Sự ra đời của một huyền thoại trên không
Ý tưởng về một chiếc máy bay thương mại có tốc độ siêu thanh đầu tiên được nhen nhóm bởi những người Anh vào đầu thập niên 50 của thế kỷ trước. Cơ quan Hàng không Hoàng gia Anh đã thành lập một ủy ban về vận tải siêu thanh và bắt đầu nghiên cứu. Họ nhận thấy không thể mang tới tốc độ siêu thanh theo cách thiết kế thông thường thời ấy. Chiếc phi cơ mới sẽ có sải cánh nhỏ, mỏng, ngắn, nhiều chi tiết trên máy bay sẽ được điều chỉnh theo mô hình bậc thang. Thiết kế ấy đòi hỏi nguồn năng lượng cất cánh lớn hơn, tiêu tốn nhiều nhiên liệu và tạo tiếng ồn hơn.
Người Anh còn phải đi một hành trình rất dài. Tuy nhiên, các ý tưởng ban đầu ấy chính là thứ đã định hình Concorde của tương lai. Tới cuối thập niên 50, người Pháp cũng tiến hành những nghiên cứu độc lập của họ về một phương tiện bay siêu thanh. Lấy cảm hứng từ thành công của chiếc máy bay Caravelle, Pháp cũng tạo ra thiết kế của riêng mình. Họ mang bản vẽ tới cho người Anh với ý định mua những động cơ phản lực hiện đại của nước láng giềng. Thiết kế này khiến những người Anh kinh ngạc khi nó gần tương tự thành quả nghiên cứu của họ.
Đôi bên quyết định bắt tay. Sau này, các tài liệu tuyệt mật tiết lộ mọi thông tin ban đầu của dự án đều từng được dán nhãn tuyệt mật. Chính sự hợp tác giữa hai nền khoa học hàng đầu đã tạo ra kỳ quan bay trong tương lai.
Sang thập niên 60, Concorde bắt đầu được đưa vào thực nghiệm trong khi liên doanh Anh - Pháp tiến hành những chiến dịch quảng bá khổng lồ. Ban đầu, hơn 100 đơn hàng được gửi tới từ gần 20 hãng bay. Tuy nhiên, tai nạn của một máy bay siêu thanh khác là Tupolev Tu-144 (Liên Xô trước đây) tại triển lãm Paris cùng cuộc khủng hoảng dầu mỏ toàn cầu (đều vào năm 1973) đã tác động đáng kể tới nhiều khách hàng.
Tình hình tiếp tục xấu đi với Concorde khi kết quả bay thực nghiệm cho thấy nhiều vấn đề về nguyên liệu, ô nhiễm tiếng ồn và đặc biệt là yếu tố thương mại. Các nghiên cứu thời ấy đều chỉ ra Concorde tiêu tốn nhiều nhiên liệu hơn, giá thành cao hơn, vé bay đắt hơn và do đó mang tới hiệu quả kinh tế thấp hơn.
Ba thập kỷ trên bầu trời
Bất chấp nhiều khó khăn, dự án đầy tham vọng của Anh - Pháp vẫn thành hình. Năm 1969, những chiếc máy bay hoàn chỉnh xuất xưởng. The History Press cho hay: “Ngày 2/3/1969, chuyến bay Concorde đầu tiên đã được hàng triệu người trên khắp thế giới theo dõi trên những chiếc tivi đen trắng nhỏ xíu. Tại sao thế? Bởi khi ấy, tivi mầu chỉ vừa được phát minh”. Ngày 26/9/1973, nó thực hiện chuyến bay vượt Đại Tây Dương đầu tiên. Tới ngày 21/1/1976, Concorde bắt đầu hoạt động thương mại từ các sân bay ở London (Anh) và Paris (Pháp).
Trước Concorde, con người chỉ có thể vượt qua “bức tường âm thanh” bằng các máy bay quân sự hay trong các cuộc thử nghiệm. Giờ đây, một máy bay thương mại không những có thể vượt qua rào cản ấy mà còn có thể bay với vận tốc gấp đôi (khoảng 2.179 km/giờ), chở theo 100 hành khách bình thản nhâm nhi những ly rượu vang, đồng thời thưởng thức các món ăn hạng sang theo tiêu chuẩn của nhà hàng 5 sao dưới mặt đất.
Có khoảng 14 chiếc Concorde đã hoạt động ổn định và liên tục suốt ba thập kỷ tồn tại của phương tiện bay này. Trước đó, các chuyến bay thương mại cần khoảng 8 giờ đồng hồ để bay từ Paris (Pháp) tới New York (Mỹ). Với Concorde, hành trình ấy giờ còn 3 giờ 30 phút. Concorde thậm chí có thể đạt tốc độ 2.410 km/giờ, bay ở độ cao 18.300 m, nghĩa là lên tới tầng bình lưu, hay “ngoài rìa khí quyển Trái đất”, như cách báo giới châu Âu từng ngợi ca.
