trộn với các loại thuốc bất hợp pháp khác, khiến nhiều người dùng không biết rằng, các chất họ đang sử dụng có chứa fentanyl. Song, chỉ cần một liều fentanyl nhỏ khoảng hai miligam - tương đương với kích thước của đầu bút chì - cũng có thể gây tử vong.
Hầu hết fentanyl nhập vào Mỹ đều có nguồn gốc từ Mexico và các băng đảng Mexico đóng vai trò quan trọng trong việc sản xuất và phân phối chất gây nghiện này. Theo số liệu do Cơ quan Hải quan và Biên phòng Mỹ (CBP) công bố, kể từ tháng 9/2024, cơ quan này đã thu giữ 2.040 kg fentanyl từ các cửa khẩu vào Mỹ. Phần lớn trong đó, lên tới 98%, là từ biên giới phía tây nam với Mexico. Khoảng 1% bị tịch thu qua biên giới phía bắc với Canada. Phần còn lại là từ các tuyến đường biển hoặc các trạm kiểm soát khác của Mỹ.
Mặc dù vậy, vừa qua Tổng thống Mexico Sheinbaum đã bác bỏ cáo buộc cho rằng, fentanyl chỉ được đưa vào Mỹ qua ngả Mexico, đồng thời nhấn mạnh sẽ giúp quốc gia láng giềng này giải quyết vấn đề trên. Bà kêu gọi Mỹ, Canada hợp tác và phối hợp trong việc kiểm soát dòng chảy fentanyl, giải quyết vấn đề buôn bán ma túy bất hợp pháp vì sức khỏe cộng đồng. Người đứng đầu Chính phủ Mexico khẳng định, sẽ hợp tác trong cuộc chiến chống ma túy nói chung, chống fentanyl nói riêng, song cũng yêu cầu tôn trọng chủ quyền. Bà Sheinbaum yêu cầu mỗi bên thực hiện nhiệm vụ của mình để giảm tình trạng mất an ninh và tội phạm nghiêm trọng liên quan buôn bán ma túy.
Cuộc khủng hoảng thêm trầm trọng
Cuộc khủng hoảng chất gây nghiện bắt đầu từ việc kê đơn quá nhiều thuốc giảm đau ở Mỹ, nhưng đã trở nên trầm trọng hơn do sự xâm nhập của heroin giá rẻ và các loại gốc ma túy tổng hợp như fentanyl. Đại dịch Covid-19 cũng góp phần đẩy lượng sử dụng ma túy và dùng thuốc quá liều tăng mạnh trong giai đoạn này.
Vừa qua, Tổng thống Mỹ Donald Trump đồng thời cáo buộc Canada cùng với Mexico phải chịu trách nhiệm khi “cho phép một lượng lớn fentanyl vào Mỹ”. Dù dữ liệu của CBP cho thấy lượng fentanyl từ biên giới Canada vào Mỹ rất thấp, nhưng vào tháng 1, cơ quan tình báo tài chính Canada báo cáo rằng, các nhóm tội phạm có tổ chức ở Canada tham gia ngày càng nhiều hơn vào việc sản xuất fentanyl, bằng cách nhập khẩu hóa chất và thiết bị phòng thí nghiệm dùng để sản xuất loại chất này.
Báo cáo của tổ chức nghiên cứu và tư vấn Brookings có trụ sở chính tại Washington D.C (Mỹ) đánh giá, trong vòng vài năm trở lại đây, chuỗi cung ứng fentanyl toàn cầu đã mở rộng khiến cơ quan thực thi pháp luật và các nhà hoạch định chính sách khó kiểm soát hơn. Trong thời đại internet, hoạt động mua bán trên các sàn thương mại điện tử phát triển đã khiến cuộc chiến chống chất gây nghiện trở nên nhiều thách thức hơn. Người bán và người mua có thể truy cập các trang web ẩn danh khiến giao dịch khó bị theo dõi.
