Làm điều tra cần “đa tài” và thạo việc

Vụ giải cứu hổ lớn nhất trong lịch sử bảo tồn ở Việt Nam

Sau nhiều năm theo dõi, nhập vai tìm hiểu về các đối tượng buôn bán hổ con, nuôi nhốt hổ trái phép ở khu vực biên giới tỉnh Nghệ An, nhóm phóng viên điều tra của báo điện tử Dân Việt đã có thể trực tiếp điện thoại, đến gặp gỡ, thậm chí “mở tủ đông, chui gậm giường” nhà các đối tượng ở xã Đô Thành (huyện Yên Thành, Nghệ An) xem từng chỗ cất giấu sản phẩm từ hổ và hổ nuôi trái phép trong hầm nhà.

Khi thấy tư liệu đã đủ căn cứ, chúng tôi đến gặp Phòng Cảnh sát Môi trường và đại diện Ban lãnh đạo Công an tỉnh Nghệ An để cung cấp thông tin, hình ảnh, video liên quan làm bằng chứng, cơ sở cho lực lượng chức năng vào cuộc xử lý vi phạm.

Sáng 4/8/2021, khi lực lượng chức năng tiến hành kiếm tra, bắt giữ các đối tượng nuôi nhốt, buôn bán hổ trái phép cũng là lúc báo điện tử Dân Việt khởi đăng loạt bài 5 kỳ “Kinh hoàng các chiêu trò tàn sát thú rừng” và gần 30 phóng sự, tin sâu, video điều tra, hồi âm, phỏng vấn, ý kiến chuyên gia kèm theo. Đây là loạt phóng sự điều tra đã ít nhiều gây tiếng vang, khi góp phần triệt phá các đường dây nuôi nhốt, buôn bán động vật quý hiếm tại Nghệ An. Vụ việc được ghi nhận là “lớn nhất trong lịch sử bảo tồn Việt Nam” về săn bắt, buôn bán, nuôi nhốt trái phép động vật hoang dã, quý hiếm. Loạt phóng sự điều tra này đã đoạt Giải A Báo chí Quốc gia năm 2021.

Nhiều đối tượng buôn bán, nuôi nhốt hổ, tê tê đã tra tay vào còng sau loạt bài này. Nhiều ổ nhóm dọc Quốc lộ 7 đồng loạt bị triệt phá. Và khi xảy ra tranh luận nảy lửa về chín cá thể hổ bị chết sau giải cứu, chúng tôi tiếp tục “tung ra” các băng ghi âm, tài liệu độc quyền để góp phần cùng cơ quan chức năng định hướng dư luận và đi đến tận cùng bản chất câu chuyện.

Vượt nghìn trùng bảo vệ trẻ em

Từ nguồn tin của người dân về một nhóm người chuyên lên mạng xã hội Blue để dụ dỗ, lừa gạt, thậm chí “hãm hiếp” các bé trai và lây nhiễm HIV/AIDS sang nhiều cháu bé ở tỉnh Quảng Nam và vùng phụ cận, phóng viên lập tức lên đường tác nghiệp.

Chúng tôi lái ô-tô từ Hà Nội, vượt ngót nghìn cây số vào các huyện Thăng Bình, Quế Sơn, Duy Xuyên (Quảng Nam) để nhập cuộc trong những ngày giãn cách bởi đại dịch Covid-19. Vào đến Quảng Nam, sau một hồi xuất trình đủ loại giấy giới thiệu, thẻ nhà báo, chứng nhận… thậm chí cả cam kết sẽ ngủ ở địa bàn nào, di chuyển đi đâu, nhóm phóng viên mới được phép “nhập tịch”.

Ngay sau đó, trong vai nhân viên bảo trợ xã hội, chúng tôi bí mật tạo những cuộc gặp “tình cờ”, rồi “gãy lưỡi” thuyết phục các cháu nói ra sự thật. Để có bằng chứng thuyết phục hơn, chúng tôi đã bỏ tiền đưa các nạn nhân bị dụ dỗ quan hệ tình dục đồng giới vào TP Đà Nẵng xét nghiệm HIV/AIDS...

Và đây là lần đầu tiên, nhà báo Hoàng Văn Chiên cùng cộng sự là các luật sư hỗ trợ nạn nhân vị thành niên viết đơn tố cáo “nhân vật ảo” trên mạng xã hội - đối tượng được cho là đã lây nhiễm HIV/AIDS sang các cháu; đồng thời đảm nhận vai trò “người giám hộ” để bảo trợ pháp lý. Chúng tôi bí mật đi chụp ảnh nghi phạm, in ra làm nhiều bản, chuyển cho Cảnh sát Hình sự (Bộ Công an) để các cháu nhận diện kẻ thủ ác.

Khi vụ việc được phanh phui, nhóm phóng viên cùng các chiến sĩ Cảnh sát Hình sự của tỉnh Quảng Nam và Bộ Công an đã được nhận Bằng khen từ Bộ trưởng Lao động - Thương binh và Xã hội.

Loạt phóng sự điều tra này vinh dự được trao Giải B Báo chí Quốc gia năm 2022.