Concorde đã trở thành một biểu tượng của hàng không, nâng tầm danh tiếng của British Airways và Air France. Đến ngày nay, nhiều người vẫn tin rằng đây là một trong những sáng tạo kỹ thuật xuất sắc nhất của loài người.
 |
| Hiện trường vụ tai nạn năm 2000. Ảnh: CNN |
Tai nạn năm 2000 và dấu chấm hết
Bi kịch của Concorde nằm ở việc nó từng là phương tiện bay an toàn bậc nhất. Trong 30 năm hoạt động, máy bay siêu thanh của liên doanh Anh - Pháp chưa hề ghi nhận tai nạn nào. Nó là phương tiện bay nhanh nhất, sang trọng nhất và từng an toàn nhất. Mọi thứ chỉ kết thúc vào ngày 25/7/2000, sau chuyến bay mang số hiệu 4590 của Air France trên sân bay Charles de Gaulle.
Lúc 16 giờ 44 phút 55 giây, nhân viên kiểm soát không lưu hét lên: “Dừng cất cánh! Có lửa ở một trong các động cơ máy bay”. Cơ trưởng Christian Marty bình tĩnh đáp lại: “Sự cố ở động cơ số hai. Lửa đang lan rộng. Đã quá muộn để giảm tốc. Chúng tôi sẽ bay lên và quay về Le Bourget (sân bay cách đó hơn 10 km) để hạ cánh khẩn cấp”.
Kế hoạch của Marty không thành hiện thực. Chiếc Concorde cất cánh, mang theo vệt lửa dài bên sườn trái. Marty không thể đưa họ tới được Le Bourget. Máy bay xoay tròn một cách kỳ lạ trên bầu trời trước khi rơi xuống gần một khách sạn của Hotelissimo. Toàn bộ 100 hành khách, 9 thành viên phi hành đoàn cùng 5 người dưới mặt đất thiệt mạng.
Dữ liệu trong hộp đen máy bay sau này tiết lộ Cơ trưởng Marty là người hùng của chuyến bay 4590. Động tác bay kỳ lạ sau cùng của ông đã đưa máy bay tránh khỏi khu vực có khách sạn và bệnh viện. Người phát ngôn của cuộc điều tra sau đấy tiết lộ: “Không có phi công, thảm kịch có thể lớn hơn rất nhiều. Khi thấy mình chẳng còn điều khiển được máy bay và nó sắp rơi, anh ấy vô cùng lạnh lùng, chỉ tay về một khu đất trống”.
Kết quả điều tra sau đấy khẳng định Concorde không có lỗi. Một miếng kim loại rơi từ chiếc Continental DC-10 Airlines cất cánh vài phút trước đó đã làm thủng lốp của chiếc Condorde đang chạy với vận tốc 300 km/giờ. Mảnh lốp cao-su tiếp tục bắn lên, đập vào bình nhiên liệu, gây rò rỉ và là nguyên nhân động cơ trái bốc cháy.
Máy bay gặp nạn có thời gian hoạt động dài nhất trong những chiếc Concorde vận hành thời điểm ấy, với 11.989 giờ bay. Tuy nhiên, nó mới vượt qua kiểm tra toàn diện hồi năm 1999 và kiểm tra định kỳ 4 ngày trước thảm kịch. Các máy bay Concorde lập tức bị đình chỉ hoạt động 3 tháng. Dù kết quả điều tra sau này khẳng định sự “vô tội” của phi cơ huyền thoại, thảm kịch ở Charles de Gaulle là quá nặng nề.
British Airways và Air France đã chi thêm hàng triệu USD để nghiên cứu, gia cố các thùng nhiên liệu. Nhưng điều đó cũng đồng nghĩa với trọng lượng lớn hơn, vận hành tốn kém hơn. Concorde đã suýt trở lại bầu trời cho tới khi một thảm kịch khác diễn ra vào ngày 11/9 năm 2001 ở Mỹ. An toàn hàng không lúc này trở thành vấn đề toàn cầu. Cùng với đó, sự xuất hiện của thế hệ phi cơ tiết kiệm nhiên liệu, thân thiện môi trường mới đã kết thúc kỷ nguyên Concorde.
Ngày 10/4/2003, British Airways và Air France cùng tuyên bố dừng hoạt động Concorde. Lý do chính thức được đưa ra là sau tai nạn, lượng hành khách lựa chọn bay trên Concorde đã giảm đáng kể, khiến chúng không còn là phương án bền vững về mặt kinh tế. Từ đó tới nay, những chiếc Concorde không còn bay trên bầu trời.
