Truyền giữ nghề dệt thổ cẩm Chăm

Nghệ nhân Đạt Thị Nam ở xã Ninh Phước (Khánh Hòa mới) được cộng đồng Chăm tôn vinh là điển hình tiêu biểu trong sưu tầm, phục hồi nhiều loại hoa văn cổ và tận tâm truyền dạy nghề dệt thổ cẩm cho phụ nữ các dân tộc khu vực miền trung - Tây Nguyên.

Nghệ nhân Đạt Thị Nam (áo cam) truyền dạy kỹ thuật dệt hoa văn Chăm cổ cho phụ nữ Chăm.
Nghệ nhân Đạt Thị Nam (áo cam) truyền dạy kỹ thuật dệt hoa văn Chăm cổ cho phụ nữ Chăm.

Hơn 50 năm trước, khi đến tuổi trăng tròn, Đạt Thị Nam đã biết tách hạt, bật bông se thành sợi, quấn tơ… phụ giúp mẹ dệt ra những tấm vải thổ cẩm đẹp. Công việc thường ngày bên khung cửi dần giúp cho cô gái trẻ thuộc lòng từng đường nét, sắc màu của nhiều loại hoa văn thổ cẩm Chăm.

Nay, với kỹ thuật khéo léo và kinh nghiệm của người thợ lành nghề, nghệ nhân Đạt Thị Nam có thể dệt khoảng 100 hoa văn Chăm cổ (từ những họa tiết đơn giản chỉ cần 2-3 go chỉ, đến những hoa văn cầu kỳ, tinh xảo phải sử dụng tới 16-17 go chỉ), để dệt nên những tấm vải thổ cẩm độc đáo về mầu sắc, hình ảnh. Đặc biệt, sản phẩm trang trí mặt bàn do bà phục hồi hoa văn cổ được Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh Ninh Thuận cấp Giấy chứng nhận sản phẩm công nghiệp nông thôn tiêu biểu năm 2017.

Tâm huyết với nghề, bà Đạt Thị Nam đã sưu tầm và lưu giữ nhiều mẫu hoa văn cổ quý giá. Trong đó, các hoa văn thường được sử dụng phổ biến gồm: Bingu tamun (hình quả trám) làm nền cho khăn đội đầu và vải may áo; Bingu manuis (hình người) trên dây thắt lưng của đàn ông; Bingu Bimong (hình tháp) để trang trí viền áo; Bingu ganuer matrindik caguer (hình thần Siva cưỡi chim trĩ) thường được dệt lên tranh treo tường hoặc túi đeo vai.

Nghệ nhân Đạt Thị Nam chia sẻ: Kỹ thuật nhuộm sợi tự nhiên do tôi thực hiện đã đạt đến độ tinh tế cao. Các nguyên liệu bản địa được sử dụng để tạo mầu, như cây phun pan cho mầu đỏ, cây maow tạo mầu chàm, cây mun cho mầu đen, cây hla nalanh cho mầu vàng sậm và củ phun jieng cho sắc nâu đặc trưng... Những gam mầu tự nhiên này mang lại vẻ đẹp độc đáo cho sản phẩm thổ cẩm Chăm, tăng độ bền mầu, thể hiện sự hòa quyện hài hòa giữa thiên nhiên và nghệ thuật dân gian thông qua sự sáng tạo của người yêu nghề.

Cùng với việc thành thạo kỹ thuật bắt go đan sợi đến việc tạo hoa văn trên cả hai loại khung dệt dài và ngắn theo quy trình sản xuất vải thổ cẩm truyền thống của người Chăm, nghệ nhân Đạt Thị Nam còn nghiên cứu chuyên sâu, phục chế thành công nhiều hoa văn Chăm cổ có nguy cơ mai một.

Nghệ nhân Đạt Thị Nam còn dành nhiều tâm huyết cho công tác truyền dạy nghề dệt thổ cẩm, đặc biệt với phụ nữ đồng bào dân tộc thiểu số khu vực miền trung - Tây Nguyên. Điển hình như tháng 3/2008, bà được Ủy ban nhân dân huyện Vân Canh (Bình Định) mời truyền nghề cho 25 phụ nữ dân tộc Ba Na ở thôn Hà Văn Trên, xã Canh Thuận. Tại đây, bà hướng dẫn thành thạo kỹ thuật dệt thổ cẩm Chăm, cải tiến khung dệt truyền thống phục vụ đời sống sinh hoạt của người Ba Na và được Chủ tịch Ủy ban nhân dân huyện Vân Canh tặng Giấy khen. Cuối năm 2018, nghệ nhân Đạt Thị Nam tiếp tục được tỉnh Đắk Nông mời đến thị xã Gia Nghĩa để truyền dạy kỹ thuật dệt thổ cẩm cho 30 phụ nữ các dân tộc Ê Đê, Cơ Ho, Chu ru và Gia Rai….

Tại địa phương, nghệ nhân Đạt Thị Nam truyền dạy kỹ thuật dệt thổ cẩm cho hơn 100 phụ nữ dân tộc Chăm, vừa biểu diễn phục vụ du khách khi họ tham quan làng dệt thổ cẩm Mỹ Nghiệp.

Với những đóng góp tích cực, nghệ nhân Đạt Thị Nam từng được Giám đốc Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam trao tặng Bằng khen vì tham gia trình diễn nghề dệt thủ công truyền thống; được địa phương ghi nhận đã góp phần quan trọng triển khai thực hiện Dự án 6 về bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch - một hợp phần quan trọng thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia 1719 giai đoạn 2021-2030. Hiện, địa phương đã hoàn tất hồ sơ trình cấp trên đề nghị phong tặng danh hiệu Nghệ nhân Ưu tú cho bà vào năm 2025.

Có thể bạn quan tâm

back to top