“Dù ai buôn bán đâu đâu/ Hễ trông thấy tháp chùa Dâu thì về/ Dù ai buôn bán trăm nghề/ Tháng Tư ngày Tám nhớ về hội Dâu” - Theo câu ca xưa, vào dịp tháng Tư âm lịch, người dân địa phương và du khách thập phương lại náo nức hướng về vùng Dâu - Luy Lâu (thị xã Thuận Thành) để hòa mình vào không gian lễ hội với những nghi thức truyền thống độc đáo, riêng có.
Theo truyền thống, lễ hội vùng Dâu, xưa thuộc tổng Khương Tự (nay là ba phường Thanh Khương, Hà Mãn, Trí Quả, thị xã Thuận Thành) diễn ra vào mồng 8 và 9 tháng Tư (âm lịch) hằng năm. Năm 2025, lễ hội được mở lại trong không khí hân hoan của người dân và du khách, khi nghi lễ rước Phật Tứ Pháp - nghi thức quan trọng từng bị gián đoạn gần ba thập niên, chính thức được phục dựng.
Không gian lễ hội trải rộng tại năm ngôi chùa lớn thờ Tứ Pháp: Pháp Vân, Pháp Vũ, Pháp Lôi, Pháp Điện, và chùa Tổ thờ Man Nương - mẹ của Tứ Pháp. Trung tâm lễ hội là chùa Dâu, Di tích quốc gia đặc biệt, biểu tượng của vùng Kinh Bắc, được xem là dấu mốc khai sinh Phật giáo tại Việt Nam.
Lần đầu tiên sau 27 năm gián đoạn, người dân các làng thuộc tổng Dâu đã được hòa mình vào không khí linh thiêng và náo nức khi tham dự, chứng kiến lễ rước (gồm: rước chào, rước đón, rước đưa) tượng Phật Tứ Pháp từ các chùa làng về “công đồng” tại chùa Dâu, thể hiện của sự hội tụ các yếu tố mây, mưa, sấm, chớp với nhiều nghi lễ truyền thống.
Lễ hội tái hiện sinh động đời sống tín ngưỡng nông nghiệp, phản ánh khát vọng mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu của cư dân vùng châu thổ Đồng bằng Bắc Bộ. Tương truyền thời Lý, các vua thường rước Pháp Vân từ chùa Dâu về Thăng Long để cầu đảo cho quốc thái dân an.
Ông Hoàng Đình Khoa, Chủ tịch Ủy ban nhân dân phường Thanh Khương, Trưởng ban Quản lý Di tích quốc gia đặc biệt chùa Dâu cho biết: Lễ rước Phật Tứ Pháp đã được phục dựng, đáp ứng nguyện vọng bấy lâu của nhân dân trong vùng. Lễ hội vùng Dâu năm 2025 được tổ chức trong không khí trang trọng và linh thiêng, với chuỗi nghi thức truyền thống được tổ chức nghiêm túc, chu đáo, bảo đảm an toàn, tiết kiệm, giữ gìn bản sắc, góp phần bảo tồn không gian văn hóa linh thiêng, tạo sự gắn kết cộng đồng bền chặt.
Khác biệt lớn nhất của lễ hội vùng Dâu so với các lễ hội Phật giáo khác nằm ở chiều sâu tín ngưỡng và tính cộng đồng trải khắp không gian các làng xã trong vùng. Mặt khác, lễ hội không chỉ có sự hiện diện của tăng ni, Phật tử, mà có sự tham gia của cả cộng đồng, tạo thành một nghi lễ văn hóa, một nhu cầu không thể thiếu trong đời sống tâm linh của người dân vùng Dâu.
Với những nét đặc sắc, riêng có, lễ hội vùng Dâu là minh chứng sống động cho khả năng tiếp biến và sáng tạo văn hóa của người Việt Nam, của một nền văn hóa biết cách hấp thu cái mới, gìn giữ được cốt lõi bản địa và truyền lại cho đời sau bằng những nghi thức thiêng liêng, đậm đà bản sắc. Việc tỉnh Bắc Ninh lập hồ sơ đưa lễ hội vùng Dâu vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia sẽ góp phần quan trọng trong việc tổ chức, quản lý và giải pháp bảo tồn, phát huy giá trị của di sản văn hóa.