Nhập vai “ông trùm” gỗ lậu

Từ lời kể của một lái xe tải chuyển phát nhanh, nhóm phóng viên điều tra đã nhiều tháng qua lại khắp vùng Sìn Hồ (Lai Châu) để tìm hiểu, ghi lại tư liệu xác thực về việc vận chuyển gỗ quý hiếm - lâm sản thuộc danh mục hàng cấm, với hình thức rất mới - dùng xe chuyển phát nhanh từ vùng cao về xuôi.

Sau thời gian “ăn dầm ở dề” trên địa bàn, chúng tôi đã tận mắt chứng kiến gỗ trong rừng tự nhiên ở Sìn Hồ bị khai thác trái phép, đưa ra khỏi rừng. Trong vai Youtuber khám phá rừng núi cùng những món ăn độc đáo ở địa phương, chúng tôi đã tiếp cận, ghi được hình ảnh các đối tượng dùng cưa khai thác gỗ trái phép.

Rồi bằng nhiều biện pháp như tung tin giả, gián tiếp tiếp cận người môi giới, nhóm phóng viên đã nhập vai thành những “ông trùm” gỗ lậu từ dưới xuôi lên, đường hoàng vào thăm kho xưởng tập kết, sơ chế gỗ của các đầu nậu. Dù đã được nghe tả từ những người môi giới, song cả nhóm không khỏi choáng ngợp trước kho lâm sản khổng lồ vừa được bày công khai, vừa được cất giấu trong nhà bếp, nhà vệ sinh, thậm chí chất chồng cả trong buồng ngủ.

Chủ xưởng không ngần ngại bày cách “trải thảm B52” với chính quyền địa phương, hay “dọn đường, phát quang” trước khi vận chuyển gỗ ra khỏi địa bàn. Thậm chí, muốn bán được hàng trên mạng xã hội cần có những “cánh thư nhỏ gửi lời yêu thương” đến một số cán bộ lực lượng chức năng.

Gỗ lậu sau khi chế tác, những “ông trùm” không phải lo thuê xe vận chuyển nữa mà phó thác hoàn toàn cho dịch vụ chuyển phát nhanh. Khách mua hàng, dù ở bất kỳ nơi đâu, chỉ cần “nổ” địa chỉ và số điện thoại, vài ngày sau sẽ có người của hãng chuyển phát nhanh liên hệ giao hàng, đưa đến tận nhà.

Sau nhiều ngày ghi nhận, nắm được lịch trình của các xe chuyển phát nhanh chở gỗ lậu, chúng tôi đã tìm cách đi nhờ xe ô-tô đang chở gỗ. Từ đây, nhiều câu chuyện “thâm cung bí sử” về con đường đưa gỗ lậu về xuôi đã được cánh lái xe tiết lộ. Từ cách vận chuyển gỗ theo đường chính tắc, cách đối phó lực lượng chức năng khi bất ngờ bị kiểm tra cho đến hoạt động mua bán vào ban đêm và cách thức cất giấu gỗ như thế nào cho an toàn...

Ngay sau khi đăng tải loạt bài phóng sự điều tra này trên báo điện tử Dân Việt, Chủ tịch UBND tỉnh Lai Châu đã có văn bản hỏa tốc chỉ đạo các ngành liên quan vào cuộc điều tra, xác minh. Cục Kiểm lâm cũng ban hành văn bản chỉ đạo Chi cục Kiểm lâm tỉnh Lai Châu phối hợp với chính quyền địa phương làm rõ các sai phạm báo nêu.

Nhận thấy đây là vụ việc phá rừng, buôn bán gỗ quý có tổ chức, hình thành đường dây tinh vi, ngay sau khi tiếp nhận nguồn tin từ phóng viên, Công an tỉnh Lai Châu đã vào cuộc. Chỉ một ngày sau đó, Đại tá Phạm Hải Đăng, Phó Giám đốc, Thủ trưởng Cơ quan Cảnh sát Điều tra Công an tỉnh Lai Châu đã đến hiện trường chỉ đạo điều tra vụ việc. Cùng ngày, Công an tỉnh Lai Châu đã khởi tố vụ án “Vi phạm quy định về khai thác, bảo vệ rừng và lâm sản”.

Từ những hình ảnh, video báo chí đăng tải cùng những bằng chứng nhóm phóng viên điều tra cung cấp, Công an huyện Sìn Hồ (Lai Châu) đã khởi tố bị can là hai chủ xưởng gỗ lớn nhất trên địa bàn. Đồng thời, mở rộng điều tra khởi tố thêm 34 bị can tham gia đường dây này.

Loạt phóng sự điều tra ba kỳ “Đường đi của gỗ lậu qua xe chuyển phát nhanh” kèm bốn video và 10 phản hồi đã được trao Giải A Báo chí quốc gia năm 2023. Cũng trong năm đó, tác phẩm vinh dự nhận tiếp Giải B Báo chí Toàn quốc về phòng, chống tham nhũng tiêu cực năm 2022-2023.

Nếu so với những cây đa, cây đề trong làng phóng sự điều tra như nhà báo Trần Đình Bá, nhà báo Nguyễn Đức Hiển, nhà báo Thanh Phong... những gì chúng tôi đã làm chẳng thấm tháp vào đâu. Song với đam mê cùng lửa nghề cháy bỏng, chúng tôi tự hào được góp những hạt cát bé bỏng, những búi thông thơ dại vào đại ngàn trăm năm Báo chí cách mạng Việt Nam.