Kết nối, lan tỏa mạch nguồn văn hóa quan họ

Gắn bó với Câu lạc bộ Quan họ Hoài Trung, hơn 30 năm qua, liền anh Dương Đức Thắng, Phó Chủ nhiệm Câu lạc bộ cùng các thành viên đã lặn lội đi nhiều nơi, tìm gặp nhiều nghệ nhân để sưu tầm các kỷ vật độc đáo, đồ dùng trong lối chơi của người quan họ, làm “giàu” hơn không gian trưng bày theo năm tháng. Đó là chiếc cơi trầu bằng gỗ khảm trai tranh vinh quy bái tổ kỷ vật của nghệ nhân Nguyễn Thị Hạp; bộ ấm chén bằng đồng gắn với chuyện đời, chuyện nghề nghệ nhân Nguyễn Văn Thị ở làng Diềm-cái nôi gốc của nghệ thuật quan họ. Con dao têm trầu có hình lá trúc, chuôi sừng bịt bạc từng được nhắc đến trong câu quan họ cổ “Con dao be bé sắc thay/ Chuôi sừng bít bạc về tay ai cầm”, hay chiếc giỏ đựng ấm trà tiếp khách quan họ của nghệ nhân Nguyễn Thị Tước (làng Khả Lễ).

Đến với không gian trưng bày của câu lạc bộ, những người trân quý và muốn tham quan, tìm hiểu, nghiên cứu hoạt động lề lối truyền thống của người quan họ có dịp khám phá, tìm hiểu hơn 200 kỷ vật xưa cũ, nhuốm màu thời gian từ những chiếc đèn dầu dùng khi hát canh, cơi trầu, cối giã, bình vôi, dao têm trầu; nón quai thao, dải yếm, bao lưng với đủ chất liệu gấm, the, sồi, lụa đến những bộ ấm chén, nồi đồng, bát hoa, mâm gỗ trong bữa cơm quan họ để đãi bạn…

Liền anh Dương Đức Thắng đánh giá: “Các kỷ vật đều có tuổi đời từ 70 năm đến 100 năm, được ghi tên gắn với các nghệ nhân tiền bối. Những kỷ vật nêu trên là cả một không gian văn hóa nghệ thuật mẫu mực của nghề chơi quan họ với đầy đủ lề lối giao tiếp lịch lãm và nhã nhặn, từ cách phục sức, điểm trang, nói năng, chào mời, tiếp chuyện, ca hát, ẩm thực... đều thấm đẫm cái đẹp, cái tình, cái duyên quan họ”.

Cùng với những hiện vật sinh động, liền anh Dương Đức Thắng cùng các thành viên trong câu lạc bộ còn dành nhiều thời gian gặp gỡ, tìm hiểu từ các nghệ nhân trong tỉnh, tới Viện Âm nhạc, Viện Văn hóa Nghệ thuật quốc gia Việt Nam để sưu tầm 50 đầu sách của các tác giả viết về dân ca quan họ Bắc Ninh từ năm 1928 đến nay. Lưu giữ 18 cuốn sổ chép tay của các nghệ nhân với 1.967 bài quan họ và hơn 200 file ghi âm giọng hát, bài cổ, bài độc của nghệ nhân các làng quan họ gốc.

Mặc dù mới chính thức mở cửa được hơn ba năm nhưng đến nay phòng trưng bày các hiện vật của Câu lạc bộ Quan họ thôn Hoài Trung đã đón hàng nghìn lượt du khách trong nước và quốc tế, học sinh, sinh viên, nhà nghiên cứu văn hóa dân gian… đến tham quan, nghiên cứu, trao đổi, học tập. Ông Nguyễn Huy Bình, Phó Viện trưởng Nghiên cứu văn học Việt Nam nhận định: “Phòng trưng bày hiện vật “Quan họ xưa và nay” mang ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong việc bảo tồn, phát huy giá trị của Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại - dân ca quan họ Bắc Ninh, đây là nơi lưu giữ tương đối đầy đủ những hiện vật, tư liệu quý giá gắn liền với quá trình hình thành và phát triển của dân ca quan họ qua nhiều thời kỳ. Đồng thời, đây cũng là nguồn tư liệu phong phú, phục vụ nghiên cứu, giảng dạy và quảng bá văn hóa quan họ một cách trực quan, sinh động”.

Sở hữu những hiện vật quý giá của người quan họ, Câu lạc bộ Quan họ Hoài Trung đã tích cực tham gia trình diễn, trưng bày các hiện vật tại nhiều sự kiện lớn trong và ngoài tỉnh, góp phần kết nối văn hóa, giáo dục truyền thống, gìn giữ các giá trị tinh thần của quan họ Bắc Ninh. Những hiện vật là cầu nối nhân bản giữa quá khứ và hiện tại, giữa nghệ nhân và thế hệ kế tục, đó là minh chứng sống động về trách nhiệm của mỗi cá nhân trong việc bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc, để di sản quan họ được gìn giữ và lan truyền đến mai sau.