Ông Greg Nevano, Phó Giám đốc Phòng Thương mại, du lịch và tài chính bất hợp pháp Canada (HIS) cho biết: “Họ có thể mua thuốc chỉ bằng cách đặt hàng trực tuyến với giá rẻ hơn nhiều và liều lượng mạnh hơn nhiều. Người mua ở Canada có thể tìm kiếm fentanyl và bất kỳ loại thuốc phiện nào khác trên các cửa hàng trực tuyến”.
Bất chấp những nỗ lực chống lại cuộc khủng hoảng, bao gồm các lệnh trừng phạt và tăng cường kiểm tra biên giới, số người chết do dùng fentanyl quá liều vẫn tiếp tục tăng ở cả Mỹ và Canada. Trong khi đó, tại Mexico, các tổ chức tội phạm cũng mở rộng ảnh hưởng và “chân rết” sang thị trường bán lẻ ở Mỹ. Việc sử dụng fentanyl ở Mexico cũng ngày càng tăng, do các băng đảng trả thù lao cho nhân viên của chúng bằng fentanyl thay vì tiền mặt, sau đó lượng fentanyl này hầu hết tiêu thụ tại địa phương.
Được sản xuất và buôn bán dễ dàng và rẻ tiền, thuốc phiện tổng hợp có lợi thế rất lớn đối với các nhóm buôn bán ma túy. Fentanyl và các loại thuốc gây nghiện khác đang trở thành mối hiểm họa chết người, cũng như đe dọa chất lượng cuộc sống của người dân và cộng đồng, làm suy yếu kinh tế và lực lượng lao động.
 |
Lực lượng an ninh thu giữ fentanyl vận chuyển trái phép. Ảnh: SHUTTER STOCK |
Nỗ lực ứng phó
Bản báo cáo “Dịch bệnh fentanyl ở Bắc Mỹ” của Brookings chỉ ra rằng, hoạt động buôn bán fentanyl giữa Canada và Mỹ diễn ra theo cả hai hướng. Trong 10 tháng đầu năm 2024, cơ quan biên phòng Canada báo cáo đã thu giữ 4,9 kg fentanyl nhập lậu từ Mỹ, trong khi CBP đã chặn 14,6 kg fentanyl từ Canada. Mỹ đã áp đặt lệnh trừng phạt đối với các thực thể liên quan sản xuất fentanyl và kêu gọi tăng cường hợp tác với Mexico và Canada để giải quyết cuộc khủng hoảng.
Vào tháng 12/2024, Canada đã cam kết tài trợ 900 triệu USD để chống lại fentanyl và tăng cường an ninh biên giới. Đầu tháng 2 vừa qua, chính quyền Canada đã đưa 7 băng nhóm ma túy Mỹ latin vào danh sách tổ chức khủng bố, khẳng định đây là những đường dây chính buôn bán thuốc fentanyl. Bộ trưởng An toàn Công cộng Canada David McGuinty nêu rõ, các băng nhóm trên (gồm Gulf Cartel, Sinaloa Cartel, gia tộc Michoacan, United Cartels, MS-13, TdA và Jalisco New Generation Cartel) sẽ bị các ngân hàng và công ty môi giới đóng băng tài khoản, hạn chế hoặc tịch thu tài sản. Ông McGuinty cáo buộc 7 băng nhóm trên đóng vai trò cầm đầu hoạt động sản xuất và phân phối fentanyl khắp Canada.
Dù vậy, cuộc khủng hoảng fentanyl ở Bắc Mỹ diễn ra phức tạp và đa chiều, đòi hỏi phải có các chiến lược toàn diện để giải quyết cả khía cạnh cung và cầu của vấn đề. Trong bối cảnh khủng hoảng thuốc giảm đau quá liều ngày càng lan rộng, nhà nghiên cứu Jonathan Caulkins của Brookings cho rằng, chính sách chống ma túy tại khu vực này cần tập trung mạnh mẽ vào việc ngăn chặn nguồn cung cấp ma túy, một mặt giải quyết phía người mua tại các “chợ đen” ở Mỹ cùng một khuôn khổ quản lý sử dụng chất gây nghiện trong cả khu vực.
