Từ nhiều mảnh ghép rời rạc
Điều thú vị là cuốn sách được ra đời với sự chung tay thực hiện của một nhóm các bạn trẻ vận hành Matca - không gian sáng tạo chuyên biệt về nhiếp ảnh đương đại. Có một làng nghề nhiếp ảnh là ấn phẩm đầu tiên thuộc chuỗi ấn phẩm mang tên Makét, do không gian Matca khởi xướng. Chuỗi ấn phẩm nhằm mục đích ghi nhận sự chuyển mình của nhiếp ảnh đương đại Việt Nam, trong đó không chỉ có sáng tác mà còn bao gồm cả những quá trình nghiên cứu, khảo cứu về lịch sử của lĩnh vực này, cũng như nhiều khía cạnh hoạt động khác. Cuốn sách là kết quả từ sự kết nối mối quan tâm chung của tác giả sách và nhóm vận hành Matca về lịch sử nhiếp ảnh ở Việt Nam - mối quan tâm mà họ xem như là điều hiển nhiên trong quá trình làm nghề, kể từ khi Matca mới thành lập năm 2016.
Ban đầu, nhóm bắt tay vào tìm kiếm và sưu tầm những ấn phẩm nhiếp ảnh được thực hiện tại Việt Nam và về Việt Nam. Đó có thể là một cuốn album gia đình, một tấm ảnh rời, một vựng tập triển lãm, một cuốn sách ảnh, một tạp chí về nhiếp ảnh, một cuốn sách cung cấp kiến thức về kỹ thuật chụp ảnh, về cách hiểu một bức ảnh… Họ tìm kiếm từ nhiều nguồn trong và ngoài nước, hiệu sách cũ, bạn bè thông tin, các đăng tải trên báo chí và truyền thông xã hội. Trong Lưu trữ không chính thức mà nhóm vận hành Matca công bố ngày 6/4 vừa qua, khi được đặt cạnh nhau trên một chiếc bàn dài và quanh những bức tường kề bên, những ấn phẩm thuộc nhiều bối cảnh ra đời khác nhau dường như tạo nên một bản hòa âm lịch sử sâu lắng. Ở đó, có bộ đôi bức ảnh panorama Đà Lạt từ đầu thế kỷ 20, có chùm ảnh hồ sơ một số xí nghiệp sản xuất ở miền bắc giai đoạn 1955-1963 đã ố màu thời gian, có sách ảnh đen trắng về trạm quân y dã chiến năm 1970, có cuốn sách ảnh về Việt Nam nhân kỷ niệm 30 năm Quốc khánh Việt Nam do Nhà xuất bản Tiến bộ của Liên Xô trước đây ấn hành năm 1975…
Tới giấc mơ dữ liệu lớn
Việc thu thập các ấn phẩm nhiếp ảnh ở Việt Nam và về Việt Nam được nhóm vận hành Matca thực hiện từ hơn tám năm qua. Nhóm cũng đã có cơ hội tiếp cận những nguồn dữ liệu đồ sộ về nhiếp ảnh báo chí của Việt Nam tại Thông tấn xã Việt Nam. Bên cạnh đó, thông qua hoạt động tài trợ bởi Hội đồng Anh, nhóm cũng có dịp kết nối và chia sẻ kinh nghiệm chuyên môn với IC Visual Lab, một tổ chức nghệ thuật phi lợi nhuận ở Anh dành nhiều sự quan tâm khám phá vai trò của hình ảnh trong thế giới ngày nay.
Tuy nhiên, cho đến nay, vẫn chưa có một nguồn lưu trữ tổng thể nào về nhiếp ảnh Việt Nam, một lĩnh vực nghệ thuật hiện đại có lịch sử vắt qua ba thế kỷ trên đất nước ta. Trong khi đó, nhiếp ảnh, do đặc tính của loại hình, lại có một sự gắn bó vô cùng mật thiết với đời sống của mỗi cá nhân, gia đình, dòng tộc, mỗi địa danh, địa phương... bên cạnh vai trò rất quan trọng - phản ánh tiến trình lịch sử chung của dân tộc, của đất nước.
Được biết, Matca hiện có gần 700 đơn vị ấn phẩm các loại, bao gồm một phần nhỏ sách, tài liệu về nhiếp ảnh đương đại trên thế giới, trong đó có những đề cập, giới thiệu nhiếp ảnh của người gốc Việt ở nước ngoài. Mốc thời gian ra đời của các ấn phẩm rải rác từ đầu thế kỷ 20 cho đến nay. Con số tuy khiêm tốn, song cũng đã cho thấy nỗ lực bền bỉ của nhóm vận hành (chỉ gồm hai người và một vài cộng tác viên). Họ đều là những người yêu thích nhiếp ảnh, làm việc như những nhiếp ảnh gia độc lập. Chia sẻ với chúng tôi, Hà Đào, thành viên vận hành Matca, giám tuyển của Lưu trữ không chính thức, cho biết: Ước vọng lớn nhất của nhóm là tiếp tục dự án để phát triển nguồn lưu trữ này thành một hệ thống đóng góp hữu ích hơn cho cộng đồng, thông qua các hoạt động thống kê, phân loại, tiến tới số hóa và nghiên cứu bổ sung.
Hy vọng rằng, bên cạnh nỗ lực lưu trữ và phát huy giá trị của lưu trữ của các đơn vị công lập, sẽ có nhiều hơn nữa những hoạt động của các nhóm cá nhân độc lập như Matca trong việc thu thập dữ liệu nhiếp ảnh nói riêng, văn hóa nghệ thuật nói chung, dọc theo chiều dài lịch sử đất nước. Cách nhìn mới, sự hứng thú so sánh và suy luận của họ để tìm ra khả năng kết nối giá trị trên nhiều phương diện, từ quá khứ tới hiện tại và tương lai, đã góp phần làm cho những câu chuyện của một thời trở nên sinh động, đánh thức sự quan tâm của nhiều hơn những người trẻ khác.
